جاعدايى جوق بولسا، كوپ بالا تۋىپ نەسى بار؟

استانا. قازاقپارات - «ءبىر قوزى تۋسا، ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق شىعادى» دەپ كوپ بالا تۋا بەرەتىن ايەلدەردى تۇسىنبەيمىن.
None
None

بالانى تۋىپ-تۋىپ الىپ، سودان كەيىن اركىمنەن ءبىر قول جايىپ كومەك سۇراپ جۇرگەندەرى. ەگەر جاعدايى كەلمەسە، جۇمىسى جوق، تۇراقتى جالاقىسى بولماسا، نەسىنە شۇبىرتىپ كوپ بالا تۋادى كەيبىر ايەلدەر؟

«كورپەگە قاراي كوسىلۋ» كەرەك ەمەس پە؟» دەيدى «الاش ايناسىنا» حات جولداعان گاۋحار وتەگەنوۆا.

گاۋحاردىڭ ايتۋىنشا، كوپ بالا تۋۋ انانىڭ دەنساۋلىعىنا دا زيان. ءسىز بۇعان نە دەيسىز، ويلى وقىرمان؟ اتالمىش ماقالا رەداكسيا كوزقاراسىن بىلدىرمەيتىنىن ەسكەرتە كەتەمىز.

«مەنىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم بار. ەكەۋى دە ستۋدەنت. قىزىم قازاق-امەريكا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقيدى. ۇلىم استاناداعى نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الۋدا. وسى ەكەۋىن وقىتامىز دەپ كۇيەۋىم ەكەۋمىز تىنباي ەڭبەك ەتىپ كەلەمىز. مەنىڭشە، اتا-انانىڭ پارىزى - تەك بالانى دۇنيەگە اكەلۋ ەمەس، ولاردى ءوسىرىپ، جەتكىزۋ، وقىتىپ، توقىتۋ، جاقسى تاربيە بەرىپ، اياعىنان تىك تۇرعىزۋ.

ءوزىم  قىزىلوردا قالاسىندا تۋىپ-ءوستىپ. مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن الماتىداعى قازم ۋ-گە ءتۇستىم. 22 جاسىمدا الماتىنىڭ جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ، مىنە 30 جىلدان بەرى وسى قالادا تۇرىپ كەلەمىن. جولداسىم ەكەۋمىز ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەننەن كەيىن وتباسىن قۇردىق. جۇمىسقا تۇرىپ، ءبىراز جاعدايىمىز تۇزەلە باستاعاندا بالا تۋرالى ويلانا باستادىق.

ءسويتىپ تۇڭعىشىمىزدى 25 جاسىمدا دۇنيەگە اكەلدىم.

ەكىنشى بالامدى 4  جىلدان كەيىن تۋدىم. ەكى بالامدى دا بالاباقشاعا بەرىپ، ءوزىمىز جۇمىس ىستەدىك، باسپانالى بولدىق. بالالاردى اۋىلعا، اتا-اجەلەرىنە دە جىبەرمەي ءوزىمىز قارادىق. اندا-ساندا جازعى دەمالىستاردا بولماسا، بالالارىمىز ءاردايىم ءوزىمىزدىڭ قاسىمىزدا بولدى. ويتكەنى ءوزىمىزدىڭ اتا-انالارىمىز ءبىزدى ءوسىرىپ جەتكىزدى، ەندى قارتايعان شاقتارىندا ولار ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى قاراۋ كەرەك پە؟ سوندىقتان ءبىز شامامىزعا قاراي ەكى بالامەن شەكتەلىپ، سولاردىڭ قاتارىنان قالماي وسۋىنە جاعداي جاسادىق.

قازىر ويلاپ وتىرسام، ەگەر كۇيەۋىم ەكەۋمىز ەكى جاقتاپ جۇمىس ىستەمەگەنىمىزدە بالالارىمىزبەن ءالى كۇنگە پاتەر جالداپ جۇرەر ەدىك. قازىر 5-6 بالامەن ءتىپتى 10 بالامەن پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتقانداردى كوزىمىز كورىپ ءجۇر.

كەيىنگى كەزدە تەلەديداردان كوپبالالى وتباسىلاردىڭ ءۇيسىز-كۇيسىز قاڭعىپ جۇرگەنىن ءجيى كورسەتىپ جاتادى. ماتەريالدىق جاعدايى ناشار بالالى-شاعالى وتباسىلار تۋرالى گازەت-جۋرنالدار دا جارىسىپ جازادى. سولارعا قاراپ وتىرىپ ويلايمىن، وزدەرىنىڭ ىشەرگە اسى بولماي ءجۇرىپ، سونشا بالانى نەگە دۇنيەگە اكەلەدى؟

كەيبىر جالعىزباستى ايەلدەر دە قاپتاتىپ بالا تۋىپ الادى. اتا-انا دەگەن بالا ءۇشىن قاشان دا جاۋاپتى. بالاسىن تويدىرا الماسا، كيىندىرە الماسا، ەل قاتارلى مەكتەپتە وقىتا الماسا، وندايلار وزدەرىنىڭ شاماسىنا نەگە قارامايدى؟

ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ جانىندا كورشىمىز «كۆارتيرانتتارعا» دەپ سالا سالعان شاعىن عانا ۇيشىك تارىزدەس ءبىر بولمەدە كاميلا دەگەن كەلىنشەك كۇيەۋىمەن، 13 بالاسىمەن تۇرىپ جاتىر. ەسىگىنەن كىرسەڭ، جاتىن ورنى كورىنەتىن، باسپاناسىماقتى كوپبالالى وتباسى جالعا الۋ باعاسى ارزان بولعان سوڭ پانالاپ ءجۇر.

وزىمىزبەن كورشى تۇراتىن كوپبالالى وتباسىعا كەيدە شامامىز كەلگەنشە كومەك بەرىپ تۇرامىز. اراسىندا «نۇر وتاننىڭ» قىزمەتكەرلەرى كومەك كورسەتىپ وتىرادى ەكەن. وتباسىنداعى 13 بالانىڭ تۇڭعىشى قىز بالا، ەسىمى - اسەل. اسەلدىڭ ءوز قۇربىلارىمەن سويلەسۋگە دە، اۋلادا قىدىرۋعا دا ۋاقىتى جوق. قاشان كورسەڭ، ول ءوزىنىڭ تىنىمسىز، ويىنپوز باۋىرلارىن قاراپ، سولاردىڭ سوڭدارىنان ەرىپ جۇرگەنى. اكە-شەشەلەرى تاڭنان قارا كەشكە دەيىن جۇمىستا. ال باۋىرلارىنا تاماق جاساۋ، كيىندىرىپ ساباققا جىبەرۋ، ويناتۋ، ءۇيدىڭ تىرلىگى بارلىعى اسەلدىڭ موينىندا. ول بيىل مەكتەپ ءبىتىردى. بىردە اۋلادا باۋىرلارىن قاراپ جۇرگەن اسەلمەن سويلەسىپ قالدىق.

سوندا ونىڭ: «مەن ەشقاشان كۇيەۋگە دە تيمەيمىن، بالا دا تۋمايمىن» دەگەن ءسوزى مەنىڭ «الاش ايناسىنا» حات جازۋىما سەبەپ بولدى. بالا بولىپ ويناپ كورمەگەن، ءۇيدىڭ تىرلىگىنەن ابدەن شارشاعان اسەلگە قاراپ اياپ كەتتىم. ول تۇرمىستىڭ اۋىرلىعىنان جاسىنا جەتپەي قاجىعان.

سوندا قاراڭىزشى، وسى بالالاردىڭ اتا-انالارى دەموگرافيانىڭ كوتەرىلۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوستى دەسەك تە، جوقشىلىقتىڭ، تارشىلىقتىڭ تاۋقىمەتىن ەرتە كورگەن، اتا-اناسىنىڭ تاربيەسىنە، جىلۋىنا ءزارۋ بولعان بالالاردىڭ تاعدىرى قالاي بولماق ەرتەڭ؟

قازىرگى زاماندا قاتارداعى قاراپايىم وقۋ ورىندارىنىڭ وزىندە وقۋ باعاسى 300 مىڭنان جوعارى. سوندا ايلىعى شايلىعىنان اسپايتىن اتا-انالار بالالارىن قالاي وقىتادى؟ ءبىر-ەكى بالا بولسا، ايتەۋىر قارىزدانسا دا بىردەڭە قىلار دەيسىڭ، ال ءبىر وتباسىنداعى ون بالانىڭ بارلىعىنا جوعارى ءبىلىم الىپ بەرۋگە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ شاماسى كەلە بەرمەيدى عوي. ونىڭ ۇستىنە قازىر جۇرتتىڭ ءبارى بىرەۋگە ءبىر تيىن كومەك بەرمەك تۇگىلى نەسيەدەن نەسيەگە دەيىن قارىزدانىپ-قاۋعالانىپ كۇن كەشىپ ءجۇر.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، كەيدە ءبىرىڭعاي قىز تۋعان ايەلدەر قاشان ۇل بولعانىنشا تۋامىن دەپ ون شاقتى بالاعا دەيىن تۋادى جانە بالالارىنىڭ اراسى 1-2 جاستان عانا بولىپ جاتادى. ال قازىرگى تاڭدا دارىگەرلەر ايەلدەردىڭ دەنساۋلىعىنا قاۋىپ بولماۋ ءۇشىن ءار بالانىڭ اراسى كەمىندە 2-3 جاس بولۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپ وتىرادى.

ءبىراق سوندا دا دارىگەردىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاي قاتارىنان كوپ بالا تۋعان ايەلدەردىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرەدى. كوپ بالا تۋعان، ماتەريالدىق جاعدايى ناشار ايەلدەرگە قاراڭىزشى، ءوز جاسىنان ەرتە قارتايعان.

ويتكەنى دۇرىس تاماقتانبايدى، ۇيقىسى قانبايدى، بالالارىن تويدىرۋ دا ءبىر قايعى، دەنساۋلىقتارىن كۇتۋگە ۋاقىتتارى دا جوق، تىستەرى ءتۇسىپ، بەتتەرىن ءاجىم باسىپ كەتكەن. 30-35 جاستاعى كوپبالالى ايەل 50 جاستاعىداي كورىنەدى.

وتكەندە «ايتۋعا وڭاي» باعدارلاماسىنان 24 جاسىندا 6 بالانىڭ اناسى اتانعان جاس كەلىنشەكتى كورسەتىپ جاتىر. التى بالامەن اۋىلدا پاتەر جالداپ تۇرادى ەكەن. كۇيەۋى ەكەۋى باعدارلاما ارقىلى كوپشىلىكتەن كومەك سۇراپ كەلىپتى. ءوز جاپ-جاس كەلىنشەك بىرىنەن كەيىن ءبىرىن تۋا بەرگەنشە، 2-3 بالامەن شەكتەلىپ، جۇمىس ىستەپ، ءبىراز جاعدايىن تۇزەپ الۋدى نەگە ويلاماعان؟ اركىم بالانى بىرەۋ ءۇشىن ەمەس ءوزى ءۇشىن تۋادى عوي. بىرەۋدىڭ مۇسىركەپ بەرگەن كومەگى نەمەنەگە جەتەدى؟

مەنىڭ بۇل پىكىرىممەن كەلىسەرسىزدەر، كەلىسپەسسىزدەر، اركىمنىڭ ءوز ەركى عوي. ەگەر قاجەت بولسا، حاتىمدى جاريالارسىزدار. جاريالاماسىڭدار دا رەنجىمەيمىن، بۇل مەنىڭ جەكە پىكىرىم.

اۆتور: گاۋحار وتەگەنوۆا، الماتى قالاسى

سوڭعى جاڭالىقتار