بالاعا «پاپا» دەپ ۇيرەتۋ ارقىلى وزگە ءدىندى دارىپتەپ جاتقان جوقپىز با؟

استانا. قازاقپارات - بۇگىندە اتا-اناسىن پاپ-مام دەپ اتايتىندار باسىم.

اكە-اپا دەپ اتايتىندارعا ۇركە قارايتىنىمىزدى نەسىنە جاسىرايىق.

ءتىپتى، وعان ەسكىلىكتىڭ قالدىعى دەپ مۇرىن شۇيىرە قارايتىندار دا تابىلادى.

ءار وڭىردە تىلدىك قولدانىسقا ساي اتالاتىنى دا بار.

ماسەلەن، وڭتۇستىك وڭىردە اكەسىن كوكە، اناسىن جەڭەشە دەپ تە اتايدى.

ال، اعالارىن تاتە دەپ اسپەتتەيدى. ال، باتىس وڭىرلەردە تاتە دەپ جەڭگەسىن، نە اپا اپكەلەرىن ايتادى. كەي وڭىرلەردە اناسىن شەشە دەپ تە اتاپ جاتادى.

شىمكەنتتىكتەردىڭ «ش.. ش..» سوزىنە شاشالىپ قالا بەرەتىن ادەتى سوندىقتان شىعار. سوندىقتان بۇل جاقتا شەشە اتاۋى ۇلكەن قولدانىسقا يە بولا قويماعان. ايتپاعىمىز پاپا اتاۋىنىڭ دۇرىس، بۇرىستىعىندا. وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا «الاش ايناسى» ءتىلشىسى ءمۇيىزى قاراعايداي ءتىل ماماندارىنىڭ پىكىرىن بىلمەككە نيەتتەنگەن ەدىك. پىكىر ەكىگە جارىلدى. ءتىپتى، بۇل تۋراسىندا ويلانباعاندىعىن العا تارتىپ، جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتقاندار دا تابىلدى.

ەكى توپتىڭ ويىن تىزبەكتەپ وتسەك، پاپا مەن ماما ءسوزى قازاقتىڭ ءتول ءسوزى ەمەس دەيتىندەر باسىمىراق ءتۇستى. ونى كەڭەس وداعىنىڭ جادىمىزعا وشپەستەي جازىپ قالدىرعان «مۇراسى» سانايتىندار بارشىلىق.

ولاردىڭ ۋاجىنە قۇلاق تۇرسەك قىزىل يمپەريانىڭ قول استىندا بولعان جىلدارى بار اسىل مۇراسىن ۇمىتىپ، بايلاۋلى باسپاقتاي جەتەككە ەرىپ كەتكەن تەك ءبىز عانا ما دەگەن ويعا قالاسىڭ.

ويتكەنى 15 وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ىشىندە بولعان تۇركىمەندەر اكەسىن قاحى، اناسىن ەجە، ال وزبەكتەر ءاداسى مەن ايىسىنان اينىعان جوق. ءبىز عانا پاپا-مامالاپ كەتتىك. ەندى وسىنىڭ توركىنىنە ءۇڭىلىپ كورسەك.

كەڭەس وكىمەتىنىڭ العا قويعان ماقساتتارىنىڭ ءبىرى دىنسىزدەندىرۋ بولعانى ەكىنىڭ بىرىنە ايان. كەشەگى «اللا جوق» دەپ اتتانداعان اتەيستەردىڭ شىعۋى سونىڭ جەمىسى. ودان بەرى دە ورىستاندىرۋ ساياساتى دا ءوز جەڭىسىن بەرە باستادى.

كاتوليك شىركەۋىندەگى ەڭ جوعارعى بيلىك يەسىن «پاپا» دەپ اتايدى. باتىستا شىركەۋ بيلىگىن ريم ەپيسكوپى، ياعني پاپا جۇرگىزەدى. وسىنى بىلە تۇرا «باتپانداپ كىرگەن اۋرۋدىڭ مىسقالداپ شىعاتىنىن» دالەلدەپ وتىرعاندايمىز.

ويتكەنى پاپالايتىندار كوپ. بالاعا نە ۇيرەتسەڭ توتىقۇستاي سونى قايتالايتىنى بەلگىلى. تاربيەنىڭ باسىن ۇستاپ وتىرعان وتاعاسى مەن وتانالارىمىز وسىنى ۇعىنار ما ەكەن؟ وسىندايدا ويعا قالاسىڭ، بالاعا «پاپا» دەپ ۇيرەتۋ ارقىلى وزگە ءدىندى دارىپتەپ جاتقان جوقپىز با؟ بالكىم ساناسى سولقىلداق جاستارىمىزدىڭ وزگە دىنگە بەت بۇرۋىنىڭ باستى سەبەبى وسىندا جاتقان جوق پا ەكەن ءوزى؟ تاۋەلسىزدىك الدىق دەپ ءتاۋبا ايتىپ جۇرگەنىمىزبەن سانا قاراڭعىلىعىنا ءالى ساۋلە تۇسپەگەن سەكىلدى.

ءتول ءسوزىمىزدى تارس ەستەن شىعارىپ، وزگەلەردىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورۋدەن تانار ەمەسپىز. يسلام ءدىنى قازاق دالاسىندا قانات جايماي تۇرعان كەزدە اتا-بابالارىمىز كوككە، ياعني تاڭىرگە اسپانداعى كوك تاڭىرگە تابىنعان. كوك ءتاڭىردىڭ جەردەگى وكىلى دەپ اكەلەرىن كوكە دەپ اتاعان. يسلام ءدىنىن قابىلداپ، مۇسىلمان اتانعاندا دا كوكتەگى جاراتۋشىعا سىيىنىپ، اكەسىن كوكە دەپ اتاعان-دى. بەرىدە ماڭگۇرتتەنگەن شالا قازاقتار بالالارىن پاپا دەپ ۇيرەتىپ، بويىنا ءسىڭىردى. سودان ءالى دە ارىلا الماي كەلەمىز. ءتىپتى ارىلۋ ويدا دا جوق. ال، ەكىنشى توپ - ءتىل ماماندارىنىڭ ءوزى «پاپا-ماما ءسوزى كونە تۇركى تىلىنەن شىققان» دەيدى.

بۇل تۋرالى كونە تۇركى ءتىلىنىڭ سوزدىگىندە جازىلعان قۇسايدى. پاپا ءسوزى كونە تۇركى تىلىندەگى «بابا» دەگەننىڭ اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان بۇگىنگى كۇنگى كەيپى كورىنەدى. كىم بىلگەن؟ سونداي-اق، پاپا ءسوزى ءۇندى-ەۋروپالىق تىلدەن شىققاندىعىن ايتىپ، دالەلدەۋگە تالپىناتىندار دا بارشىلىق. بۇل تۇرعىدا قىپ-قىزىل ايتىس ۇيىمداستىرۋعا بولادى. مۇندايدا ءتىل ماماندارىنىڭ ءوزى ءبىر ۇيعارىمعا كەلە الماۋى دا مۇمكىن...

اۋىلىمىزداعى ماقتاۋلى كەلىندەردىڭ ءبىرى بالالارىنا «اكەشىم، اناشىم» دەپ اتاۋدى ۇيرەتىپتى. قۇلاققا قانداي جاعىمدى ەستىلەدى، ءا. ءبىرتۇرلى قازاقى ءيىس شىعاتىنداي ما، قالاي؟ زامانداس، ءسىز بالاڭىزعا قالاي ۇيرەتىپ ءجۇرسىز؟

ءبيبىحان بايباقوۆا، وقىتۋشى:

-  پاپا، ماما دەگەن بۇل ورىستىڭ ءسوزى. ياعني، كىرمە ءسوز. ءبىز ورىس سوزدەرىنىڭ باسىم بولىگىن تولىقتاي قابىلداپ الدىق. بالانىڭ ءتىلى شىققاننان اتا-اناسى وزدەرى ۇيرەتەدى پاپا، ماما دەپ. سولاي اۋىزداندىرادى. بالا كورگەنىن ىستەمەگەندە قايتەدى؟ ايتپەسە، قازاق اتاۋلارىنان قايسىسى ارتىق؟ انا دەپ ايتساق جاراسپاي ما؟ قانداي قاسيەتتى، كيەلى ءسوز. ءبىراق ونىڭ باعاسىن باعامداپ جاتقان كىم بار؟ باسپا ءسوز بۇقارانىڭ ءتىلىن جوندەپ، دۇرىس جول سىلتەۋى ءتيىس. الايدا گازەتتەرىمىزدىڭ وزىندە «پالەنشەنىڭ ماماسى بەلگىلى عالىم» دەپ بۇرا تارتادى. وسىدان كەيىن قاراپايىم جۇرتشىلىققا وكپەلەۋگە بولماس.

مارحابات بايعۇت، جازۋشى:

- پاپا، ماما اتاۋى وزىمىزگە جات ەمەس سىقىلدى. قازاقتا «ماما اعاش»، ماما بيە» دەگەن دە ءسوز بار. ءتىلدىڭ دە ءتۇبىرى ءبىر عوي. ەگەر دۇرىس نيەتپەن قاراساق بابا دەگەن ءوزىمىزدىڭ ءتول ءسوزىمىز. ەگەر ەۋروپالىق تۇرعىدان قاراساق جات، بوتەن سەزىلەدى. بۇل كۇردەلى ماسەلە. بۇل اتاۋدان باس تارتۋ دا قيىن... ءوزىم اكەمدى اتا دەپ اتادىم. انامنان 20 جاس ۇلكەن بولعاننان كەيىن بە ەكەن، كىم بىلگەن...

ءبىزدىڭ تۇرعىلاستارىمىزدىڭ دەنى اكە، كوكە دەپ اتادى. پاپا دەگەن كەيىن شىقتى عوي. ونى ءدال قازىر وزگەرتۋ كەرەك دەپ ايتا سالۋ وڭاي بولعانىمەن، تۇبىرىمەن جويۋ قيىنعا سوعارى انىق. ويتكەنى قانشاما جىل ءسىڭىستى بولىپ قالعان.

اۆتور: گۇلجان كوشەروۆا

«الاش ايناسى»