بەرمۋد ءۇشتاعانى باتىسقا جىلجىپ بارادى

استانا. قازاقپارات - بەرمۋد ءۇشتاعانى -  عاسىردىڭ تىلسىم جۇمباقتارىنىڭ ءبىرى. ءتىپتى دايەكتەمەسىز اۋىز اشپايتىن عالىمدار دا بۇل قۇپيا قۇبىلىستى جوققا شىعارا الماي وتىر.

 سوندىقتان دا ولار ءالى انىقتالماعان بۇل ايماققا -  «وڭتۇستىك اتلانتيكالىق انوماليا» دەپ ات بەرگەن. مىنە، وسى قۇپيالى ايماق ورنىنان اۋىتقىپ، باتىسقا قاراي جىلجىپ بارا جاتقان كورىنەدى.

 نەگىزى، بۇل ايماقتا 1945 - جىلى 14 ادامىمەن بىرگە ءىز- ءتۇسسىز «ەۆەندجەر» ۇشاعى جوعالىپ كەتكەن. ارتىنشا ونى ىزدەۋگە شىققان «مارتين مارينەر» ۇشاعى دا ءىزىم- عايىم جوق بولعان. الايدا ول تۇستا «بەرمۋد ءۇشتاعانى» جايلى ەشكىم كوپ بىلە بەرمەيتىن. بۇل قۇپيالى ايماق جايلى حالىق تەك 1950 -جىلى «Associated Press» گازەتىنەن ءبىلدى.

 1960-1970 - جىلدارى بۇل ەڭ كوپ تالقىلاناتىن تاقىرىپقا اينالدى. ال 1974- جىلى جارىققا شىققان چارلز بەرليتستىڭ «بەرمۋد ءۇشتاعانى» اتتى كىتابى جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تاراپ، ونسىز دا تالقىلاۋدان تۇسپەگەن بۇل تاقىرىپتىڭ كورىگىن قىزدىرا ءتۇستى. سول كەزدە كۇنتارتىبىنە قويىلعان بۇل ماسەلە ءالى دە شەشىمىن تاپقان جوق.

دەرەكتەرگە سەنسەك، بۇل ايماقتا سوڭعى ءجۇز جىلدا 100گە جۋىق ءىرى سۋ جانە اۋە كەمەلەرى جوعالعان. ال جوعالدىعا بالانىپ، كەيىننەن قايتا تابىلعان كەمەلەر ەش زارداپ شەكپەگەنىنە قاراماستان يەسىز قالعان. مۇنداي وقيعالاردان كەيىن راسىمەن دە، بۇل ءۇشتاعانعا جاي عانا اڭىز دەپ قاراي المايمىز. بىرەۋ بۇل جەردى ەكى الەمنىڭ ورتاسىن جالعايتىن نۇكتە دەسە، بىرەۋى بۇل ايماقتا «ۋاقىت ارالىق ويىقتار ورنالاسقان» دەپ سانايدى.

وسى الىپقاشپا سوزدەرگە نۇكتە قويۋعى تىرىسقان ءبىراز عالىمدار بۇل ۇشتاعاننىڭ سىرىن اشۋعا بەكىنگەن. الايدا ناۆيگاتسيا قۇرالدارى ىستەن شىعىپ كەتەتىندىكتەن ءارى ءجيى بولاتىن داۋىلدار زەرتتەۋگە ەش مۇمكىندىك بەرمەگەن. مىنە، ەندى بۇل ايماقتى عارىش ارقىلى ارنايى جەر سەرىكتەرىنىڭ كومەگىمەن زەرتتەمەكشى. سەبەبى بۇل ايماقتىڭ عارىشپەن دە بايلانىسى بار.

عالىمداردىڭ مۇنداي شەشىمگە كەلۋىنە عارىشكەرلەردىڭ ءسوزى سەبەپ بولعان. ياعني الىس عالامشارعا ساپار شەگىپ قايتقان عارىشكەرلەر وسى ايماقتان وتەتىندە كوزدەرىنە ءبىر جارىق ساۋلەنىڭ شاعىلىساتىنىن، سونىمەن قاتار قۇرالداردىڭ ءجوندى جۇمىس ىستەمەيتىنىن ايتقان. عالىمدار مۇنى زەرتتەي كەلە عارىشتىڭ وسى ايماقپەن تۇيىسەتىن تۇسىنان ىشكى رادياتسيالىق بەلدىگىن انىقتاعان. سوندىقتان دا عالىمدار بەرمۋد ءۇشتاعانىندا ورىن الاتىن تۇسىنىكسىز قۇبىلىستاردىڭ سىرى عارىشتا جاتىر دەپ سەنەدى.

 وسى ماقساتتا يتاليانىڭ ۇلتتىق استروفيزيكا ينستيتۋتىنىڭ ريكاردو كامپانا باستاعان ماماندارى بەلسەنە جۇمىسقا كىرىستى. عالىمدار   «BeppoSAX» جەر سەرىگىنىڭ 1996-2003 -جىلدار ارالىعىنداعى دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ ءبىراز ناتيجەگە قول جەتكىزگەن. مىنە، سول دەرەكتەرگە سەنسەك، عالامشارداعى ىشكى رادياتسيالىق بەلدىك باتىسقا قاراي ورىن اۋىستىرۋدا. دەمەك، بەرمۋد ءۇشتاعانى دا ءوز كەزەگىندە باتىسقا ياعني مەكسيكا شىعاناعىنا قاراي جاقىنداپ كەلەدى. ءتىپتى كەيبىر ماماندار وسى ايماققا جاقىن ماڭدا ورنالاسقان «Deepwater Horizon» مۇناي پلاتفورماسىنىڭ جۇمباق جاعدايدا جارىلۋىن وسى قۇبىلىسپەن بايلانىستىرىپ وتىر.

يتاليالىق استروفيزيكتەر ەندىگى كەزەكتە وسى ايماقتى زەرتتەيتىن ارنايى جەر سەرىگىن ۇشىرۋدى كوزدەپ وتىر. قۇپيا قۇبىلىستىڭ جۇمباعى سول كەزدە اشىلار دەگەن ءۇمىت بار.

ءسابينا زاكىرجان قىزى

«ايقىن»