ناۋبەتتى جىلداردىڭ قۇرباندارىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن «الجير» مۇراجايىندا بارلىعى جاسالۋدا - فوتو
اتاپ ايتقاندا «الجير» لاگەرى قازاقستان استاناسىنان 37 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. وعان ەش كىناسىز ايەلدەر مەن شيەتتەي بالالاردى بارشا كەڭەس وداعىنان الىپ كەلىپ، ولار ستاليندىك قاتىگەزدىك رەجىمىن باسىنان وتكەردى. 2007 - جىلى مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن اقمولا وبلىسى اقمول ەلدى مەكەنىنىڭ اۋماعىنداعى وسى قاسىرەتتى جەردە ساياسي قۋعىن- سۇرگىن جانە توتاليتاريزم قۇرباندارىنىڭ «الجير» مەموريالدى- مۇراجاي كەشەنى اشىلدى. قازاقپارات ءتىلشىسى وسى كەشەندە بولىپ، مۇراجاي ديرەكتورىنىڭ عىلىم بويىنشا ورىنباسارى لاۋرەنسيا ابدراحمانوۆانى اڭگىمەگە تارتتى.
- لاۋرەنسيا ورىنبەك قىزى، ساياسي رەپرەسسيا قۇرباندارىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ باعىتىندا «الجير» قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
- ءبىزدىڭ مەموريالدى- مۇراجاي كەشەنى جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى عىلىمي- قور، عىلىمي- زەرتتەۋ جانە ەكسپوزيتسيالىق- كورمەلىك قىزمەتتەرگە ارنالعان. بۇگىندە مۇراجاي قورى 12 مىڭنان استام ەكسپوناتتاردى قۇراپ وتىر. «الجير» لاگەرىندە بولعان تۇتقىن ايەلدەردىڭ ءتىزىمىن ناقتىلاۋ مەن زەرتتەۋ بويىنشا جۇمىستار جالعاسۋدا. 2003 - جىلى باسىلىپ شىققان «الجير» تۇتقىندارى بويىنشا كىتاپتىڭ نەگىزىندە ساندىق بازا قۇرىلۋدا. وندا 7259 ايەل جايىندا مالىمەتتەر قامتىلعان. وتكەن جىلى ءبىزدىڭ www.alzhir.kz جەكە ۆەب- سايتىمىز، سونداي- اق مۇراجاي بويىنشا ۆيرتۋالدى تۋر مۇمكىندىكتەرى اشىلدى. 2013-2014 -جىلدارى «ابايدىڭ قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان ۇرپاقتارى مەن تۋىستارى» ، «قۋعىن- سۇرگىندى بولعان ادەبيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرى» ، « 20 - عاسىردىڭ 40-50 -جىلدارىندا قازاقستاندا ۇلتتىق زيالىلارعا قارسى قۋعىن- سۇرگىن» ، «قازاق جەرىنىڭ ۇلى تۇلعالارى» اتتى جاڭا ەكسپوزيتسيالار قۇرىلدى.
«توزاق ازابى ارقىلى» جانە «ءبىز كۋالاندىرامىز.. .» (لاگەردەگى 32 تۇتقىن ايەلدىڭ جەكە زاتتارى) اتتى ەكى شاعىن زال اشىلدى. مۇراجاي اۋماعىندا «الجير» لاگەرىندەگى ايەلدەردەن بالالاردى تارتىپ الۋ» ديوراماسىمەن لاگەرلىك باراقتىڭ شاعىن ءتۇرى جانە «كوز جاسى» ستەلاسى ورناتىلدى. نەگىزگى قوردىڭ 4172 ەكسپوناتىنىڭ بازاسىمەن اقپاراتتىق دۇڭگىرشەكتىڭ جۇمىسى ۇيىمداستىرىلدى. مۇندا كەز كەلگەن ادام قىزىقتى مالىمەتتەردى بىلە الادى. جىل سايىن مۇراجاي 18 مىڭنان استام ادامدى قابىلداپ، 30 دان استام كورمەلەر وتكىزىلەدى.
- وسىنشاما ادام كەلەتىنىن ەسكەرسەك، مۇراجاي قالادان تىس اۋماقتا ورنالاسسا دا ەلىمىز بويىنشا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن ورىنداردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر عوي. وسى ورايدا «الجير» مۇراجايىنا شەتەلدىكتەر قانشالىقتى ءجيى كەلەدى؟
- ءيا، مۇندا شەتەلدىكتەر ءجيى ات باسىن بۇرادى. سەبەبى وسى لاگەر ارقىلى 62 ۇلت وكىلدەرى ءوتتى، ياعني 8 مىڭعا تارتا نازىك جاندىلاردىڭ 187 سى قازاق ايەلدەرى. مەموريالدىق تاقتايشالاردى فرانتسيا، گەرمانيا، پولشا، گرۋزيا، ازەربايجان جانە باسقا دا ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلىكتەرى ورناتتى.
- سىزدەر سول زۇلمات وقيعالار كۋاگەرلەرىنىڭ ەستەلىكتەرىمەن جانە مۇراعاتتىق قۇجاتتارىمەن، تاريحشىلاردىڭ ماقالالارىمەن جۇمىس ىستەيسىزدەر. «الجير» لاگەرىندە تۇتقىندا بولعان ايەلدەردىڭ اراسىندا بۇگىنگە دەيىن ءتىرى جۇرگەندەر بار ما؟
- «الجير» زاردابىن تارتقانداردىڭ كوبى بوستاندىققا شىققاننان كەيىن قازاقستاندا ءومىر سۇرۋگە قالدى. ءبىزدىڭ مالىمەتتەر بويىنشا، ولاردىڭ ىشىندە بۇگىنگە دەيىن ارامىزدا امان جۇرگەن اننا گريگوريەۆنا ەندانوۆا عانا. بيىل 5 - ناۋرىزدا اجەي 97 جاسقا تولدى. وسى كۇنى مۇراجاي زەينەتكەرگە ماتەريالدىق كومەك كورسەتەدى. سونىمەن قاتار ول كىسى ءبىزدىڭ قورعا ءوزىنىڭ جەكە زاتتارى مەن قۇجاتتارىن تاپسىردى.
- ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ ءۇشىن بيىل قانداي شارالاردى وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرسىزدار؟
- 31 - مامىر قارساڭىندا «قورقىنىشتى ءتۇس سەكىلدى» دەگەن اتاۋمەن «الجير» تۇتقىندارىنىڭ جانە ولاردىڭ ۇرپاقتارى ەستەلىگىنىڭ جيناعىن شىعارامىز. 2010 - جىلى ءبىز «قازاقستان ءبىزدى بىرىكتىرەدى» اتتى كىتاپ باسىلىپ شىقتى، ال 2012 - جىلى «الاش- الجير» ەكى تومدىعى جاريالاندى.
ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىندە ءبىزدىڭ مەموريالدى- مۇراجاي كەشەنى اۋماعىندا ميتينگ ءوتىپ، ەستەلىك قابىرعاسىنا گۇل شوقتارى قويىلادى. وسى كۇنگى شارالارعا استانا اكىمدىگى ىشكى ساياسات جانە مادەنيەت باسقارمالارىنىڭ وكىلدەرى، قۋعىن- سۇرگىننىڭ جانە قازاقستانعا جەر اۋدارىلعانداردىڭ ۇرپاقتارى قاتىسادى. «الجير» لاگەرىندە تۇتقىندا بولعان ەۆگەنيا كرامەردىڭ نەمەرەسى ناتاليا گريگوريەۆا سانك- پەتەربوردان بيىل ارنايى كەلمەك. قوناقتار ءۇشىن ەكسكۋرسيا وتكىزىلەدى، سونداي- اق «الجيردىڭ اتاقتى ەسىمدەرى» بەينەپانورامالىق كورمە كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلادى.
ءبىزدىڭ مۇراجاي پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ماڭگى ەستە قالدىرۋعا نەگىزدەلگەن مامانداندىرىلعان جالعىز مەكەمە. قورىتا كەلگەندە، «الجير» كەشەنىندە سول ناۋبەت جىلدارىنداعى زۇلماتتى ەستە ساقتاۋ ءۇشىن بارلىق جۇمىستار اتقارىلۋدا.
