قىتايدا قازاق شيپاگەرلىگى قارقىندى دامىپ كەلەدى

استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇراسىن قورعاۋ، ءداستۇرلى مادەنيەتىن دارىپتەۋ، تارپى قۇرىپ، تامىرى ۇزىلۋگە تاياعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن قۇتقارۋ، قادىرىنە جەتىپ قاستەرلەۋ تۇرعىسىنان ءسوز قوزعاساق، قىتاي قازاقتارىنىڭ ەرەسەن ەڭبەگى رەتىندە قازاق شيپاگەرلىگى الدىمەن اۋىزعا الىنادى.

سەبەبى سوناۋ ساق داۋىرىنەن ساباقتالىپ، سان عاسىردىڭ سىناعىنان ءوتىپ، بابادان بالاعا جالعاسقان وسى ءبىر ايدىك ونەر «بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا تارتقان» الماعايىپ زاماندار مەن اراداعى سولاقاي ساياساتتىڭ كەسىرىنەن سۋ ءتۇبى قۇردىمعا كەتۋگە اينالعانىن العاش ەسكەرىپ، ونى قۇتقارىپ قالۋعا ەڭ الدىمەن قارمانعان قىتاي قازاقتارى قىسقا عانا ۋاقىت ىشىندە «قازاق شيپاگەرلىگى» دەيتىن ۇعىمدى ءداۋىر ساحناسىنا قايتا كوتەردى. 

وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنا دەيىن قازاق شيپاگەرلىگىنە حالىق اراسىنداعى ەمسەكتىك دەڭگەيىندە قارالىپ، ونى دامىتۋعا، عىلمي تۇرعىدان زەرتتەۋگە ءمان بەرىلگەن جوق. اسىرەسە، باتىسشا ەمدەۋدىڭ دۇنيە جۇزىندە جالپىلاسۋى تەك قانا اكەسى بالاسىنا ۇيرەتۋ سىندى مۇراگەرلىك ەتۋ جولىمەن جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى شيپاگەرلىك ونەرىنىڭ ورنىن شايقالتىپ، رىقسىز كۇيگە ءتۇسىرۋى قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ جالعاسىمىنا دا ءوز اسەرىن كورسەتتى.

جازبا مادەنيەتىمىزدىڭ كەنجەلىگى، شيپاگەرلىك جايىنداعى عىلمي تۇيىندەرىمىزدىڭ نازاريالىق تۇرعىدان جۇيەلى، عىلمي جيناقتالماۋى، قازاق شيپاگەرلىگىمەن شۇعىلداناتىن شيپاگەرلەردىڭ، تاۋىپتەردىڭ، وتاشىلاردىڭ ەل اراسىنان بارعان سايىن سيرەۋى جانە ولاردىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ەسكەرىلمەۋى ۇلتتىق شيپاگەرلىگىمىزدىڭ شيپاسىن بتىرۋگە شاق قالعانى دا شىن. مىنە وسى ءبىر جاعدايدى جەتە تاني بىلگەن قىتاي حالىق رەسپوبليكاسى التاي ايماعىنىڭ كەزىندەگى ءۋاليى قادىس ءجانابىل ۇلى باستاعان باسشىلارى قازاق شيپاگەرلىگىن دامىتۋ جانە ونى وسى زامانعى ەمدەۋ-دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرىمەن ۇشتاستىرۋ ماقساتىندا 1985-جىلى التاي ايماعىنان تۇڭعىش رەت «التاي ايماقتىق قازاق شيپاحاناسىن» قۇرىپ، قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ عىلمي تۇرعىدان جۇمىس جۇرگىزۋىنىڭ تىڭ باستاماسىن باستاعان. بۇل تەك التاي ايماعىنداعى عانا ەمەس، تۇتاس قىتايداعى، ءتىپتى، دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تۇڭعىش رەت شاڭىراق كوتەرگەن قازاق شيپاحاناسى ەدى.

 ارينە، بۇل ول داۋىردە حالىق اراسىندا قازاق شيپاگەرلىگىمەن شۇعىلداناتىن ەمدەۋ ورىندارى مۇلدە جوق دەگەندىك ەمەس. ءبىراق، باسىم كوپ ساندىسىنىڭ وتباسىلىق شيپاجاي رەتىندە عانا ءمالىم بولعانىن ەسكەرسەك، قازاق شيپاگەرلىگىنە ۇكىمەت ورىندارىنىڭ رەسمي ءمان بەرۋى ءدال وسى التاي قازاق شيپاحاناسىنىڭ قۇرىلۋىنان باستاۋ الدى. 1992- جىلى قىتايدا قازاق شيپاگەرلىگىن زەرتتەۋگە، جۇيەلەستىرۋگە جاڭا جول، كەڭ ءورىس اشۋ ءۇشىن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسىنىڭ سول كەزدەگى باسشىسى تىلەبالدى ابدىرەشيت ۇلىنىڭ باستاماسىمەن «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق قازاق شيپاگەرلىك، دارىگەرلىك قوعامى» قۇرىلىپ، «ىلە مەديتسيناسى»، «قازاق شيپاگەرلىگى» سىندى 2 مەديتسينالىق جۋرنال جارىق كوردى.

ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق جۇڭگوشا ەمدەۋ شيپاحاناسىندا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ كۇيتۇن شيپاحاناسىندا، تارباعاتاي ايماقتىق حالىق شيپاحاناسىندا قازاق شيپاگەرلىگىمەن شۇعىلداناتىن ورىندار قۇرىلىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق قازاق شيپاگەرلىگىن، دارىگەرلىگىن زەرتتەۋ ورىنى، التاي ايماقتىق قازاق شيپاگەرلىگىن، دارىگەرلىگىن زەرتتەۋ كوميتەتى، التاي ايماقتىق قازاق شيپاگەرلىگىن، دارىگەرلىگىن زەرتتەۋ ورىندارى ىركەس-تىركەس جٷمىس باستاپ، ۇلتتىق شيپاگەرلىگىمىزدىڭ جۇيەلى دامۋىنا كەڭ ءورىس اشتى. تارباعاتاي ايماعىنىڭ تولى اۋدانىنان، التاي ايماعىنىڭ قابا اۋدانىنان اۋدان دارەجەلى قازاق شيپاحانالارى شاڭىراق كوتەرىپ، قازاق شيپاگەرلىگىمەن شۇعىلداناتىن شيپاحانالاردىڭ قاتارى كوبەيدى. 

قىتاي مەملەكەتتىك وقۋ- اعارتۋ مينيسترلىگى مەن قىتاي مەملەكەتتىك قىتايشا شيپاگەرلىكتى، دارىگەرلىكتى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ بەكىتۋىمەن 2010- جىلى التاي ايماقتىق مەديتسينا مەكتەبىندە قازاق شيپاگەرلىگىنەن ورتا تەحنيكوم كلاسى اشىلسا، 2011 - جىلى ءۇرىمجى قالاسىنداعى شينجياڭ مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى قازاق شيپاگەرلىگىمەن شۇعىلداناتىن جاس مامانداردى تاربيەلەۋ ماقساتىندا تۇڭعىش رەت تولىق كۋرسقا وقۋشى قابىلدادى.

 سونىمەن بىرگە، «قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ نەگىزدىك نازارياسى»، «قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ اناتومياسى»، «قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ رەتسەپ جيناعى»، «قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ ءدارى ماتەريالدارى»، «قازاق دارىگەرلىك شەجىرەسى»، «شيپاگەرلىك قازىنا»... سياقتى وقۋلىقتاردىڭ جازىلۋى قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ دامۋىن نانىمدى نازاريالىق نەگىزبەن، تولىپ جاتقان عىلمي فاكتتەرمەن قامدادى... ناتيجەدە قازاق شيپاگەرلىگى قىتاي مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ورىندارىنىڭ تولىق تۇراقتاندىرۋىنان ءوتىپ، قازاق ۇلتى قىتايداعى ءداستۇرلى مەديتسينالىق جۇيەسى بار 6 ۇلتتىڭ بىرىنە اينالدى.



2013- جىلى جەلتوقسان ايىندا قازاق شيپاگەرلىگىنەن «شيپاگەرلىك تولىمدىلىق ەمتيحانىن الۋ» قىتاي مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ مينستىرلىگىنىڭ ماقۇلداۋىنان ءوتىپ، ۇلتتىق شيپاگەرلىگىنەن ەمتيحان الىپ، شيپاگەرلىك تولىمدىلىق الاتىن ۇيعۇر، قىتاي، كورەي، تيبەت... سياقتى 6 ۇلتتىڭ قاتارىنا جەتىنشى بولىپ قوسىلدى. قازاقتىڭ 40  قا جۋىق ءدارىسى شينجياڭ ولكەسىندە شيپاحانا ىشىندە ىستەتىلەتىن ءدارى بولىپ بەكىتىلدى. 4 قازاقى ءدارى مەملەكەتتىك ساراپتاۋ ساتىسىندا تۇر.

قىتاي ۇكىمەتىنىڭ قارجىلاي كومەك كورسەتۋىندە، شينجياڭ ولكەلىك ۇكىمەتى ءتوراعاسىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى تىلەبالدى ابدىرەشيت ۇلىنىڭ تىكەلەي جەتەكشىلىگىىندە 2010- جىلى قاراشادا شينجياڭ قازاق شيپاگەرلىك-دارىگەرلىك زەرتتەۋ ورتالىعى ۇرىمجىدە رەسمي قۇرىلدى. بۇل ورىندى قاجەتتى جابدىقتارمەن تولىقتاۋعا 10 ميلليون يۋاننان استام قارجى جۇمسالدى. وسى جىلى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق قازاق شيپاگەرلىك-دارىگەرلىك قوعامى» شاڭىراق كوتەردى.

قازاق شيپاگەرلىگى جونىندەگى ۇگىت-ناسيحاتتى كۇشەيتۋ جانە ونىڭ ىقپالىن ارتتىرۋ ءۇشىن ارناۋلى سايت (www.kazakhmed.com)  قۇرىلدى. اتالعان سايت قازاق (ەكى ءتۇرلى جازۋدا: توتە جازۋ مەن كريليتسيا)، قىتاي، اعلشىن، ورىس تىلدەرىندە جۇمىس ىستەيدى. 

قالياكبار ۇسەمقان ۇلى