جەڭىس تۇركيا: ەر جانىبەك تويى - بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاريحي-مادەني تانىمدىق اسەرىن تەرەڭدەتۋدى ماقسات ەتەدى
- ەل تاۋەلسىزدىگىمەن بىرگە ۇلت تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەرلىگىن، ونەگەلى ىستەرىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى جاس ۇرپاقتى وتانشىلدىققا، ۇلتجاندىلىققا تاريبەلەۋ ءىسى كەڭ ەتەك الىپ كەلەدى.
سونىڭ قاتارىندا اتتارى ۇرانعا اينالعان ايگىلى قولباسىلار - قابانباي، بوگەنباي، رايىمبەك، ناۋرىزباي، باتىر بايان سىندى باھادۇرلەر قاتارىندا ابىلاي حاننىڭ سەنىمدى باتىرلارىنىڭ ءبىرى بولعان ەر جانىبەك بەرداۋلەت ۇلىنىڭ ەرلىگىن ۇلىقتاپ، ەسىمىن ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا 2009-جىلى الماتىدا ءجادي شاكەن، ىرىسبەك توقتاسىن ۇلى، قويشىبەك مۇباراك ۇلى، ۇلان باپاي ۇلى قاتارلى بەلسەندى توپتاردىڭ باستاماسىمەن «ەلىنە ۇران بولعان ەر جانىبەك» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزىلىپ، سول جىلى قىركۇيەك ايىندا كاسىپكەر ازامات قانات سۇلەيمەنوۆتىڭ قارجىلاي دەمەۋشىلىگىمەن باتىر بابامىزدىڭ سۇيەگى جاتقان شىعىس قازاقستان وبلىسى، جارما اۋدانىنا قاراستى ورتابۇلاق دەگەن جەردە ەسكەرتكىش كەسەنە سالىنىپ، اس بەرىلگەن بولاتىن.
سول شارا اياسىندا جاس اقىن تالاپبەك تىنىسبەك ۇلىنىڭ قۇراستىرۋىمەن ەر جانىبەك ومىرىنە ارنالعان اڭىز-اڭگىمە، قيسسا-داستاندار مەن ارناۋ ولەڭدەر توپتاستىرىلىپ، جەكە كىتاپ بولىپ شىعارىلىپ، الىس-جاقىننان كەلگەن قوناقتارعا تاراتىلدى. بۇل شاراعا جەڭىس قاليازىم ۇلى باستاعان قىتايداعى باۋىرلارىمىز دا كوپ ۇلەس قوسقانىن ايتا كەتۋ كەرەك.
سول جىلى ف. ع. د، پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىش ۇلى اعامىزدىڭ ۇيتقى بولۋىمەن «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورى قۇرىلىپ، جۇمىس باستادى. قوردىڭ پرەزيدەنتى مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ماقسۇت تەمىربايەۆ دەگەن اعامىز. سول كىسىنىڭ باستاماشىلىعىمەن بيىل ەر جانىبەك بەرداۋلەت ۇلىنىڭ تۋعانىنا 300 جىل تولۋىنا بايلانىستى مەرەيتويلىق شارالار اتقارىلىپ جاتىر.
- «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورىنىڭ ازىرگە دەيىن اتقارىپ كەلە جاتقان ناقتى ءىش-شارالارى تۋرالى توقتالىپ كەتسەڭىز.
- جاسىرارى جوق، «ەر جانىبەك» حالىقارالىق قوعامدىق قورى مەملەكەت تاراپىنان نەمەسە باسقالاي ۇيىمدار تاراپىنان قارجىلانىپ وتىرماعاندىقتان، تىكەلەي جاناشىر كاسىپكەر ازاماتتاردىڭ قارجىلاي قولداۋىنا سۇيەنىپ جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. قور اياسىندا جاسالعان جۇمىستاردىڭ ءبىرى رەتىندە «الاش» تاريح زەرتتەۋ ورتالىعىمەن بىرلەسىپ، قازاق ۇلتىنىڭ قۇرامىنداعى ىرگەلى ۇلىستاردىڭ ءبىرى، كەرەي رۋىنا ارنالعان تاريحي-عىلىمي جيناق جارىق كورگەندىگىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
ونى جازۋعا ەلىمىزدىڭ ءىشى-سىرتىنداعى تانىمال تاريحشى عالىمدار قاتىستى، بۇل ارينە ءالى دە زەرتتەلىپ بولماعان قازاق تاريحىنىڭ تولىقتىرىلۋىنا قوسىلعان ۇلكەن ۇلەس دەپ بىلەمىز. سونداي-اق، ايتىسكەر اقىن داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىنىڭ استانادا وتكەن «بالبال تاستىڭ جۇرەگى بۇلك ەتكەندە» اتتى جىر كەشىندە قور اتىنان تەمىر تۇلپار مىنگىزىپ، «شەرتولعاق» اتتى جيناعىنا دەمەۋشىلىك جاسادىق. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا الماتى قالاسىندا وتكەن اقىن، سازگەر سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ «اجەمنىڭ ءيىسى» اتتى شىعارماشىلىق كەشى دە وسى قوردىڭ دەمەۋشىلىگىمەن وتكەن بولاتىن. ال قور اياسىندا ەر جانىبەك باتىرعا ارنالعان جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلىنىڭ باسپاعا دايىنداۋىمەن بەلگىلى جازۋشى، قىتاي مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ءشامىس قۇمار ۇلىنىڭ «ەر جانىبەك»، «بوكە باتىر» روماندارى، ايتىسكەر اقىن داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىنىڭ باسپاعا دايىنداۋىمەن جارىق كوردى.
- جەڭىس مىرزا، ەر جانىبەك بەرداۋلەت ۇلى - كۇللى قازاققا ورتاق تاريحي تۇلعا. سوندىقتان ونىڭ ەسىمىن ۇلىقتاپ، حالىققا ناسيحاتتاۋ شارالارى دا اۋقىمدى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىز، سوعان وراي 300 جىلدىق اياسىندا قانداي ناقتى ءىس-شارالار جاسالىپ جاتىر؟
- قوردىڭ ۆيتسە-پرەزيدەتى بولعان سوڭ ۇلكەن ءىستىڭ ءبىراز سالماعى ارينە، ماعان تۇسەتىنى ءسوزسىز. قور پرەزيدەنتى مەديتسينا عىلىمدارنىڭ دوكتورى، اكادەميك ماقسۇت تەمىربايەۆ اعامىزدىڭ تىكە تاپسىرماسىمەن جىلقى جىلى باستالىسىمەن بەلگىلى تۇركولوگ، عالىم ءنافىل بازىلحان ۇلىن، قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى اسەت جاقىپبەكوۆتى، ميستيك جازۋشى قويشىبەك مۇباراكتى، اقىن تالاپبەك تىنىسبەكتى، ەتنوگراف دوسىمبەك قاتىراندى، ۇلان باپايدى، فوتوجۋرناليست قالمان قوسجىگىتتى، تاسقىن قابدوللانى جانە باباقۇمار حينايات ۇلى قاتارلى ازاماتتاردى ۇيىمداستىرىپ ارنايى جۇمىس اتقارۋ توبىن جاساقتادىق.
سونىمەن ەر جانىبەك باباعا ارنالاتىن استىڭ اۋقىمدى جۇمىستارىن باستاپ كەتتىك. سونىڭ نەگىزىندە ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا الماتىدا پرەس-كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىپ، رەسمي تۇردە 300 جىلدىقتى جاريالاعان بولاتىنبىز. انە، سودان بەرى ءبىراز ءىس-شارالار اتقارىلىپ كەلەدى. اتاپ ايتار بولساق تالاپبەك تىنىسبەك ۇلىنىڭ باستاماسىمەن ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا، اتاپ ايتقاندا، ف. ع. د. پروفەسسور سالتانات ىزتىلەۋوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، پروفەسسور سايىن بورباسوۆ مىرزانىڭ جەتەكشىلىگىمەن قازاق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندە باتىر بابامىزعا ارنالعان، ستۋدەنتتەر اراسىندا تانىمدىق-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىلدى، بۇل شارا ءالى دە جالعاسىن تابادى.
ءنافىل بازىلحان ۇلى، اسەت جاقىپبەكوۆ، قويشىبەك مۇباراك ۇشەۋىنىڭ جوبالاۋىمەن 300 جىلدىققا ارنالعان مەرەيتويلىق مەدالدار مەن توسبەلگىلەر جاسالىپ، باعدارلاما مەن شاقىرۋ قاعازدارى دايىندالدى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 11-مامىرىندا الماتىداعى «ريكسوس» قوناق ۇيىندە كولەمدى اس بەرىلىپ، قۇران باعىشتالدى. سونداي- اق، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، شىعىستانۋشى عالىم جانىمحان وشان ۇلى مەن جاس عالىم ناسيحات ءنابيوللا ۇلىنىڭ قۇراستىرۋىمەن «ەر جانىبەك» اتتى ەنتسيكلوپەديالىق جيناقتىڭ، سونداي-اق، موڭعوليادا تۇراتىن جازۋشى اعامىز سۇلتان تاۋكەي ۇلىنىڭ «اقىر جانىبەك» اتتى رومانىنىڭ بەلگىلى پروديۋسەر بازاربەك اتىعايدىڭ دايىنداۋىمەن اقىت ءۇلىمجى ۇلىنىڭ «ەر جانىبەك» داستانى رىسبەك ءاشىموۆ، ەلمۇرا جاڭابەرگەنوۆا، ماقپال توقتاعانوۆا قاتارلى ەلىمىزگە تانىمال جىرشىلاردىڭ ورانداۋىندا، اقىن، ماناسشى بايانعالي ءالىمجانوۆتىڭ «ەر جانىبەك باتىردىڭ كوڭىلى مەن كوكدونەنى» داستانى اۆتوردىڭ ءوز جىرلاۋىندا اۋديوديسكىگە جازىلىپ، باتىر ومىرىنە ارنالعان دەرەكتى فيلممەن قاتار «كەرەيدە باتىر جانىبەك» دەگەن اتپەن جارىق كوردى.
بۇعان كاسىپكەر ءبىرجان قاجىعاليەۆتىڭ دەمەۋشىلىك ەتكەنىن ەرەكشە اتاپ وتەمىز. جارىق كورگەن 2CD+DVD ديسكىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتىپ، باسپا سوزدەردە تانىستىرىلدى، بۇل شاراعا بەلگىلى اقىن، جازۋشى، قوعام قايراتكەرلەرى قاتىستى. ال كەلەسى كۇنى ياعني، مامىردىڭ 12-جۇلدىزىندا رەسپۋبليكا سارايىندا تانىمال ەسترادا جۇلدىزدارىنىڭ قاتىسۋىمەن قايىرىمدىلىق كونتسەرت وتكىزىلدى. كونتسەرتتىڭ وتۋىنە راقات ءابدىقادىر، ءدىلداحان دالەل، اسقار جاكۋلين، سەرىك كوكەناي قاتارلى كاسىپكەر ازاماتتار دەمەۋشىلىك جاسادى.
- ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى قولداۋلار بولماعان كۇندە دە، ازىرگەدەيىن از بولماعان ءىس-شارالاردىڭ وتۋىنە مۇرىندىق بولىپسىزدار، قايىرلى بولسىن! 300 جىلدىققا وراي، جىلدىڭ الداعى ايلارىندا قانداي جۇمىس جوسپارلارىڭىزداتۇر؟
- مەرەي تويدىڭ جالاڭ اتاپ ءوتۋ نەمەسە اس بەرۋ عانا ەمەس، ونىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا تاريحي-مادەني تانىمدىق اسەرىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن، قوعامدا بابالاردىڭ ەرلىك، ىزگىلىك مۇراتىن ناسيحاتتاي ءتۇسۋ ءۇشىن الداعى ايلارعا دا ءبىرمۇنشا ءىس-شارالاردى جوسپارلار وتىرمىز.
ايتالىق، وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، جىل سايىنعى ءداستۇرلى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق «شىعىس شىنارى» ءداستۇرلى جىر ءمۇشايراسىنىڭ اياسىندا بيىل وتكىزىلەتىن «ەر جانىبەك - ەل قورعانى» اتتى جىر ءمۇشايراسى ەر جانىبەك بابامىزعا ارنالىپ وتىر. بۇل تۇرعىدان ش ق و اكىمشىلىگىنە العىسىمىز شەكسىز. جاقىنعى كۇندەرى قور باستاماشىلىعىمەن ەر جانىبەك باتىرعا ارنالعان حالىقارالىق پروزالىق شىعارمالار مەن جۋرناليستىك زەرتتەۋ، ماقالالارعا بايگە جاريالانادى. سونداي- اق، ماۋسىم ايىنىڭ 18-كۇنى استانادا كونگرەس حولدا كاسىپكەر تولقىن اقان ۇلىمەن، ايتىسكەر اقىن داۋلەتكەرەي كاپ ۇلىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، استاناداعى ءبىرمۇنشا كاسىپكەر ازاماتتاردىڭ قولداۋىمەن حالىقارالىق اقىندار ايتىسىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
سونداي- اق، 19-ماۋسىمدا ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە «ماڭگىلىك ەل يدەياسى جانە ەر جانىبەك باتىر» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيا وتكىزىلەدى. بۇعان قوسا، قوياندى اۋىلىندا بەلگىلى جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن قازاق كۇرەسىنەن جاستار اراسىندا بەلدەسۋ بولىپ، اس وتكىزىلەدى. ماۋسىمنىڭ 21-22-كۇندەرى بابامىز جاتقان ش ق و، جارما اۋدانى، ورتابۇلاق جەرىندە كولەمدى اس بەرىلەدى. وندا قازاق كۇرەسى، اقىندار ايتىسى، ات بايگەسى جانە وزگە دە عىلىمي-مادەني ءىس-شارالار وتكىزىلمەك.
اتالعان بايگەگە تەمىر تۇلپار تىگىپ وتىرمىز. بابامىز اتىنداعى قور حالىقارالىق قور بولعاندىقتان 9-ماۋسىمدا بەرلين قالاسىندا وتكەلى جاتقان ەۋروپا قازاقتارىنىڭ كىشى قۇرىلتايىندا دا ەر جانىبەك باتىرعا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل جينالىسى مەن باتىرعا ارنالعان مادەني شارالار وتكىزىلەدى.
تامىز ايىندا موڭعوليا ەلىنىڭ بايان-ولگي قالاسىندا ونداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ەر جانىبەك باتىردىڭ 300 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى جينالىس پەن مەرەيتويلىق شارالار وتكىزىلەدى. «قازپوشتا» ا ق تاراپىنان ەر جانىبەك باتىردىڭ 300 جىلدىعىنا ارنالعان پوشتالىق ماركا سەرياسى مەن فيلاتەليالىق ونىمدەر شىعارىلادى. سونىمەن بىرگە، قىتاي، تۇركيا ەلدەرىندە دە باتىرعا ارنالعان مادەني شارالار وتكىزىلەدى دەپ كۇتىلۋدە.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت، ويعا العان ىستەرىڭىز بەرەكەلى، تابىستى بولسىن!
بوجان ەسحات
ەر جانىبەك باتىردىڭ 300 جىلدىعىنا ارنالعان مەدال جانە توسبەلگى
ەر جانىبەك - 300 اياسىندا اتقارىلىپ جاتقان ءىس- شارالار:
erjanibek.com
