ۇلتتىق ونەردى باعالاۋدى موڭعولداردان ۇيرەنەيىك

استانا. قازاقپارات - موڭعوليادا ەل دەڭگەيىندەگى مەرەكەلەر ات بايگەسى، پالۋاندار كۇرەسى مەن ساداق اتۋ جارىسىنسىز وتپەيدى.

اسىرەسە ساداق اتۋ سايىستارىنا جاس-كارى دەمەي بۇكىل موڭعول حالقى قاتىسادى.

ساداق اتۋ - قازاقستانداعىداي موڭعوليا قازاقتارىندا دا ۇمىت بولعان ونەر ءتۇرى سانالادى. ونى قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن  ⅩⅨعاسىرعا دەيىن الەمدە ەڭ جەتىلدىرىلگەن سوعىس قارۋى سانالىپ كەلگەن قازاق ساداعىن قايتا جاڭعىرتۋ قاجەت.

ونسىز ساداق ونەرىن دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. ماسەلەن ساداق اتۋدى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزگەن وڭتۇستىك كورەيا 1988 - جىلدان بەرى وليمپيادا ويىندارىندا ەشكىمگە دەس بەرمەي ءجۇر.

ماسەلەن لوندون وليمپياداسىندا ولار سپورتتىڭ بۇل تۇرىنەن جەكەلەي جانە كوماندالىق ەسەپتە ساراپقا سالىنعان 4 التىننىڭ ۇشەۋىن ءوز قورجىندارىنا سالدى. بۇل ەلدە ساداق اتۋ ۇلتتىق سپورت ءتۇرى رەتىندە دارىپتەلىپ، ونىڭ دامۋىن مەملەكەت باسشىسى ءوز قاداعالاۋىنا العان كورىنەدى.

قازاقتىڭ قۇسبەگىلىك ونەرى ارقىلى ءوز ەلىن الەمگە پاش ەتىپ وتىرعان موڭعوليادا بۇگىنگى تاڭدا 500 گە جۋىق بۇركىتشى بار ەكەن. وندا ەل ۇكىمەتى جىل سايىن قازاقتار قالىڭ شوعىرلانعان بايان ولگەيدەن بۇركىتشىلەردى قاشىقتىعى 2000 شاقىرىمدى قۇرايتىن ەل استاناسى ماڭىنا جيناپ، مىڭداعان ادام قاتىساتىن بۇركىت مەرەكەسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە وتكىزەدى.

ول ب ۇ ۇ-نىڭ ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەت جونىندەگى ۇيىمىنا (يۋنەسكو) موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ونەرى رەتىندە تىركەلگەن. قازاقستاندا قۇسبەگىلىككە قاتىستى جارىق كورگەن ەڭبەكتەردە بۇل ونەردىڭ تاريحى 2 مىڭ جىلمەن شەكتەلىپ ءجۇر.

ال اراب، پارسى جۇرتتارى ونىڭ تاريحىن 10 مىڭ جىلعا دەيىن ۇزارتىپ، اراب ەلدەرى ءتىپتى اڭشى قۇستاردى ەمدەيتىن ارنايى ەمحانالار اشىپ تاستادى. وندا جىل سايىن حالىقارالىق جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى قۇستاردىڭ ءتۇرلى بايقاۋلارى مەن فەستيۆالدەرى ۇيىمداستىرىلىپ ءجۇر.

قۇسبەگىلەردىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىعىنىڭ (IAF) مالىمەتىنە قاراعاندا، قۇس سالۋ ونەرىن بەلگىلى ءبىر ۇلتقا، نە ەلگە عانا تەلۋ مۇمكىن ەمەس. قازىرگى تاڭدا ولار 57 مەملەكەتتەگى 30 مىڭ قۇسبەگىنىڭ باسىن قوساتىن 87 قاۋىمداستىقتى بىرىكتىرىپ وتىرعان قاۋىمداستىق مۇشەلەرىنىڭ قاتارىندا - اۆستريا، ا ق ش، ارگەنتينا، ب ءا ا، بەلگيا، ۆەنگريا، گەرمانيا، يرلانديا، يتاليا، يسپانيا، جاپونيا، كانادا، كاتار، قازاقستان، ليتۆا، ماروككو، مەكسيكا، ناميبيا، نيدەرلاندى، وار، پەرۋ، پولشا، پورتۋگاليا، سەربيا، سلوۆاكيا، سلوۆەنيا، حورۆاتيا، چەحيا، فرانتسيا، شۆەيتساريا،  ۇلى بريتانيا سياقتى ەلدەر بار.

اڭشىلىق دەمەكشى سوڭعى جىلدارى موڭعولدار دا قازاقى توبەتپەن تۋىستاس ءوز يتتەرىن كوبەيتىپ، ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ءتۇرلى سايىستار وتكىزۋدى قولعا الا باستادى. دۇنيە ءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورالقا مۇشەسى، موڭعولياداعى قازاق مادەني ورتالىعىنىڭ ءتوراعاسى حابساتتار وماردىڭ ايتۋىنشا، تايىنشاداي بۇل توبەتتەردىڭ قازاق اۋىلدارىنداعى مالشىلاردىڭ قولىندا 4-5 مىڭى بار. ال تازى وندا مۇلدە جوق دەۋگە دە بولادى.

«مالشى دەمەكشى، تىرشىلىك كوزى بولىپ وتىرعان مالشىلىق ونەردى زەرتتەپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ جاعىنان موڭعولدار قازاقتان الدا كەلە جاتىر. ولاردا ەرتەدەن كەلە جاتقان ەڭ كونە كاسىپ سانالاتىن مالشىلىق ونەرى تۋرالى ەڭبەكتەر وتە كوپ. ازىرگە مالشىلىق تۋرالى قازاق تىلىندەگى مۇنداي ەڭبەكتەر مەنىڭ ويىمشا موڭعوليا قازاقتارى تۇرماق، قازاقستاندا دا ءالى شىققان جوق»، - دەيدى ح. ومار.

بۇگىنگى تاڭدا ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتسەك موڭعوليادا 45 ميلليون باس مال بار ەكەن. ونىڭ 17 ميلليونى قوي. مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا موڭعوليادا سوڭعى جىلدارى ءبىرقاتار وڭ شارۋالار قولعا الىنىپ، اۋىل شارۋاشىلعىنىڭ بۇل سالاسىن ەكونوميكانىڭ تىرەگىنە اينالدىرۋعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر.

ح. وماردىڭ سوزىنە قاراعاندا، موڭعوليادا قازىر جۇنگە 3  جىلدان بەرى، ەتكە بىلتىردان باستاپ، ال سۇتكە بيىلدان باستاپ ۇكىمەتتەن قولداۋ كورسەتىلىپ جاتىر. مالشىلار قىرىققان قويىنىڭ ءجۇنىن قابىلداۋ ورىندارىنا وتكىزسە ءار كەلىسىنە 700-800 تۇگەرەك تولەيدى. ەگەر ونىڭ تۇبىرتەگىن اۋىل شارۋاشىلىعى بيرجاسىنا اپارسا ولاردى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ءجۇننىڭ ءار كەلىسىنە 3 مىڭ تۇگەرەك، ەتتىڭ ءار كەلىسىنە جانە ءسۇتتىڭ ءار ليترىنە 1 مىڭ تۇگەرەكتەن بەرىلەدى.

ويتكەنى تالعاۋسىز ءارتۇرلى باعدارلامالار قابىلداپ، بارلىق سالانى بىردەي دامىتۋعا تىرىسىپ، بيۋدجەت قارجىسىن وڭدى-سولدى شاشۋدان كوز اشپاي جۇرگەن قازاقستان ۇكىمەتىن بيىلعى جولداۋىندا ەلباسى دا سىنعا العان بولاتىن. الايدا ازىرگە ودان ەش وزگەرىس بايقالمايدى.

 

اۆتور: ەرلىك ەرجان ۇلى

«الاش ايناسى»