جەر شارىنداعى تىلسىم ءتۇپسىز تۇڭعيىقتار

استانا. قازاقپارات - «ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان الىپ پلانەتادا «ءتۇپسىز تۇڭعيىقتار» شىنىمەن دە بار ما؟» دەگەن سۇراق عىلىمعا، وزگەشە جاڭالىقتارعا مويىن بۇرا جۇرەتىن ءاربىر ادامدى ويلاندىرماي قويمايدى.

ولار سونىڭ سىرىن اشقىسى، زەرتتەگىسى كەلەدى.

نەگىزىندە جەر جۇمىر جاراتىلىس، ول جەر قىرتىسى، جەر مانتياسى، جەر يادروسى بولىكتەرىنەن قۇرالعاندىقتان، وندا ءبىز ايتىپ وتىرعان تىلسىم «ءتۇپسىز تۇڭعيىقتاردىڭ» بولۋى مۇمكىن ەمەس.

ءبىز كورىپ جۇرگەن ءار ءتۇرلى جانارتاۋ ۇڭگىرى، جەر جارىقشاقتارى، سىزاتتارى، ءتىپتى جانارتاۋ اۋىزدارى دا جەر قىرتىسىنىڭ تاياۋ جەرىندەگى قۇبىلىستار عانا. الايدا، قىتايدىڭ ەجەلگى كىتاپتارىندا، الەمنىڭ وزگە جۇرتتارىنىڭ جازبالارى مەن حالىق اراسىندا وسىندى ءتۇپسىز تۇڭعيىقتاردىڭ بار ەكەن ايتىلعان.

بۇگىن ءبىز تىلگە تيەك ەتكەلى وتىرعان ءتۇپسىز تۇڭعيىق جەر - گرەتسيانىڭ ياگيز ەجەلگى قالاسىنىڭ تەڭىز جاعالاۋىندا ورنالاسقان. ول شالقار تەڭىزگە ءتونىپ تۇرعاندىقتان، قاتتى تاسقىندى بوران بولعاندا جوڭكىلگەن تەڭىز سۋى جەر-كوكتى ءزىلزالا ەتىپ وسى تۇڭعيىققا قۇيىلادى جانە دۇلەي تولقىندى قاتتى اعىپ قالىپتاستىرادى ەكەن. ساناققا نەگىزدەلگەندە، ءار كۇنى تۇڭعيىق شۇڭەتكە اعىپ كىرەتىن تەڭىز سۋى 30 مىڭ توننادان اسادى. ءبىر عاجابى، وسىنشاما مول تەڭىز سۋى جىلدار بويى تۇڭعيىققا قۇيىلسا دا، ونى تولتىرا الماپتى. وسى ءتۇپسىز تۇڭعيىقتىڭ جەر بەدەرى اك تاستى وڭىردەگى شۇڭقىر، تىك قۇدىق، اڭگەك بولىپ تابىلادى ەكەن. الايدا 20-عاسىردىڭ 30-جىلدارىنان بەرى، جۇرت ءار الۋان قۇلشىنىستار جاساپ، ونىڭ شىعار اۋىزىن تابۋعا تالپىنسا دا، ۇمىتتەرى سەلگە كەتتى.

وسى تىلسىمدى اشۋ ءۇشىن، 1958 - جىلى ا ق ش جاعىراپيا عىلىمى قوعامى بارلاپ-باقىلاۋ توبىن ۇيىمداستىردى. ولار ۇزاق ۋاقىتقا دەيىن وزگەرمەيتىن ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋدى تەڭىز سۋىندا ەرىتىپ، تەڭىز سۋىنا قالا شوگەتىنىن باقىلادى. ىلە-شالا تاعى دا ماڭىنداعى تەڭىز ايدىنى مەن ارالدارداعى وزەن، كولدەردى قاراپ، كوزدەن كەشىرەدى دە، مۇنداي بوياۋلى سۋدى تابۋدى ويلايدى، ءبىراق بۇل ارەكەتتەن ەش ناتيجە شىقپايدى.

بىرنەشە جىلدان كەيىن، ولار تاعى دا جاڭادان سىناق رەتىندە سولعىن روزا گۇلى تۇرىندەگى پلاستيكالىق ماتەريال جاساپ شىعادى. بۇل سۋدان ءسال جەڭىل، سۋ بەتىندە باتىپ كەتپەي قالقىپ تۇراتىن ءارى سۋدا ەرىمەيتىن پلاستيك تۇيىرشىكتەر ەدى.

ولار وسى تۇردەگى زاتتىڭ 130 كيلوگرامىن يىقتارىمەن كوتەرىپ، تولىق اتقان تەڭىز سۋىنا تۇگەلىمەن باتىرىپ جىبەرەدى. بارلىق پلاستيك تۇيىرشىكتەر اعىنمەن بىرگە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا تۇتاسىمەن ءتۇپسىز تۇڭعيىققا باتىپ كەتە بارادى. زەرتتەۋشىلەر باسقا ءبىر جەردەن ءبىر ءتۇيىر پلاستيك شىعا كەلەر دەگەن ۇمىتپەن ءتۇپسىز تۇڭعيىقتىڭ اۋىزىن تابۋعا ايدىن-شالقار تەڭىزگە اتتانىپ كەتەدى. ولار سان مىڭداعان ادامدادى ىزدەۋگە شاقىرىپ، بۇكىل الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ءبىر جىلدان استاپ ۋاقىت ىزدەسە دە الگى تۇيىرشىكتەردىڭ بىردە- ءبىرىن تاپپاعان.

ءدال بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بۇل وڭىردەگى تەڭىز سۋىنداعى ۇشى-قيىرسىز الگى ءتۇپسىز تۇڭعيىقتىڭ قايتا ەكەنىن، ءال كۇنى وعان كىرىپ جاتقان سۋدىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن ەشكىم دە بىلمەيدى. بۇل شىنىندا عاجاپ دۇنيە.

 

دايىنداعان: سۇڭقار اقبوز

massaget