ۋكراينا سايلاۋى تاياعان سايىن، قاۋىپ تە كۇشەيدى
ەلدىڭ شىعىسىندا كىسى ۇرلاۋ، اتىس- شابىس، سەپاراتيستەر بۇلىگى جيىلەپ كەتتى. وسىنداي قىم- قۋىت جاعدايدا ۋكراينالىقتار پرەزيدەنت سايلاي الا ما؟
ۋكرايناداعى بۇل جولعى سايلاۋ ادەتتەگى سايلاۋعا ۇقسامايدى، سەبەبى كانديداتتاردىڭ ەشقايسىسى ۇكىمەت قۇرامىندا جوق. دەمەك ولار پوست-سوۆەتتىك ەلدەردە ادەتكە اينالعان «اكىمشىلىك رەسۋرستى» پايدالانا المايدى. باقىلاۋشىلار «سونىڭ ارقاسىندا سايلاۋ تازا وتەدى» دەپ وتىر. ءبىراق بۇدان باسقا پروبلەما دا جەتىپ ارتىلادى.
سايلاۋعا ەڭ باستى كەدەرگىلەر قانداي؟
ەڭ باستى قاۋىپ - ەلدىڭ شىعىسىندا سايلاۋدى بولدىرماي تاستاۋعا تالپىنىپ جاتقان رەسەيشىل سەپاراتيستەر.
ىشكى ىستەر ءمينيسترى ارسەن اۆاكوۆ مامىردىڭ 19 ى كۇنى شىعىستاعى دونەتسك جانە لۋگانسك وبلىستارىندا قالىپتى جاعدايدا سايلاۋ وتكىزۋ مۇمكىن بولماي تۇرعانىن مويىندادى. ول «سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە شابۋىل جاسالىپ، مورلەر ۇرلانعان، سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ كەيبىر باسشىلارىن ۇرلاپ اكەتكەن. بۇل - سايلاۋدى بولدىرماۋعا تىرىسىپ جاتقان بۇزاقىلاردىڭ ارەكەتتەرى» دەدى.
دونەتسك ماڭىنداعى رەسەيشىل سەپاراتيستەر. ۋكراينا، 23-مامىر 2014-جىل.
سايلاۋ كوميسسياسى وكىلدەرىن، ولاردىڭ وتباسىلارىن قورقىتۋ فاكتىلەرى دە بار. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مامىردىڭ 20 سى كۇنگى مالىمەتىنە قاراعاندا، دونەتسك وبلىسىنداعى 22 اۋماقتىق سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ التاۋىن بۇلىكشىلەر باسىپ العان نە ولارعا بارار جولداردى بوگەپ تاستاعان. ال لۋگانسكىدەگى 12 سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ التاۋى قورشالعان جانە ۇشەۋىنە سونداي قاۋىپ ءتونىپ تۇر. بۇل سايلاۋ كوميسسيالارى بولماسا، سايلاۋ ۋچاسكەلەرى دە جۇمىس ىستەمەيدى، دەمەك داۋىس بەرۋگە مۇمكىندىك جوق دەگەن ءسوز.
شىعىستاعى سايلاۋشى داۋىس بەرە الماۋى مۇمكىن بە؟
دونەتسك مەن لۋگانسكىدەگى سايلاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى داۋىس بەرە الماۋى عاجاپ ەمەس. سەبەبى ولار تىركەلگەن اۋدانداردا سايلاۋ ۋچاسكەلەرى جۇمىس ىستەمەۋى مۇمكىن.
ۋكراينانىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى باسقا اۋدانداردا دا قاقتىعىستار بولعان. ءبىراق ازىرگە دونەتسك مەن لۋگانسكىدە عانا سايلاۋعا قاۋىپ ءتونىپ تۇر.
ناۋقاندى باقىلاپ وتىرعان «ۋكراينا سايلاۋشىلار كوميتەتىنىڭ» ديرەكتورى الەكساندر چەرنەنكونىڭ ايتۋىنشا، ۋچاسكەلەردىڭ جارتىسى جۇمىس ىستەمەۋىنە بايلانىستى 2 ميلليون استام ازامات داۋىس بەرۋ قۇقىعىن جۇزەگە اسىرا الماۋى مۇمكىن.
داۋىس بەرە الماۋدىڭ زيانى قانداي؟
الەكساندر چەرنەنكونىڭ ەسەپتەۋىنشە، «ۋكرايناداعى داۋىس بەرۋگە قۇقىعى بار 35 ميلليون سايلاۋشىنىڭ 5-7 پايىزى سايلاۋعا قاتىسا المايىن دەپ تۇر. بۇل سايلاۋدىڭ ناتيجەسىنە ونشا كوپ اسەر ەتە قويماعانىمەن، ونىڭ لەگيتيمدىلىگىنە، ياعني زاڭدىلىعىنا ءبىراز كەسىرىن تيگىزەدى» .
شىعىس ايماقتى قوسا العاندا، بۇكىل ەل بويىنشا كامپيت ماگناتى پەتر پوروشەنكو باسقالاردان كوشىلگەرى الدا كەلەدى. ايماقتار پارتياسىمەن بايلانىسى بار ەكى كانديدات ميحايل دوبكين مەن سەرگەي تيگيپكو شىعىس ايماقتا تانىمال بولعانىمەن، بۇل ءوڭىر داۋىس بەرسە دە، بەرمەسە دە، پرەزيدەنتتىككە تالاسارداي قاۋقارلى ەمەس.
سايلاۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ تومەنگى شەگى بەلگىلەنبەگەنىمەن، ۆيكتور يانۋكوۆيچتى بيلىكتەن تايدىرعاننان كەيىن لەگيتيمدى باسشىنىڭ توڭىرەگىنە ۇيىسۋدان ۇمىتتەنىپ جۇرگەن ۋكراينالىقتارعا سايلاۋداعى بەلسەندىلىكتىڭ تومەندىگى ۇلكەن سوققى بولۋى مۇمكىن. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى ميحايل وحەندوۆسكي مامىردىڭ 15-كۇنى وتكەن باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا:
- داۋىس بەرۋشىلەردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ-قاتىسپاۋ قۇقىعى وزدەرىندە بولعانىمەن، ساياسي تۇرعىدان حالىقتىڭ بۇل سايلاۋعا بەلسەندى قاتىسقانى قاجەت بولىپ تۇر. ۋكراينا پرەزيدەنتىن ازاماتتاردىڭ 30-40 پايىزى عانا سايلاعانىن قالاماس ەدىك، - دەدى.
ۋكراينا پرەزيدەنت سايلاۋى ناۋقانى كەزىندە كانديداتتار يۋليا تيموشەنكو (وڭ جاقتا) مەن پەتر پوروشەنكونىڭ قاتار ءىلىنىپ تۇرعان پلاكاتتارى. ۋكراينا، لۆوۆ، 21 مامىر 2014 -جىل.
چەرنەنكونىڭ ايتۋىنشا، بولجاپ جۇرگەندەي، ورتالىق جانە باتىس اۋدانداردا داۋىس بەرۋگە 80 پايىزداي سايلاۋشى قاتىسسا، بۇل شىعىستاعى حالىقتىڭ سايلاۋعا دەگەن ەنجارلىعىن بايقاتپاي جىبەرۋى دە مۇمكىن.
قىرىم قايتەدى؟
تۇبەكتى رەسەي اننەكسيالاپ العاندىقتان، مۇندا داۋىس بەرۋ ۋچاسكەلەرى جوق. قىرىمداعى ۋكراينا ازاماتتارىنىڭ كوبى داۋىس بەرە الماۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ولار داۋىس بەرۋ ءۇشىن ولار قىرىمنان شىعىپ، ۋكراينانىڭ ءوزى قالاعان كەز كەلگەن ايماعىنا بارۋى ءتيىس. قىرىم «وككۋپاتسيالانعان ايماق» دەپ جاريالانعاندىقتان، ۋكراينا پارلامەنتى وندا تۇراتىن ازاماتتارعا ەلدىڭ كەز كەلگەن وڭىرىنە بارىپ داۋىس بەرۋ قۇقىعىن بەكىتتى.
قىرىم تۇرعىندارى سايلاۋدان بەس كۇن بۇرىن ەلدىڭ باسقا اۋدانىنا بارىپ تىركەلسە، وندا ولارعا مامىردىڭ 25-كۇنى سول تىركەلگەن ۋچاسكەسىندە داۋىس بەرۋ قۇقىعى بەرىلەدى. بولجام بويىنشا، قىرىمنان بىرنەشە مىڭ ادام عانا كورشىلەس وبلىستاردا نەمەسە ىشكى بوسقىندار ءومىر ءسۇرىپ جاتقان لۆوۆ جانە كيەۆ قالالارىندا داۋىس بەرەدى.
زاڭ بويىنشا تىركەلگەن جەرىنەن باسقا ايماقتا تۇرىپ جاتقان كەز كەلگەن ۋكراينالىق ازامات سول جەردە تۇرىپ جاتقانىن دالەلدەسە، وندا سول ايماقتا داۋىس بەرە الادى. تەك بۇل پروتسەدۋرا قىرىمدىقتار ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن سحەمامەن جۇرگىزىلەدى. ولار تەك وزدەرىنىڭ قىرىمنىڭ تۇرعىنى ەكەنىن دالەلدەسە جەتكىلىكتى. ازاتتىقتىڭ ۋكراين قىزمەتىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، 100 مىڭعا جۋىق ادام داۋىس بەرەتىن جەرلەرىن وزگەرتكەن، ولاردىڭ كوپشىلىگى - دونباس پەن قىرىم تۇرعىندارى.
لۋگانسك پەن دونەتسكىدەگى ماسەلەلەر
بۇل ەكى وبلىستىڭ تۇرعىندارىنا قىرىمداعىداي جەڭىلدىك بەرىلگەن جوق. ولار سايلاۋعا بەس كۇن قالعانعا دەيىن باسقا ايماقتاعى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە بارىپ، قۇجاتتارىن كورسەتىپ، تىركەلۋى كەرەك.
سايلاۋ ۋچاسكەسىنەن داۋىس بەرۋ جاشىگىن تارتىپ العان رەسەيشىل سەپاراتيست. ۋكراينا، دونەتسك، 23-مامىر 2014-جىل.
دەمەك سايلاۋ ۋچاسكەلەرى جۇمىس ىستەمەيتىن دونەتسك مەن لۋگانسك تۇرعىندارىنىڭ باسقا ايماققا بارىپ تىركەلمەگەندەرى مامىردىڭ 25-كۇنى وتەتىن ۋكراينا پرەزيدەنتى سايلاۋىندا داۋىس بەرە المايدى.
ۋكراينالىق باق اقپاراتىنا قاراعاندا، مامىردىڭ 19 نا دەيىن باسقا ايماقتا تىركەلۋ تالابىن ورىنداپ ۇلگەرە الماي قالعان سيمفەروپول، كەرچ، الۋشتا قالالارىنىڭ تۇرعىندارى سايلاۋ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلعانىن ايتىپ، سوتقا شاعىمدانعان.
سايلاۋ وتكىزۋ ءۇشىن ۇكىمەت نە ىستەدى؟
ولار سايلاۋ جاشىكتەرىن جەتكىزۋشىلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتتى. بۇرىنعى سايلاۋلاردا جاشىكتەردى ەكى پوليتسەي الىپ جۇرگەن بولسا، بۇل جولى ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ جاۋىنگەرلەرى تاسىمالدايتىن بولدى.
پارلامەنت قابىلداعان زاڭعا سايكەس سايلاۋعا سەگىز كۇن قالعانعا دەيىن ۋكراينا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ اينالاسىنا ارنايى كۇزەت قويۋى ءتيىس.
سايلاۋ كۇنى نە بولۋى مۇمكىن؟
بيلىك جاعدايدى ءجىتى باقىلاپ وتىر، كەيبىر مەكەمەلەر توتەنشە وقيعالار دا بولۋى مۇمكىن دەپ، ارنايى دايىندالدى. مامىردىڭ 20 سى كۇنى ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتى كيەۆ قالاسىنان جەتى اۆتوماتتى قارۋ، ەكى كيلوگرام جارىلعىش زات الىپ جۇرگەن قىلمىستىق توپتى ۇستاعانىن حابارلادى. ولار سايلاۋ كەزىندە جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋعا ازىرلەنىپ جاتقان بولۋى مۇمكىن.
شەكارا قىزمەتى رەسەيمەن اراداعى شەكارادا كۇزەتتى كۇشەيتتى. ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، «بەس كانديداتقا شابۋىل ازىرلەنىپ جاتىر دەگەن مالىمەت بار».
(توم بەلمفورتتىڭ ماقالاسىن اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان - مۇحتار ەكەي)
