قازاقستان ازاماتتىعىنان كىمدەردى شىعارىپ تاستاۋ كەرەك؟

استانا. قازاقپارات - ءبىز وسىعان دەيىن تالاي مارتە قوس ازاماتتىقتىڭ زارارلارى جايلى ءسوز ەتتىك.

قازاقستان ازاماتتىعىنا قابىلداۋ جايىن دا نازاردان تىس قالدىرعان جوقپىز.

ءبىراق، ءالى كۇنگە قوعام تاراپى ازاماتتىقتان ايىرۋ ماسەلەسىنە ءجىتى ءمان بەرىپ قاراعان ەمەس. نەگە؟ ءبىز ءبىرىنشى كەزەكتە كىمدەردى ازاماتتىقتان ايىرۋىمىز قاجەت؟ «الاش ايناسى» وي تىزگىنىن اعىتىپ كورگەن ەدى.

وسىعان دەيىن شەت مەملەكەتتەردە جاسالعان لانكەستىك ارەكەتتەر كەزىندە بىرنەشە ازاماتىمىز تۇتقىندالعانى بەلگىلى. مۇنداي كەزدە ءبىزدىڭ قۇزىرەتتى ورگاندار زەرتتەي كەلە ولاردىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى قازاقستان اۋماعىندا تۇرماعانىن دالەلدەپ جاتادى. ياكي، شەت مەملەكەتتەردە «الەمدەگى لانكەستىك ۇيىمدارمەن بايلانىسى بار» دەپ ايىپتالاتىن قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىربايانىنا قاراساڭىز دا، وسى سەناري كوز الدىڭىزدا كولبەڭدەيدى. ولاردى وسى ۋاقىتقا دەيىن زاڭ بويىنشا ازاماتتىقتان شىعارىپ تاستاۋ ءبىزدىڭ قولىمىزدا ەمەس پە ەدى؟

ماقسات جاقاۋ، «اقجول» ق د پ ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى، ساياساتتانۋشى:

- ماسەلەن، وسىعان دەيىن شەت ەلدە ءجۇرىپ ساياسي، اسكەري نەمەسە لانكەستىك ارەكەتتەرگە قاتىسقان قازاقستاندىق ازاماتتار بولدى. شىندىعىنا كەلسەك، ولاردا تەك قازاقستان ازاماتتىعى بولعان. ءبىراق، بىرنەشە جىلدان بەرى ءبىزدىڭ مەملەكەتتە تۇرمايدى. قازىر ءبىز «مۇنداي جاعدايدا نە ىستەمەك كەرەك؟ » دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋىمىز كەرەك. مىسالعا، ىشكى زاڭنامامىز بويىنشا، 3 جىل حابار- وشارسىز كەتكەن ادامدى قايتىس بولدى دەپ ەسەپتەيمىز. ءدال وسى سەكىلدى ەل اۋماعىنان ەش سەبەپسىز شىعىپ كەتكەندەردى 5-6 جىلدان كەيىن ازاماتتىقتان شىعارىپ تاستاۋدى جولعا قويۋ كەرەك سەكىلدى.

وسى 5-6 جىلدا ول ازاماتتىڭ قانداي ماقساتى بار ەكەنى تۇپكىلىكتى انىقتالادى. ولاردىڭ ورنىن شەتتەن كەلگەن اعايىندارمەن تولتىرۋدى جۇيەلەۋگە ءتيىسپىز. بىزدە ازاماتتىقتان شىعارۋ ماسەلەسى ەمەس، ازاماتتىق بەرۋ جايى ءجيى تالقىلانادى. سوندىقتان دا، ەلىمىزدەن كوشىپ كەتكەنىنە ون جىلدان اسىپ كەتكەن ادامداردى قازاقستان ازاماتتى دەپ ۇستاپ وتىرۋ دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن.

 بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم شەتەلدەگى ەلشىلىكتەر مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى شەتتەگى وتانداستارىمىزدى توتەنشە جاعداي كەزىندە عانا ىزدەيتىنىن ايتا كەلىپ، «ولار ءاردايىم ول جاقتاعى ازاماتتاردى نازاردا ۇستاۋى ءتيىس» ەكەنىن ايتادى. ساياسات تانۋشى بۇل ورايدا ازاماتتىق بەرۋ ماسەلەسىندە شەتتەگى قانداستارىمىزعا جەڭىلدىك جاساپ، ال سىرتتان كەلەتىن وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىنا زاڭ تالاپتارىن قاتايتۋ قاجەت ەكەنىن تىلگە تيەك ەتتى.

 ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

 -  مەنىڭ ويىمشا، ازاماتتارىمىز شەتەلدە تۇرىپ، سول جەردىڭ تۇرعىلىقتى تۇرعىنى بولىپ بىرنەشە جىل بويى تىركەۋدە تۇرسا نەمەسە قازاقستان زاڭدىلىعىن بۇزىپ، قوس ازاماتتىق الىپ ۇلگەرسە، ولاردى مىندەتتى تۇردە ازاماتتىقتان شىعارۋ كەرەك. ءبىزدىڭ شەتەلدەگى ەلشىلىكتەر مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى شەتتەگى وتانداستارىمىزدى توتەنشە جاعداي كەزىندە عانا ىزدەيدى. ولار ءاردايىم ول جاقتاعى ازاماتتاردى نازاردا ۇستاۋى ءتيىس. ەلىمىزدىڭ «ازاماتتىق» تۋرالى زاڭى قايتا قارالىپ جاتسا، شەتتەگى قانداستارىمىزعا جەڭىلدىك بەرەتىن بارلىق جولداردى قاراستىرۋعا ءتيىسپىز.

مىسالعا، گرۋزيندەر ءبىر كەزدەرى تۇركياداعى قانداستارىنا ءتولقۇجات تاراتىپ، ءاردايىم دا ولارعا قۇشاقتارى اشىق ەكەنىن بىلدىرگەن بولاتىن. ءدال سولاي قۇجات تاراتپاساق تا، ءبىزدىڭ مەملەكەت شەتتەگى قانداستاردىڭ كەلۋىنە مۇددەلى ەكەنىن بايقاتىپ وتىرعانى ءجون. ماسەلەن، رەسەي ازاماتتىق الاتىن ازاماتقا ورىس ءتىلىن ءبىلۋدى مىندەتتەيدى. ەگەردە ءبىز ازاماتتىق بەرگەندە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىندەرگە جەڭىلدىك جاساساق بولادى.

 ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى الدان سمايىل «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى» تۋرالى زاڭدى قايتا قاراۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى، قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن كەمىندە ءۇش جىل نەكەدە تۇراتىن شەتەلدىكتەر ازاماتتىق الا الادى. «قازاقستاندىق قىزبەن تۇرمىس قۇرعان كىرمە، ازاماتتىق العاننان كەيىن اجىراسىپ كەتسە، ونىڭ ازاماتتىقتان شىعارىپ تاستاي المايمىز. سوندىقتان بۇل بابتى زاڭنان الىپ تاستاۋ كەرەك» دەيدى دەپۋتات.

 الدان سمايىل، ق ر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

 

- «ازاماتتىق» تۋرالى زاڭ تالقىلانعاندا ءۇش جىل ىشىندە قازاقستان ازاماتىمەن وتاسقاندارعا جەڭىلدەتىلگەن جولمەن ازاماتتىق بەرۋ ماسەلەسىنە قارسى بولعان ەدىم. ءالى دە سول پىكىردەمىن. بۇل قازىر ناۋقانعا اينالىپ بارادى. زاڭنىڭ وسى بابىن پايدالانىپ، قانشاما ازاماتتار ەلىمىزدەگى جەسىر ايەلدەرمەن، قىزدارمەن وتاسىپ جاتىر. ولار كەيىن اجىراسىپ كەتسە دە، ازاماتتىعى ساقتالىپ قالادى. ويتكەنى، ولاردى قايتادان ازاماتتىقتان شىعارىپ تاستاۋ قيىن. مەنىڭشە، بىرىنشىدەن، زاڭنان بۇل بابتى الىپ تاستاۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ورالمانداردان وزگە شەتتەن كەلگەندەرگە 10 جىلعا دەيىن ازاماتتىق بەرمەۋ قاجەت. ول جىل ەل اۋماعىندا تۇرعان، ءوزىنىڭ وسى مەملەكەتكە ادالدىعىن دالەلدەگەن ازاماتتاردى عانا ارنايى كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن ازاماتتىققا قابىلداۋ قاجەت.

«الاش ايناسىنىڭ» ءتۇيىنى

قازىر ەلىمىزدە باسقا مەملەكەتكە بارىپ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعاندار، سول جاقتا ءومىر سۇرۋگە قۇقىق نەمەسە قوس ازاماتتىق العاندار كوبەيىپ كەتتى. سول سەبەپتى دە ولاردى قازاقستان ازاماتتىعىنان شىعارىپ تاستاۋ ماسەلەسىن جولعا قويۋ قاجەت. ءبىراق، قالاي؟ ءسىز دە وي قوسىڭىز...