قۇمالاق اشۋ قۇت اكەلە مە؟
«اقشا بەرسەڭ، سويلەيىن» دەپ تۇر.
بۇل زاتتار - قۇمارلىق اتاۋلىنىڭ قۇلاعىندا ويناعان بالگەر مەن كورىپكەلدىڭ الدىنداعى جۇمىس قۇرالدارى. ال تىلسىم يەلەرىنىڭ جىميىپ قانا جوعارىنى مەڭزەپ، «بايلانىسىم مىقتى» دەگەنى قينالعان جاننىڭ ىزدەگەنىندەي كورىنەدى. راسىندا، قۇمالاق قۇت الىپ كەلە مە؟
الماتىنىڭ كوك بازارىنا كەلۋشىلەردىڭ سانىنان شاتاساسىڭ. اينالا ۋ- شۋ. «ساۋدا - ساقال سيپاعانشا» دەگەندەي، اركىم ءوز پايداسىنا باس قاتىرۋدا. بۇل جەردە كىم جوق دەيسىز؟ بيزنەستە تۇرالاعاندار مەن بيزنەستەن باسى اينالىپ، بانكروت بولعاندار دا، ۇنەمدەيمىن دەپ ۇيدەي بالەگە دۋشار بولىپ توزعاندار دا، بالا- شاعانىڭ قامى دەپ، سالىقتان قاشىپ ءجۇرىپ ساۋدالاعان ساۋداگەر دە، ومىردەن ءوز جولىن تاپقاندار دا، جالپى، الەۋمەتتىڭ بارلىق توبى وسى بازاردى توڭىرەكتەيدى.
بازار بولعاندىقتان كەلىمدى- كەتىمدى كىسى دە كوپ. ياعني مىڭ تاعدىردىڭ ءبىر ارناعا توعىسقان تۇسى - وسى ايماق.
توعىز جولدىڭ تورابىندا تۇرىپ، قۇرىققا ءتۇسىرۋدىڭ قامىمەن جۇرگەن قۇمالاقشى مەن بالگەردى بازاردىڭ تومەنگى تۇسى پۋشكين كوشەسىنىڭ بويىنان تاباسىڭ. بۇلاردىڭ سانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. كۇندە شىعاتىندار دا، اندا- ساندا اقشا تاۋىپ كەتەتىندەرى دە كەزىگەدى. باسى قوسىلسا، شامامەن 20-30 شاقتى. ءبىرىن- ءبىرى جاقسى تانيدى. ءبىراق ءبىر- بىرىنە ىشتەرى جىلىمايدى. اقشا جۇرگەندىكتەن بۇل - بيزنەس، ياعني باسەكەلەستەر.
اقشانى اركىم ءارتۇرلى تابادى. قۇمالاق سالۋ - 500 تەڭگە. ارتىق بەرسەڭ، ءوز ەركىڭ. كارتامەن اشۋ، ياعني «تارو» قىمباتتاۋ - 1000 تەڭگە.
توڭىرەكتەگى ەڭ تانىمال قاليماش اپا. فوتوعا تۇسكەننەن قاشپايتىن جالعىز بالگەر دە وسى كىسى. ەكى تىلگە دە سۋداي. سوزگە شەشەن. الدىنا بارساڭ، اينالشىقتاپ قالاسىڭ. بالگەردەن گورى پسيحولوگ پا دەرسىڭ. سوندىقتان ەل ونىڭ الدىنان تەز ءوتىپ كەتۋگە تىرىسادى.
ءوزى رەسەيدە تۋىپ، سول جاقتا ءبىلىم العان قازاق قىزى. ارقاسى بار، ءىلۋلى تۇرعان شىنجىردى ۇستاي قالعانىنان بايقايسىڭ. بۇل كىسى ءوز قىزمەتىن ادامىنا قاراپ باعالايدى. ايتۋىنشا، الدىنا قاراپايىم تۇرعىننان باستاپ، بيزنەستە ءوزىن تانىتقان ازاماتقا دەيىن كەلەدى. ءتىپتى ەل باسقارىپ وتىرعاندار دا بۇل كىسىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىن كورىنەدى. سوڭعىلارى، البەتتە، تۇندە حابارلاسادى، كوبىنە شاقىرتىپ الىپ، الدىڭعى ءومىرىن بولجاتقاندى ۇناتادى ەكەن.
جارناماسى دا الدىندا. تانىسىن كورىپ، توقتاتىپ الىپ، «مەنى ماقتاشى» دەي بەرگەنى سول ەدى، الگى ورىس اپا بالگەر قاليماشتى بىردەن كورىپكەل ۆانگاعا تەڭەدى. جاعامدى ۇستادىم، «كىمنىڭ الدىندا تۇرمىن ءوزى؟ » دەپ قويامىن.
- «اناۋ كەتىپ بارا جاتقان ايەلدى دە تۋدىرتقانمىن» دەپ تاعى بىرەۋدى كورسەتتى. نە كەرەك، توڭىرەك تولعان اپامنىڭ «كليەنتتەرى» . وتكەن- كەتكەن قىز- قىرقىننىڭ بارىنە «باي تاۋىپ بەرەم» ، «توقالدىققا الدىرتامىن» دەيتىنى تاعى بار. ەلەڭ ەتكەندەردى ۋىسىنان جىبەرمەيدى.
بازارعا جاقىن وتىرعاندىقتان، قاليماش اپاعا باسەكە بولاتىن بالگەر جوق. ال پۋشكين كوشەسىنەن «ساياحاتتى» بەتكە الىپ تومەن تۇسسەڭ، بالگەرلەردىڭ «وشاعىنا» تاپ بولاسىڭ. ءار تالدىڭ تۇبىنە جايعاسىپ الىپ، كورىنبەۋگە تىرىسادى. ءبىراق «بارمىن، بالشىمىن» دەگەنىن الدىنداعى قۇمالاق تاس پەن كارتاسى ايتىپ تۇرادى. جاقىنداپ بارساڭ، جىلى قارسى الۋعا تىرىسادى. الدىنا جانى قىسىلعان ادامنىڭ كەلەتىنىن بىلەدى دە.
العاشقىسىنا «مەن جۋرناليسپىن» دەپ ەدىم، ورنىنان ىتقىپ تۇردى. مەن سەكىلدىنىڭ تالايىن كورگەنىن جانە سويلەسپەيتىنىن جايىپ سالدى. ەكىنشىسىنە جولىقسام، «مەن نە دەسەم دە سەندەر ءبارىبىر جاماندايسىڭدار، ودان دا باسقاسىنان سۇرا» دەپ جول سىلتەپ جىبەردى. فوتواپپاراتتى كورگەندە تۇرا قاشقاندار دا بولدى. ءوزىمدى ىڭعايسىز سەزىنىپ، ەرتەڭىنە قايتا كەلۋدى ۇيعاردىم.
ەرتەڭىنە كەلىپ، ابدەن قارايلاپ العان سوڭ، شەتتە وتىرعان اپاعا جاقىندادىم. سوزدەن قاشپادى. رەپورتاج جاساپ جۇرگەنىمە تۇسىنىستىكپەن قارادى. ۋادە بويىنشا «اتىن اتامايمىن» دەپ كەلىستىم. جاسى 70 تەن اسقان اق جاۋلىقتى انا ەكەن، بىرنەشە نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعانىن ايتتى. تەك سۋرەتتە ءتۇرىن كورسەتپەۋدى ءوتىندى، قالعانىن تۇسىرە بەرۋگە رۇقسات الدىم. وسىندا وتىرعانىنا نەمەرەلەرى ىڭعايسىزداناتىن كورىنەدى.
- مەن بۇل جەردە قىرىپ اقشا تابۋ ءۇشىن وتىرعانىم جوق. ەلدىڭ بەرگەنىن الامىن. بۇگىندىككە ءۇش ادامعا تەگىن قۇمالاق سالدىم. ماقتانىپ وتىر دەپ ويلاما. بۇل تىرلىكتى كوبىسى ھارام دەيدى. مەن ھارام بولاتىنداي ەشكىمگە جاماندىق جاساپ وتىرعان جوقپىن. بۇل - اتا- بابامنىڭ ءداستۇرى. ءبىزدىڭ شاڭىراقتا ماعان قوندى، اتام وسىلاي ايتاتىن. ەمشىلىك قاسيەتىم دە بار، - دەپ اعىنان جارىلىپ سويلەدى. «كىمدەر كەلەدى» دەگەنىمە جانى قىسىلىپ قينالعاندار، وتباسىنىڭ بەرەكەسى قاشقاندار، مالىن جوعالتىپ مۇڭايعاندار كەلەتىنىن، دۋا قايتاراتىن دا قاسيەتى بار ەكەنىن ايتىپ جاتىر. باستىسى، بۇل تىرلىكتەرىنە جاستار جاعى كوپ سەنبەيتىنى ءبىزدى قۋانتتى.
- مەنىڭ ليتسەنزيام بار، - دەپ بىرەۋى جاعالاسا كەتتى. و زاماندا، بۇ زامان، قۇمالاقشىعا ليتسەنزيا بەرەتىن دەپارتامەنتتى ەستىمەپپىن. كورسەتۋىن سۇراپ ەدىم، ۇيىنەن كورۋگە بولاتىنىن ايتتى. بالگەرلەردىڭ اراسىندا كارتاعا جاقىنى كوبىنەسە وزگە ۇلت وكىل- دەرى بولىپ كورىندى. ال قۇمالاق اشاتىنداردىڭ دەنى - قازاقتار. اراسىنان سىنىقشىلاردى دا بايقادىق.
وسى جەردەن كەلىستىرىپ، ەمدەۋگە الىپ كەتەتىندەر بار ەكەن.
جالپى، يسلام دىنىندە بالگەرلىكپەن اينالىسۋ - ۇلكەن كۇنا، اللاعا سەرىك قوسقانمەن پارا- پار. وسى ماسەلەنىڭ ءدىني تۇرعىدا قالاي ەكەنىن ءبىلۋ ماقساتىندا الماتىنىڭ ورتالىق مەشىتىنە بارىپ، ساۋات اشۋ كۋرسىنىڭ ۇستازى اسەت انۋاربەكوۆتەن سۇراپ بىلدىك.
- بال اشۋ، كورىپكەلدىكپەن اينالىسۋ يسلام دىنىندە تىيىم سالىنعان امالدىڭ ءبىرى. ويتكەنى اللا تاعالا قۇران كارىمنىڭ ءبىراز جەرىندە عايىپتى اللادان باسقا ەشكىم بىلمەيدى دەپ ايتقان. سوندىقتان عايىپقا قاراي ۇمتىلۋعا ادام بالاسىنا شەكتەۋ قويىلعان. عايىپتى ادامدار، پەرىشتەلەر جانە جىندار تەك قانا وزدەرىنە ۇيرەتىلگەن مولشەردە عانا ءبىلۋى شارت.
مىسالى، ادام ءوزىنىڭ ءبىلىمى ارقىلى ەكىنى ەكىگە قوسسا ءتورت بولاتىنىن بىلەدى. ياعني بۇل عايىپ نارسە، كوزگە كورىنبەيدى. بۇلت جينالعان كەزدە جاڭبىر جاۋاتىنىن بىلەدى. ءالى بولماعان قۇبىلىستى اللا تاعالانىڭ ۇيرەتكەن بىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ بىلەدى. سول سياقتى، پەرىشتەلەر دە، باقارا سۇرەسىندە ايتىلعانداي، ء«بىز تەك قانا اللا تاعالانىڭ ۇيرەتكەنىن بىلەمىز، ودان ارتىعىن بىلمەيمىز» دەيدى. جىندار دا اللا تاعالانىڭ ۇيرەتكەنىن بىلەدى. ءبىراق ولار اللا تاعالاعا ەڭ كوپ قارسى شىعاتىن جاراتىلىس يەلەرى. ولار اسپاننىڭ ءبىر شەگىنە دەيىن بارىپ، اللانىڭ حابارىن ۇرلايتىندىعى قۇراندا، جىن سۇرەسىندە ايتىلعان.
اللا تاعالانىڭ پەرىشتەلەرگە تۇسىرگەن حابارىن جىندار ۇرلاپ، جەرگە قايتىپ كەلىپ، ادامزات اراسىنا ىرىتكى سالۋ ءۇشىن، بۇزىقتىق جاساۋ ءۇشىن پايدالاناتىن بولعان. كورىپكەلدەر مەن باقسىلار وسى جىندارمەن بايلانىس جاسايدى. ولار جىنداردىڭ ۇرلاپ كەلگەن، ياعني ادامزاتتىڭ بىلۋگە بولمايتىن حابارلارىن، سول اقپاراتتارعا وتىرىك ارالاستىرىپ، قۇلپىرتىپ، بايىتىپ، ادامدارعا ايتىپ بەرەدى. ادامدار سوندىقتان جىنداردى دارىپتەپ، ولاردى ءتاڭىر دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىپ، تابىنىپ وتىرعان كەزدەرى دە بولعان. بۇل قۇراندا ايتىلعان.
سول ءۇشىن، ولاردىڭ ايتقانى تۋرا بولسىن، بولماسىن، ولارعا سەنۋگە، بارۋعا بولمايدى. بۇل تۇرعىدا ادام بالاسى ءوزىنىڭ بولاشاعىن ءبىلۋ جاقسى نارسە ەمەس. ەگەر ول ءوزىنىڭ ولەتىن ۋاقىتىن بىلسە، قيامەتتىڭ قاشان بولاتىنىن بىلسە، ادام بالاسىنىڭ ءوزى ءۇشىن دە زيان. ول باقىتتى بولا المايدى، كۇلىپ جۇرە المايدى، ومىرگە قۇشتارلىعى وشەدى. سوندىقتان ادام بالاسىنىڭ ءوزىنىڭ پايداسى ءۇشىن اللا تاعالا وسىعان تىيىم سالعان.
«نەگە اللانىڭ جولىنا ءتۇسىپ، جىننىڭ قاتەرىنەن ساقتانۋ تۋرالى ناسيحات كوك بازاردى ماڭايلاعان بالگەر مەن كورىپكەلدىڭ اراسىنا ۇگىت رەتىندە ايتىلمايدى؟ » دەگەنىمىزگە اسەت قاجى بىلاي دەدى:
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن ەركىندىگى تۋرالى زاڭى بويىنشا، يمامدار مەشىتتىڭ سىرتىندا ۋاعىز جۇمىستارىن جۇرگىزە المايدى. يەگوۆا كۋاگەرلەرى مەن كريشنايتتەرگە قالاي تىيىم سالىنسا، بىزگە دە كوشەدە ءجۇرىپ ۋاعىز ايتۋعا ءدال سولاي تىيىم سالىنعان. ءبىز تەك مەشىت اۋماعىنا ەنگەن ادامعا عانا ۋاعىز ايتا الامىز. ال بالگەرلەر، بىلەسىزدەر مەشىتكە كوپ كەلە بەرمەيدى. سوندىقتان ءبىز ميكروفون قويىپ، ونىڭ داۋىسىن قاتتىراق شىعارىپ، ۋاعىز ايتۋدى قولعا الىپ جاتىرمىز. ارىسى - «ساياحات» ، بەرىسى بازاردىڭ توڭىرەگىنە دەيىن ەستىلسىن دەپ.
قايتكەن كۇندە دە بال اشتىرىپ ەشكىم بەرەكە تاپپاسى انىق. ايتپەسە ەكىنىڭ ءبىرى وسى تىرلىككە جۇگىنەر ەدى. تەك ساناۋلى جاننىڭ قارا تىلسىمنىڭ شىرماۋىنا تۇسەتىنى الاڭداتادى. بالكىم، وزىمىزدەن رۋحاني دەمەۋ بولماعاندىقتان بولار، جانى قينالعاندار ءوز ءومىرىنىڭ قيىن تۇسىن قۇمالاق پەن كارتاعا سەنىپ تاپسىراتىنى.
اسقار بەكوۆ
«ايقىن» گازەتى
