قازاقستان مەن قىتايدىڭ ساياسي ءارى ەكونوميكالىق بايلانىستارى كۇشەيە تۇسپەك

 استانا. قازاقپارات - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىمەن اراداعى دوستىق ءارى تاتۋ كورشىلىك قارىم- قاتىناستاردى دامىتۋ ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى.

 ال، بۇل رەتتە ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ساياسي سۇحباتتاستىعى ماڭىزدى ماسەلە.

سوندىقتان دا ەكى ەلدىڭ باسشىلارى ءبىر- بىرىنە تۇراقتى تۇردە ساپارلار جاساپ، حالىقارالىق ساياسي ارەنالاردا دا ءجيى جۇزدەسىپ، سەنىمدى ءارى تۇراقتى بايلانىس ورناتىپ كەلەدى. تەك ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ وزىندە عانا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيننىڭ اراسىندا ءتۇرلى حالىقارالىق شارالار اياسىنداعى 5 مارتە كەزدەسۋدىڭ ورىن الۋى سونىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.

مىنە، ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن ەكى ەلدىڭ كوشباسشىلارى شاڭحاي قالاسىندا تاعى دا جۇزدەسپەك. ويتكەنى، ەلباسى ن. نازاربايەۆ ق ح ر ءتوراعاسىنىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن قىتايعا رەسمي ساپارمەن بارىپ، ا ءو س ش ك سامميتىنە دە قاتىساتىندىعى بەلگىلى. وسىعان وراي كەشە ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە ق ر پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتايەۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساپارى جايىندا كەڭىنەن اقپارات بەرگەن ەدى.

 «ساپار باعدارلاماسىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ قىتايلىق ارىپتەسىمەن «ليانيۋنگان» پورتىنداعى تەڭىز تەرمينالىنىڭ قۇرىلىسىن قاشىقتان ىسكە قوسۋ شاراسىنا قاتىسۋى قاراستىرىلعان» ، - دەدى ول. ءيا، ەستە بولسا 1995 -جىلى ق ر مەن ق ح ر اراسىندا قازاقستاننىڭ قىتايلىق ليانيۋنگان پورتىن جۇك تاسىمالىنا پايدالانۋى تۋرالى كەلىسىم جاسالعان بولاتىن. ال وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ق ح ر باسشىسىنىڭ ەلىمىزگە ساپارى قورىتىندىسىندا قازاقستاننىڭ ليانيۋنگان پورتىندا ءوز تەرمينالىن سالۋىنا اۋماق بەرۋى جونىندە ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. ەندى سول تەرمينالدىڭ قۇرىلىسى ەكى ەلدىڭ باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن باستالىپ، جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلمەك.

قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا مۇناي- گاز، ەنەرگەتيكا، تاۋ- كەن مەتاللۋرگيا، كولىك سالالارىندا دا بىرلەسكەن جوبالار بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقانى بەلگىلى. بۇدان بولەك، ەلباسى ساپارى اياسىندا «تاۋ- كەن سامۇرىق» كومپانياسى مەن China Datang Corporation اراسىندا تورعاي ج ە س- ءىنىڭ قۇرىلىس جوباسى بويىنشا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلاتىن بولادى. ايتا كەتەرلىگى، بۇل جوبا اياسىندا قۇسمۇرىن كومىرىن ءوندىرۋ كەن ورنى مەن جىلۋ ەلەكتر ستانساسى سالىنادى. الدىن الا بولجام بويىنشا قۇنى شامامەن 4 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن كەشەننىڭ ونىمدىلىگى جىلىنا 10 ميلليون توننا كومىردى قۇراماق. قوستاناي وبلىسىنىڭ تورعاي كومىر باسسەينىندەگى وتىن كولەمى 50 ميلليارد تونناعا جەتىپ جىعىلادى.

قول قويىلۋى جوسپارلانعان كەلەسى قۇجات «قازاقستان دامۋ بانكى» مەن قىتاي ساقتاندىرۋ كورپوراتسياسى اراسىنداعى سوماسى 400 ميلليون دوللاردى قۇرايتىن ەكسپورتتىق كرەديتتەر بويىنشا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم بولماق.

 «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ق ح ر اراسىنداعى مۇناي- گاز سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تا قارقىندى دامۋ ۇستىندە. ۇكىمەتارالىق كەلىسىم اياسىندا «بوزوي- شىمكەنت» ۋچاسكەسىندە «بەينەۋ- بوزوي- شىمكەنت» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ، جوبانىڭ ەكىنشى كەزەڭىن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى شەشىلدى. «قازاقستان- قىتاي» ءۇشىنشى مۇناي- گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى باستالىپ، جۇرگىزىلۋدە» ، - دەپ اتاپ وتكەن ب. ساعىنتايەۆ. «اتاسۋ- الاشاڭقاي» مۇناي قۇبىرىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى وتكەن جىلى جىلىنا 20 ميلليون تونناعا جەتكىزىلگەن ەسكەرتە ءوتتى.

ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، ترانسشەكارالىق سۋ سالاسىنداعى قازاقستان مەن قىتاي ىنتىماقتاستىعى دا وزەكتى. بۇلاي بولاتىن ءجونى دە بار. قازاقستان گەوگرافيالىق جاعدايىنا بايلانىستى بارلىق ءىرى- ءىرى وزەندەردىڭ تومەنگى ساعاسىندا ورنالاسقانى بەلگىلى. جالپى، ەلىمىزدە ۇزىندىعى 10 شاقىرىمنان اساتىن 85 مىڭ وزەن بار بولسا، ونىڭ ەڭ ىرىلەرى ىلە مەن ەرتىس باستاۋىن قىتايدان، سىرداريا وزبەكستاننان، ال جايىق وزەنى رەسەيدەن الادى. بۇدان بولەك اسپاناستى ەلىنەن قازاقستانعا كەلەتىن وزەندەر سانى - 24. سوندىقتان دا سوڭعى ۋاقىتتا كورشى ەلمەن اراداعى وزەندەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسى ءجيى كوتەرىلىپ ءجۇر. قازاقستان ۇكىمەتى تاراپىنان ناقتى اتقارىلعان شارالار دا بار. ماسەلەن، وتكەن جىلى قورعاس وزەنىندە قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى «دوستىق» ورتاق بىرلەسكەن سۋ تورابىن اشىلدى. اتالعان گيدروتوراپتى قارجىلاندىرۋ ەكى جاقتان تەڭ نەگىزدە جۇزەگە استى. ەندىگى ۋاقىتتا ونى باسقارۋ دا بىرلەسە جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى ءارى قورعاس وزەنىنىڭ سۋ رەسۋرستارى 50/50 پايىزدىق تەڭ ۇلەستە، تەڭ قۇقىلى نەگىزدە پايدالانىلاتىن بولادى. الدا جوعارىدا اتالىپ وتىلگەن 24 وزەننىڭ بارلىعى تەڭ قۇقىلى پايدالانۋ ءۇشىن دە جۇمىستار قولعا الىناتىن بولادى. «ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋ رەسۋرستارىن تەڭ قۇقىلى پايدالانۋ ءارى قورعاۋ ماقساتىندا كەلەسى جىلى 24 ترانسشەكارالىق وزەن سۋىن ءبولۋ تۋرالى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمگە قول قويۋ جوسپارلانۋدا» ، - دەدى ب. ساعىنتايەۆ.

 

اۆتور: مارلان جيەمباي