ناعئز قاپشئقباي ذلئ: ذيعئر ادةبيةتئندةگئ ورنئ بولةك ةكئ جئر

None
None
استانا. قازاقپارات - تذركئ حالئقتارئنئث ئشئندة تاريحي جاعدايئ ءالئ قيئن كذيدة تذرعان جذرتتئث ءبئرئ ذيعئر حالقئ.

كونة جئبةك جولئنئث بويئنا عاجايئپ شاهارلار تذرعئزئپ، سان عاسئر دةربةس ءومئر ءسذرئپ كةلگةن ولار ورتا ازييانئث ساياسي ومئرئنةن بئرتئندةپ وقشاؤلانئپ، ةلدئث بوداندئق تاريحئ باستالادئ.

ءبئراق سولاي ةكةن دةپ، ذيعئرلار مذلدةم كذيرةپ، جوعالعان جوق. ءومئر كوشئنة ئلةسئپ، بذرئنعئداي اتا سالت، اتا كاسئپتةرئمةن اينالئسا بةردئ. قاشقاردئث، اقسؤدئث، جاركةنتتئث بازارلارئندا ساؤدا قالاي قئج-قئج قايناپ جاتسا، ءان-كذي، ولةث-جئردئث بازارئ دا ودان كةم بولا قويمادئ. سونداي كذردةلئ تاريحي كةزةثدةردئث وزئندة ذيعئر حالقئ ادةبيةتتةن ءبئر سات جةرئپ كورگةن جوق.

dsds

بذعاؤدا جاتئپ تا ءورشئل ولةثدةر، ماحاببات جئرلارئ حالئق بويئنان قايناپ شئعئپ جاتتئ. ةث كةرةمةتئ، سول جالئندئ، ءورشئل تؤئندئلار ءوزئ تؤعان توپئراقتئث ءار كةزةثدةگئ الةؤمةتتئك ساياسي ومئرئندة حالئقتئ كذرةسكة باستايتئن، الداعئ كذننةن ءذمئت كذتتئرةتئن شامشئراعئ بولا ءبئلدئ. حالئق تئلةگئمةن ذنةمئ ذندةستئك تاؤئپ وتئراتئندئقتان ونداي دذنيةلةر ةل جذرةگئنةن تةرةث ورئن الئپ، تالئققاندا جاندارئنا مةدةت-قؤات الاتئن كذشئنة اينالدئ. كوركةم ادةبيةتتةگئ مذنداي كذشتئ اسئرةسة ايتارئ ناقتئ، شابئتئ كذشتئ ذلت پوةزياسئنان انئق كورةمئز.

بذل جذرتتا ةرلئك داستاندارئ مةن سول نةگئزدةس ولةث-جئرلار كوپ. ذيعئر سونئث ءبارئن قادئر تذتسا دا، ئشئندةگئ ءبئر-ةكةؤئن ةرةكشة ءبولئپ الئپ، اسپانداتا توبةلةرئنة كوتةرةدئ. تةيپجان اليةأتئث «تذگئمةس ناقشاسئ» مةن ابدرةيم وتكئردئث «ءئزئن» بئلمةيتئن، جاتقا وقئمايتئن ذيعئردئ تابؤ قيئن.

وسئ ةكئ ولةثدئ بئرئنةن سوث ءبئرئن ءئلئپ اكةتئپ، تولقئتا جونةلگةندة قايران قالاسئز! باسقا ةش جةردةن، ةش ةلدةن ولةثدئ تاپ وسئلاي جان-جذيةسئمةن وقيتئن جانداردئ كةزدةستئرمةؤئثئز ابدةن مذمكئن! وعان نةگئز دة جوق ةمةس.

تالاي عاسئردان ئشكة جينالعان، ذرپاقتان ذرپاققا ميراس بولئپ كةلة جاتقان شةر-مذثئن كةيدة حالئق ءوستئپ اؤزئنداعئ جئرئمةن بئرگة لاقئلداتئپ توككةندةي بولادئ. ءبئر عاجابئ، قاراپايئم ءاربئر ذيعئر ازاماتئ وندا وزدةرئنة ارناپ نة ايتئلعانئن ةسةيگةن جذرتتئث اؤزئمةن نانئمدئ، قونئمدئ ةتئپ ايتادئ. بذلار قئسپاق ئشئندة وتئرسا دا ةتةك-جةثئن جايماي، بويئن سةرگةك، ويئن ساق ذستاعان حالئق. الگئ ولةثنئث ذستئندة اتتانداپ اتوي سالئپ كةتپةگةنمةن، جئردئث رؤحئن جاندارئنا سةرئك ةتكةندئك، ءذمئت كذتكةن جذرتتئث سابئرئ بايقالادئ. ذيعئردئث وتئن وشئرمةي، باسئن ءبئر جةرگة جيئپ، ءوسئرئپ-ونگئزئپ وتئرعان ونئث اناسئنداي قاستةرلئ ادةبيةتئ دةمةسكة بولا ما!

 ماقالامئزدئث كوزدةگةنئ ذيعئر ادةبيةتئن تانئتؤ بولماعاندئقتان جانة وقئعان ءبئرلئ-ةكئلئ ادةبيةتكة عانا سذيةنگةندئكتةن تامئرئ تةرةثدة جاتقان ادةبيةت تؤرالئ ءسوز قوزعاؤعا مذنئث ازدئق ةتةتئنئن بئلگةندئكتةن جوعارئدا ايتئلعان ةكئ ولةثمةن عانا شةكتةلة تذرامئز.

ونئث ذستئنة ذيعئر ادةبيةتئ تؤرالئ عئلئمي زةرتتةؤلةر دارةجةسئندةگئ ةثبةكتةر (قئتاي قازاقتارئندا بولماسا) بئزدة جوق. سوندا دا قازاق ادةبيةتشئلةرئ مةن عالئمدارئنئث اراسئندا تةرةثدةپ توقتالماسا دا، ول جونئندة كةزئندة ناقتئ جانة تذشئمدئ پئكئر ايتقاندار بولدئ. ذيعئر ادةبيةتئ تؤرالئ بئزدة العاشقئ بولئپ ويئن قاعازعا تذسئرگةن ادام شوقان ءؤاليحانوأ بولسا كةرةك. ءوزئنئث قاشقارعا جاساعان ايگئلئ ساپارئندا جةرگئلئكتئ حالئقتئث ساياسي ومئرئمةن قوسا ادةبيةتئنة دة توقتالئپ، ءبئرشاما قذندئ دةرةكتةر قالدئرادئ.

«التئ شاهار نةمةسة قاشقاريا تؤرالئ» ةثبةگئندة: «كئشئ بذحارانئث ادةبيةتئ اؤدارماعا نةعذرلئم باي بولعانئمةن، وزئندئك قولتؤما شئعارمالارعا سولعذرلئم كةدةي. پوةزيانئث جالعئز ءتذرئ - ول حالئق ولةثدةرئ؛ ءتورت جولدئ ولةث شؤماعئمةن قذرئلعان بذل ولةثدةردئث سيؤجةتئ ساياسي وقيعالار نةمةسة ماحاببات بولئپ كةلةدئ؛ ولةثدةردئث جالپئ سارئنئ قايعئلئ، وتة مذثدئ.» - دةيدئ.

ودان ارئ مؤزئكا ونةرئنة دة اسا ساراث توقتاعان عالئم جةرگئلئكتئ ةلدئث مئنةز-قذلقئ مةن ءدئني ورتاسئنا كةلگةندة بارئنشا كوسئلئپ، جئثئشكةلئكپةن زةرتتةگةن. بذل ةندئ ساياحاتشئ مئندةتتةرئنئث ةث نةگئزگئسئ بولعاندئقتان دةپ بئلةمئز. جالعئز-اق، عالئمنئث «ولةثدةرئنئث سيؤجةتئ ساياسي وقيعالار» دةؤئ يمپةريا ةزگئسئندةگئ حالئقتئث ذلت-ازاتتئق سارئنداعئ ولةث-جئرلارعا كوبئرةك دةن قويعانئن كورسةتةدئ. بذلار ءتذرئ مةن ءبئتئمئ جاعئنان ذقساماسا دا مازمذنئ جاعئنان بئزدةگئ زارزامان جئراؤلارئنئث پوةزياسئمةن ذندةس. بذل ذندةستئكتئ جةرئنةن، ةركئنةن ايرئلعان حالئق مذثئنئث ذقساستئعئنان ئزدةگةن ءجون سياقتئ. قازاق حالقئ 18 - عاسئردئث ءبئرئنشئ جارتئسئنان باستاپ رةسةيگة بودان بولسا، ذيعئرلار 18-عاسئردئث ةكئنشئ جارتئسئنان باستاپ قئتايعا باعئندئ. ةكئ يمپةرريانئث دا جةرگئلئكتئ حالئققا جذرگئزگةن اكئمشئلئك باسقارؤ ساياساتئ نةگئزئنةن بئردةي بولدئ دةؤگة بولادئ.

سول سياقتئ بذراتانا ةكئ حالئقتئث  ادةبيةتئندةگئ ةل زارئ دا، حالئقتئث ئزا-كةگئ دة سارئنداس ةدئ. اتالعان پاتشالئق يمپةريالار حالئقتئث جةرئنة، مالئنا بيلئك جذرگئزة العانئمةن بذرئنعئ ةركئن رؤحئن بئردةن بذعاؤلاپ اكةتة المادئ. ذيعئر مةن قازاقتئث جئرشئسئ دا، ءانشئسئ دة «ءبئر ةلئ اؤئزعا ةكئ ةلئ قاقپاقتئ» مويئنداي قويعان جوق.

ةكئ ةل ادةبيةتئندةگئ اؤئر دا بولسا مذنداي «ةركئندئك» يمپةريالار قذلاپ مةملةكةت باسئنا قئزئلدار كةلگةندة عانا كةلمةسكة كةتتئ. «ءبئر ةلئ اؤئزعا ةكئ ةلئ قاقپاقتئث» كةرةك ةكةنئن، «ءذي ارتئندا كئسئ بارئن» حالئق سوندا بارئپ ءتذسئندئ. بايقاماسا باسئ كةتةتئنئن بئلگةن ادةبيةتشئلةر ءوز زامانئن جئرلاي ءجذرئپ، حالقئنئث باي مادةنيةتئ مةن ةرلئك ءداستذرئن تاريحي تاقئرئپتاردان ئزدةسة، ةندئ بئرةؤلةرئ، اسئرةسة ولةث جانئرئندا، تابيعاتتئث قاراما-قايشئ مئنةزئن، ادامنئث جاستئق، كارئلئك داؤرةنئنة ءتان ةرةكشةلئكتةرئن بةرؤ ارقئلئ ةكئنشئ ءبئر دذنيةنئ جاسئرئن مةثزةپ، ذعئندئرماققا ذمتئلدئ. ءبئز اثگئمة ةتئپ وتئرعان ولةثدةردئث قئزئعارلئق تذسئ دا وسئ عوي دةپ ويلايمئز.

بذل ةكئ ولةثنئث دة جازئلؤ تاريحئ بةرئدة. تةيپجان اليةأتئث «تذگئمةس ناقشاسئ» 1956 - جئلئ جازئلعان. اأتوردئث ءوزئ (1930-1989) وسئ زامانعئ ذيعئر ادةبيةتئنئث كورنةكتئ تذلعالارئنئث ءبئرئ رةتئندة قئتايعا جاقسئ تانئمال. ولةثدةرئندة ءوز ذلتئن ذلكةن ماحابباتپةن جئرلاي وتئرئپ، قئتاي كومپارتياسئن ماداقتايتئن ساياسي تاقئرئپتارعا دا سوقپاي كةتة الماعان.

بذل ءبئر تةيپجان اليةأتئث باسئنداعئ جاعداي ةمةس، بذكئل ذيعئر ادةبيةتئنئث باسئنداعئ جاعداي بولاتئن. ال، «تذگئمةس ناقشانئ» وقئعان سئرت ةلدئث ادامئ ونئ ماحاببات تاقئرئبئندا جازئلعان تاماشا ليريكا دةپ قابئلدايتئنئ داؤسئز. سولاي ةكةنئ دة راس. سودان دا، ولةثنئث ءوزئ عانا ةمةس، جالپئ تةيپجان جازعان شئعارمالار قئتاي باسپاسئنان شئقپاي كورگةن جوق. اأتوردئث ءوزئ قئتاي ذكئمةتئنة جاققان، مةملةكةتتئك سئيلئقتان تارتئپ، ءتذرلئ دةثگةيدةگئ ماراپاتتاردئث ةشبئرئنةن قذر قالئپ كورمةگةن قالامگةر.

بذدان، اقئن ةل-جذرتئن ويلاعان جوق، باس پايداسئن كذيئتتةپ كةتتئ دةؤگة بولمايدئ. بودان ةلدةن شئققان اقئنداردئث باعئ دا، سورئ دا وسئندا. ءوز توپئراعئنئث تذتقاسئ رةتئندة تؤعان حالقئنئث اؤئر بةينةتئن كورة تذرا پانا بولئپ اراشا تذسة المادئ. حالقئنئث مذثئن مذثداپ، جوعئن جوقتاؤعا تالانتقا كةرةك ةركئندئك بولمادئ. نة جازسا دا جةلكةسئنةن شذقشيئپ قئزئل يمپةريانئث سئعئر كوزئ قاراؤئلداپ تذردئ. ءبئز ماقتانئشپةن ايتاتئن وي ةركئندئگئ قئتايداعئ ذيعئر باؤئرلاردئث ءالئ كورمةگةن، جةتپةگةن اسئل ارمانئ.

شئعارماشئلئق ةركئندئككة تذسة الماعان ذلت جاناشئرلارئ حالئقتئث رؤحاني دذنيةسئنة قئزمةت ةتؤگة بةلةسةنة كئرئسةدئ. نة جازسا دا ةلگة، جةرگة دةگةن ئستئق ماحاببات ةسئپ تذردئ. تةيپجان باستاعان العاباسار اقئندار ذيعئر كوركةم ءسوز ونةرئنئث دامؤئنا، جاثا ءبئر باعئتتا قارقئن الؤئنا تالماي ةثبةك ةتتئ. ساياسات قانشا جةردةن قئل بذراؤ سالئپ، سويلةتپةيمئن دةگةنمةن، ادةبيةتتئث دة ذستاتپايتئن ءوز ايلاسئ، ءتاسئلئ بولادئ. قارسئلئعئن اشئپ ايتپاسا دا، كوزقاراقتئ وقئرمان ءوزئ تاؤئپ وقيتئنداي قالئث ويدئث قاتپارئنا بايقاتپاي جاسئرا كةتئپ ءجذردئ. تةيپجاننئث «تذگئمةس ناقشاسئندا» دا تةك ذيعئر وقئرمانئ عانا تاؤئپ وقيتئن سونداي «جاسئرئن» ويدئث بار ةكةنئ راس. تةيپجان اليةأتئث جةكة شئعارماشئلئعئندا عانا ةمةس، بذكئل ذيعئر ادةبيةتئندةگئ ليريزمنئث ةث تاماشا ذلگئسئنة جاتاتئن وسئ ولةثدئ ذيعئردئث ءوز تئلئندة وقئپ كورةيئك.

 تذگئمةس ناحشا

هةر ءاحشئمئ ناحشا يتئمةن

شذ كوچئنئ ةگئپ كيتةلمةي.

ءبئر پةللئنئ كأوزلةپ ماثئمةن،

اؤارة مةن تيحئ يتةلمةي.

 
بذگذن ءاحشام وتكةنتئم يةنة

ناحشام بئلةن ديرئزة قيقئپ.

قيةردئدذ ئشئك عئچئلداپ،

كايئپ كةتتئ ءبئر بوؤاي چئقئپ:

 
ؤارقئرايسةن هةر كذنئ شذنداق،

ساراثمذ سةن وثشالمايدئعان؟

يا ادةمگة ذيقذ بةرمةيسةن،

قانداق ناحشا بذ تذگئمةيدئعان؟

 

 كايما، بوؤاي،

سةنمذ ءبئر چاعدا

ياش ئدئثعذ ءذحلئمايدئعان.

سةنمذ يتئپ تذگئتةلمئگةن،

شذنداق ناحشا بذ، تذگئمةيدئعان!

ءبئرلئ-جارلئ كةزةدةسةتئن سوزدةر دةمةسةثئز، وسئنداعئ ويدئ، ادةمئ ورئلگةن ءسوز ناقئشئن ادةبيةتكة جاقئن ادام قينالماي تذسئنةدئ. ولةثنئث ذزئن ئرعاسئ مئناؤ: ماحابباتقا ةلتئگةن جاس جئگئت كذن دة كةشكئسئن كوشة بويلاپ اؤةلةتة ءان شئرقايدئ. ونئسئن جاقتئرماعان الدةبئر قارت ذيئنةن شئعئپ، «ءانئثدئ قوي! ادامعا ذيقئ بةر!» دةپ ذرسادئ.

سوندا جئگئت تذرئپ: «رةنجئمة، اتا. سةن دة ءبئر كةزدة، جاس ةدئث عوي ذيئقتامايتئن. سةن دة ايتئپ تاؤسا الماعان، سونداي ءان بذل تاؤسئلمايتئن.»- دةپ، شالدئث دا كةزئندة جاس بولئپ، قازئرگئ وزئندةي كذيدئ باسئنان كةشئرگةنئن، سوندئقتان بةكةر كةيئپ، سوكپة دةپ جاسقا ءتان نازئن ايتادئ. بذل، ارينة، ذيعئردان باسقامئزدئث ولةثدئ وقئعاننان كةيئنگئ تذيةتئن ويمئز. ال، ولةثنئث ءوز وقؤشئلارئ بئزدةن گورئ باسقاشا وي تذيةدئ.

ولاردئث وي كوزئمةن قاراعاندا ولةثگة ارقاؤ بولعان ءتذيئن مئناداي: ةلئنئث تاعدئرئن ويلاعان جاس ومئرئنة تونةر قاتةرگة قاراماي وزئنةن قؤاتتئ كذشكة قارسئ شابادئ. ونئسئنا جانئ اشئعان قارت: «توقتا. ءالئثدئ ءبئل. قئرشئن ولةسئث» دةيدئ. سوندا جاس: «سةندةر دة جاس كةزدةرئثدة ةل ءذشئن ولئمگة قارسئ شاپتئثدار. ءبئز دة قاراپ جاتپايمئز. بئزدةن كةيئنگئلةر دة وسئلاي ةتةدئ» - دةيدئ.

تةيپجان وسئ ولةثئن جازاردا شئنئمةن وسئنداي ويدئ سةزدئرمةك بولئپ قولئنا قالام الدئ ما، جوق پا، ونئ تةرگةپ-تةكسةرؤ ءبئزدئث مئندةتئمئزدة ةمةس. ايتةؤئر، قالاي بولماسئن، ذيعئر بذلولةثدئ وقئعاندا كوز الدئنا ماحاببات قؤعان جاستئ ةمةس، كذرةس قؤعان، ةلدئكتئ قؤعان جاستئ اكةلةتئنئ ءسوزسئز.

 ابدرةيم وتكئردئث ««ئزئندة» بذنداي ةمةس، ايتار وي جذمباقتالماي اشئق ايتئلادئ.  ةلئ  ءذشئن، جةرئ ءذشئن جانئن پيدا ةتكةن ازاماتتاردئث تاعدئرئ سوز ةتئلةدئ.

ءئز

ياش ءئدذق ءذزذن سةپةرگة اتلئنئپ ماثعاندا ءبئز،

ةمدئ اتقا مئنگذدةك بوپ قالدئ ةنة نةؤرئمئز.

از ءئدذق مذشكذل سةپةرگةءاتلئنئپ چئققاندا ءبئز،

ةمدئ چوث كارؤان اتالدذق، قالدذرذپ چأللةردة ءئز.

 

قالدئ ءئز چأللةر ارا، گاهئ داؤانلاردا يةنة.

قالدئ نئ-نئ ءارسلانلار دةشت - چألدة قةبرسئز.

قةبئرسئز قالدئ ديمةث يذلعذن قئزارعان دالئدا،

گذل-چيچةككة پذركئنذر تاثنا باهاردا قةبئرئمئز.

 

قالدئ ءئز، قالدئ مةنزئل، قالدئ ذزاقتا هةممةسئ،

چئقسا بوران، كأچسة قذملار هةم كأمذلمةس ءئزئمئز.

توحتئماس كارؤان يولئدئن گةرچة ءتلار بةك ءورذق،

تاپقذسئ هيچبولمئسا بذ ءئزنئ ءبئر كذن نةؤرئمئز،

يا ةؤرئمئز...

«ءئز» جةكة ولةث ةمةس. ابدرةيم وتكئردئث 1980 - جئلدارئ جازعان وسئ اتتاس «ءئز» دةگةن رومانئنئث بةتاشارئنا جازئلعان ولةث. ابدرةيم وتكئردئث ءوزئ (1923-1995) قازئرگئ زامانعئ ذيعئر ادةبيةتئندةگئ كورنةكتئ اقئنداردئث ءبئرئ. ولةثنئث قذر ءوز  باسئن الئپ قاراعاندا سؤئق تا سذرعئلت جولعا شئققان بوزداقتاردئ كورةسئز.

ولاردئث الئسپاق بولئپ، جةثئپ قايتپاق بولئپ بارا جاتقاندارئ، ارينة، ذيعئردئث ءوز ئشئندةگئ كذشتةر ةمةس، ودان دا قاؤئپتئ سئرتقئ ءبئر كذش ةكةنئ ءشذباسئز. ال، روماندئ وقئپ شئقساثئز ولاردئث قارسئ كذرةسكةندةرئ قئزئل قئتاي ةمةس، ءوز ئشئندةگئ ذستةم تاپتار مةن قئزئلدار كةلمةي تذرعانداعئ اقتار بولئپ شئعادئ. جانة سول بوزداقتاردئث ورئندالماي كةتكةن ارماندارئ قئزئل قئتاي شئنجاثدئ ازات ةتؤئمةن ورئندالدئ، ولسة دة ارماندارئ جوق دةگةن ويدئ العا سالا ايتادئ.

قئتاي بيلئگئ قالاي ويلاسا ولاي ويلاسئن، ايتةؤئر، ذيعئر حالقئنئث كذرةسكةر بولعانئن، تالاي اسئل ةرةلةر تؤعانئن، ونداي ةرلةردئث قازئر دة، كةيئن دة تؤاتئنئن، ولاردئث ئستةپ كةتكةن ئستةرئن حالئقتئث ذمئتپايتئنئن وسئ ولةثئمةن ةل جادئنا قذيئپ كةتتئ.

 ذيعئرلاردئث اؤزئندا وسئ ةكئ ولةثنئث ءجيئ ايتئلاتئن سةبةبئ، بئزدئثشة، تةيپجاننئث «تذگئمةس ناحشاسئندا» ذيعئر حالقئنئث بوستاندئق جولئنداعئ كذرةسئ اكةدةن بالاعا ميراس بولئپ قالا بةرةتئنئ، ابدرةيم وتكئردئث «ئزئندة» سول جولدا وپات بولعانداردئث ةل جادئنان ةشقاشان وشپةيتئنئ جئرلانا كةلة، تذتاس ءبئر ذلتتئث ئشئندة جاتقان ارمان-تئلةگئن قايتا تاؤئپ، سونئپ بارا جاتقان ءذمئتئن قايتا جاعا العان كوركةمدئك شئندئعئندا جاتئر دةپ بئلةمئز.

«التئ الاش»

سوڭعى جاڭالىقتار
telegram