ةر جانئبةكتئث ذرپاقتارئ ةلدئگئن ساقتاپ قالدئ

وكئنئشكة وراي، ولاردئث كوپشئلئگئنئث ةرلئك ئستةرئ تؤرالئ ماعلذماتتار بذگئنگئ ذرپاققا بةيمالئم. وسئنداي «اقتاثداقتاردئث» ورنئن تولتئرؤ بذگئنگئ تاريحشئلار مةن ادةبيةتتانؤشئلاردئث وزةكتئ مئندةتئ.
تولارساقتان ساز كةشئپ، شئبئن جانئن شذبةرةككة ءتذيئپ، قازاق حالقئنئث تاؤةلسئزدئگئ ءذشئن ومئرلةرئن جورئقپةن وتكئزگةن ذلئ اتالارئمئزدئث ةسئمدةرئ قانداي دا قذرمةتكة لايئق. قازاقتئث قازاق بولئپ قالؤئ سولاردئث ارقاسئ.
حالئقتئث ءوزئن-ءوزئ ساقتاپ، ذزاق تاريحي كةثئستئكتة ءومئر سذرة الؤئ وتة كذردةلئ قذبئلئس.
اسئرةسة، باسقئنشئ، قؤاتتئ دةرجاأالارمةن كورشئ وتئرعان قازاق سياقتئ حالئقتار تاعدئرئ تئپتةن اؤئر. قازاق حالقئنئث ءوزئنئث ةتنيكالئق كةلبةتئن، ذلتتئق قذندئلئقتارئن، ةث باستئسئ، ذلان-بايتاق جةرئن ساقتاؤ جولئنداعئ كذرةستةرئ تراگةدياعا تولئ. XVIII عاسئر قازاق ءذشئن تاعدئرئ تارازئعا تذسكةن كةزةث بولدئ.
قازاق جةرئن ءذش وتارشئل دةرجاأا قئسپاققا الدئ. شئعئسئندا قئتاي دةندةپ ةنئپ، قازاققا ءتيئستئ ءبئراز ايماقتارعا ية بولا باستادئ. سولتذستئكتةن رةسةيدئث وتارلاؤشئ وتريادتارئ سذعئندئ. ال وثتذستئك-شئعئستاعئ جوثعاريا كوشپةلئ يمپةرياسئ قازاق حاندئعئن تئكةلةي وتارلاؤعا كوشتئ. قازاق جةرئنئث شئعئسئ، وثتذستئگئ جوثعار شاپقئنشئلارئنئث قوجالئعئندا قالدئ.
مئنة، وسئ كةزةثدة قازاق حالقئنئث الةمنئث ةتنيكالئق كارتاسئنان مذلدةم جوق بولئپ كةتؤئ قاؤپئ ناقتئ بايقالدئ. «بول نةمةسة بورداي توز!» دةگةن سئن ساعات تؤدئ. وتارشئلار قازاق جةرئن باسئپ الؤئ بارئسئندا ونئث ذلتتئق بةلگئلةرئن، وتانشئلدئق ساناسئن جويئپ جئبةرؤگة ذمتئلدئ. ةتنوسيدتئك ساياسات قئرئپ-جويؤدان باستالئپ، رؤحاني ماثگذرتتةندئرؤگة ذلاستئ. قازاق حالقئنئث تاعدئرئ قئل ذستئندة تذردئ.
وسئ سئني كةزةث تاريحئنا كوز جذگئرتسةك، قازاق حالقئنئث ارقا سذيةرئ - ةل مذددةسئ ءذشئن جاندارئن شذپةرةككة تذيگةن، قان مايدانعا قورئقپاي تذسكةن، قئرئق رؤعا بولئنگةن قازاقتئث باسئن بئرئكتئرئپ، ورتاق جاؤعا قارسئ كذرةسكة باستاعان حاندار، بيلةر، باتئرلار مةن قاراپايئم قازاق جاؤئنگةرلةرئ. سول ةرلةردئث، قول باستاعان باتئرلار ةسئمدةرئن بذگئن جاثعئرتؤدامئز. ولاردئث كوپشئلئگئنئث ةسئمدةرئ تاريح قويناؤئندا قالئپ قويدئ.
قازاق ءذشئن قاسئق قانئ قالعانشا كذرةسكةن باتئرلاردئث ءبئرئ - جانئبةك بةرداؤلةت ذلئ. جانئبةك بةرداؤلةت ذلئ شامامةن XVIII عاسئردئث باسئندا تؤئپ، 1792 - جئلئ، سةكسةن جاستان اسئپ قايتئس بولعان. ةر جانئبةك ورئس باسقئنشئلئعئنئث، وتارشئلدئعئنئث اسا اؤئر الةؤمةتتئك سالدارئ بولاتئندئعئن تةرةث سةزئنگةن تذلعا. سوندئقتان ول رةسةي بوداندئعئن قابئلداعئسئ كةلگةن جوق. 1731 - جئلئ كئشئ ءجذز حانئ ءابئلقايئر رةسةي يمپةرياسئنئث بوداندئعئن قابئلداعاندا ةر جانئبةك وزئنة قاراستئ كةرةي ةلئن باستاپ، سئر بويئنان كوشئپ، قالبا تاؤئنا قونئستانئپ، ودان ءارئ التاي تاؤئنداعئ قازئرگئ شئثجاث ولكةسئندةگئ قازاق جذرتئنئث بايئرعئ مةكةنئنة كوش تذزةيدئ.
قازاق حالقئنئث سةگمةنتئ بولئپ تابئلاتئن اباق كةرةي جذرتئ وسئ جةردئ مةكةندةپ، ءونئپ-ءوستئ. بذگئنگئ تاريحي رةتروسپةكتيأتئك كوزقاراس تذرعئسئنان باعالاساق، ةر جانئبةك وسئ ةرلئك ساپارئمةن قازاقتئث ذلكةن تايپاسئن كةثةس وداعئنئث ةتنوسيدتئك ساياساتئنان ساقتاپ، كةثةستئك جذيةنئث زورلئقپةن ذجئمداستئرؤئنان بولعان اشتئقتان امان الئپ قالدئ. ورئس ساياساتئنئث قذربانئ بولؤدان دا قذتئلدئ. سول جذرت قازاقتئث ءتئلئن، ءدئنئن، ءتول مادةنيةتئ مةن ونةرئن ساقتاپ، بذگئنگة تابئس ةتؤدة زور ذلةس قوستئ. قازاق ةلئ كذن تارتئبئنة قويئپ وتئرعان «ماثگئلئك ةل» بولؤ يدةياسئنئث جذزةگة اسؤئنا ةر جانئبةكتئث ةرلئك ارةكةتتةرئ ءوز ذلةسئن قوستئ. قازاق حالقئنئث ءبئر بولشةگئنئث امان ساقتالئپ قالؤئنئث ءوزئ قازاق ذلتئنئث تاريحي تاعدئرئنداعئ ماثئزئ زور پوزيتيأتئ قذبئلئس بولدئ.
ارينة، ةر جانئبةك باستاعان ةلدئث ءومئرئ تئنئش، «قوي ذستئنة بوزتورعاي جذمئرتقالاعان» زاماندئ سذرگةن جوق. بذل جذرت تا ءوزئنئث امان قالؤئ ءذشئن جانتالاسا كذرةسؤمةن عذمئر كةشتئ... قازاق حالقئنئث تاريحي مةكةنئندة ورنالاسقانئمةن، ةر جانئبةك ذرپاقتارئ بوداندئق قامئتتان قذتئلا العان جوق. وسئنداي اؤئر تاعدئرعا قاراماستان، ةر جانئبةك ءوز ةلئن قذرئپ كةتؤدةن، قئرئلئپ قالؤدان ساقتاپ قالدئ. ونئث بذكئل سانالئ ءومئرئ قازاق حالقئنا جاسالعان باسقئنشئلئققا قارسئ كذرةسپةن ءوتتئ. ول قاراكةرةي قابانباي، قانجئعالئ بوگةنباي، شاپئراشتئ ناؤرئزباي، باتئر بايان، ت.ب. ةرلةر سةكئلدئ ابئلاي حان باتئرلارئنئث قاتارئندا جوثعارلارعا قارسئ سوعئستئث وتئندة بولدئ. ةر جانئبةكتئث ةسئمئ ابئلاي حاننئث باتئرلارئنا قاتئستئ جئرلاردا كةزدةسةدئ. مئسالئ، «قابانباي» جئرئندا:
كةي جامان ايرئلادئ مال باعا الماي،
جارئمةس جاثئلادئ ءسوز تابا الماي.
قابئكةث قايعئلاندئ دةگةندئ ةستئپ،
كةلئپتئ ءوزئ باتئر حان ابئلاي،
مئنگةنئ حان ةكةمنئث قاراگةر-دئ،
ةسةدئ بةينة جةلدةي قارا جةردئ.
قابةكةث قايعئلاندئ دةگةننةن سوث،
باتئردئث ءوزئ تذستاس ءبارئ كةلدئ.
قان قذستئ قايعئلئ بوپ ةر قابانباي،
جاؤئمنان قالام با دةپ كةك الا الماي.
«نامئسئن قابةكةثنئث اپةرةم» - دةپ،
كةلئپتئ قانجئعالئ ةر بوگةنباي.
جيناؤشئ ةك ةلئمئزدئ سارئ قازئ جةپ،
شاباتئن ءبئز قئرعئزعا نة قئلئپ ةك.
«نامئسئن قابانبايدئث اپةرةم!» - دةپ،
كةرةيدةن ئزدةپ كةتتئ ةر جانئبةك! -
دةلئنةدئ.
«قابانباي» جئرئندا ةر جانئبةكتئث ةسئمئ ابئلاي حاننئث ماثئندا شوعئرلانعان قازاقتئث بةدةلدئ باتئرلارئنئث قاتارئندا ايتئلدئ. ولار: بوگةنباي، كوكجال باراق، مالايسارئ، رايئمبةك، ت.ب. باتئرلار. ءذش عاسئردان استام ؤاقئت وتسة دة، وسئنداي باتئرلاردئث ةسئمدةرئنئث قازاق حالقئنئث تاريحي جادئندا ساقتالئپ، جئرلارئنئث كةيئپكةرلةرگة اينالؤئ تةگئن ةمةس. مئنة، وسئ ذلئ سذيئسپةنشئلئك پةن جالپئحالئقتئق قذرمةت ذرپاقتان ذرپاققا ذلگئ-ونةگة رةتئندة، رؤحاني مذرا رةتئندة بةرئلئپ كةلدئ. بذل ئستة قازاق ةتنوسئنئث اؤئز ادةبيةتئن دامئتؤداعئ ةرةكشة ساناسئ دا ءوزئنئث ئزگئلئكتئ ئقپالئن جاسادئ.
ةر جانئبةك سياقتئ ابئلاي حان توثئرةگئنة توپتاسقان باتئرلار تؤرالئ اثگئمة قوزعاعاندا ولاردئث بذكئل قازاق جذرتئنا سئثئرگةن ةثبةگئنة باسا كوثئل بولگةنئمئز دذرئس شئعار. ةر جانئبةك تةك كةرةي ةلئنئث عانا ةمةس، بذكئل قازاقتئث باتئرئ. سةبةبئ، ولاردئث كوزقاراستارئ مةن دذنيةتانئمئ رؤلئق سانا شةثبةرئنةن شئعئپ كةتكةن. ةر جانئبةك، قابانباي، ناؤرئزباي، ت.ب. باتئرلار ذلتتئق تذرعئدان ويلايتئن دارةجةگة كوتةرئلگةن مةملةكةتشئل تذلعالار. قازاق باتئرلارئ وزدةرئ جةكةلةگةن رؤدئث وكئلدةرئ بولا تذرا، سول رؤدئث اسكةري جاساقتارئنا قولباسشئلئق جاساي تذرا، ءوز رؤلارئنئث تاعدئرئن قازاق حالقئنئث تاعدئرئمةن ءبئرتذتاس قذبئلئس رةتئندة قاراستئردئ.
ولاردئث ءارقايسئسئ ءوز رؤلارئن، تايپالارئن جالپئقازاقتئق مذددةلةرگة قئزمةت ةتكئزدئ. قازاق ذلتئنئث ورتاق تاعدئرئ ءذشئن كذرةستئ. تايپالئق-رؤلئق قذرئلئمدئ قازاقتئق ورتاق ماقسات-مذراتتارعا قئزمةت ةتكئزؤدئث تاماشا ذلگئسئن ابئلاي حان باستاعان قازاق باهادذرلةرئ كورسةتتئ. جوثعارلارعا قارسئ ازاتتئق سوعئسئ بارئسئندا تايپالئق-رؤلئق بولئنؤشئلئك بولعان جوق. كةرئسئنشة، بذل فاكتور - قازاق حالقئن ذيئتؤشئ، بئرئكتئرؤشئ رؤحاني قذبئلئسقا اينالدئ. ابئلاي حاننئث دانا باسشئلئعئنا شوعئرلانعان قازاق باتئرلارئنئث وتانشئلدئق ذلگئسئ بذگئنگئ «قازاقستاندئق پاتريوتيزمنئث» قاينار بذلاعئنا اينالا الادئ دةگةن سةنئمئمئز زور.
ارينة، تايپالئق-رؤلئق تةرريتوريالئق ءبولئنئس، ءار رؤعا ءتان ءتول مذددةلةر، شارؤاشئلئق-ةكونوميكالئق باسئمدئلئقتار بولعانئ دا اقيقات. ءبئراق تا، رؤلئق-تايپالئق ةرةكشةلئكتةر ورتاق قازاقي ةتنوستئق مذددةلةردئث، قذندئلئقتار مةن مذراتتاردئث شةثبةرئنةن شئققان جوق. رؤلئق-تايپالئق قذرئلئم قازاقتئث كوشپةلئ قوعامئنئث ءومئر سالتئنا، ساياسي مذددةلةرئنة جاؤاپ بةردئ. قازاق باتئرلارئ ءوز قوعامئنداعئ وسئنداي الةؤمةتتئك-ةكونوميكالئق شئندئقپةن ةسةپتةستئ جانة ونئ ذلتتئث قورعانئس مةحانيزمئنة اينالدئرا ءبئلدئ. رؤلار اراسئنداعئ داؤ-جانجالدار ةپيزودتئق سيپات الئپ، ةلدئث بيلةرئنئث ءوزارا كةلئسسوزدةرئ شةثبةرئندة شةشئلئپ وتئردئ. قازاق تاريحئندا رؤلاردئث ءوزارا ءئرئ سوعئسئ بولعان ةمةس.
ةر جانئبةكتئث ةرلئك ئستةرئن قازاق تاريحشئلارئ جوعارئ باعالاعان. 1910 - جئلئ قازان قالاسئنئث «ورنةك» باسپاسئنان شئققان قذربانعالي حاليدتئث «تاؤاريح حامسا: بةس تاريح» اتتئ ةثبةگئندة زةرتتةؤشئ «ابئلاي زامانئندا باتئر، ساردار بولعاندار قاراكةرةي قابانباي، التئباي باتئر، اقتامبةردئ باتئر، ةسمامبةت باتئر، ماتاي-شوثكةي باتئر، كةرةي جانئبةك باتئر، ءبورئ اقپانتاي باتئر، قانجئعالئ بوگةنباي باتئر، باسةنتيئن مالايسارئ باتئر، بذلاردئث ءبارئ دة قولباسشئ جاؤئنگةر اتانسا دا، قايراتتئسئ قابانباي بولعان»، - دةپ جازادئ.
تاريحي ةثبةكتة ةر جانئبةكتئث ةسئمئ قازاقتئث بةتكة ذستار باتئر ساردارلارئنئث قاتارئندا اتالؤئ تةگئن ةمةس. بذل جولدار ةر جانئبةكتئث ابئلاي حاننئث سذيةنةتئن ءئرئ اسكةري باسشئلارئنئث ءبئرئ بولعاندئعئن، ونئث ذلكةن ةرلئك ئستةرئن ايقئن دالةلدةيدئ. ةر جانئبةكتئث ءئرئ اسكةر باسئ جانة قازاق حاندارئ ساناساتئن ئقپالدئ قايراتكةر بولعاندئعئ تؤرالئ دةرةكتةر قازاقستان تاريحئنئث كةثةستئك كةزةثدة شئققان باسئلئمدارئندا دا ايتئلعان. بذل ةثبةكتة جانئبةك باتئرمةن، بوگةنباي باتئرمةن كئشئ ءجذزدئث حانئ ءابئلقايئردئث جاقسئ بايلانئستا بولعاندئعئ كورسةتئلگةن.
وسئ پئكئرلةردئث تاريحي اقيقاتتئلئعئن قازاق جئراؤلارئنئث شئعارمالارئ دا دالةلدةي تذسةدئ. XVIII عاسئردا ءومئر سذرگةن ذمبةتةي جئراؤ «بوگةنباي ءولئمئن ابئلاي حانعا ةستئرتؤ» اتتئ جئرئندا:
ارؤاعئثا بولئسقان،
ءادئل بيلئك قئلئسقان.
قاشپاعان قانداي ذرئستان
كةرةيدة باتئر جانئبةك،
قاز داؤئستئ قازئبةك،
قؤ داؤئستئ قذتتئباي،
قاراكةرةي قابانباي،
قانجئعالئ بوگةنباي -
ابئلاي، سةنئث تذسئثدا
سول بةسةؤئ بولئپتئ-اي!
كةيئ باتئر، كةيئ ءبي،
ءتاثئرئم بةرگةن سونداي سئي!
ذمئتتئث با سونئ، ابئلاي! -
دةي وتئرا، ةر جانئبةكتئ ابئلاي حانعا اسا جاقئن، ونئث ةرةكشة قذرمةتئنة ية بولعان بةس سارداردئث قاتارئندا اتايدئ.
ةر جانئبةكتئ قازاقتئث ماثداي الدئ باتئرلارئ دا ةرةكشة ئلتيپاتپةن قذرمةتتةگةن. بذل تؤرالئ حالئق جادئنداعئ اثئز-ءاپسانالاردان ماعلذمات الامئز. باتئر جانئبةكتئ جاس كةزئنةن-اق قابانباي مةن بوگةنباي سئندئ قولباسشئلار قاسئنا ةرتكةن، ذلكةن، كئشئ جورئقتارعا بئرگة شئعئپ وتئرعان. وزدةرئنةن ءبئرشاما جاس كئشئ بولسا دا، ةر جانئبةكتئ ولار تةث ساناعان. جانئبةكپةن اقئلداسئپ، وي بولئسكةن. قالماق-جوثعار باسقئنشئلارئنا قارسئ كذرةس جوسپارلارئن بئرگة تالقئلاسقان. وسئنئث ءوزئ ةر جانئبةكتئث بوزبالا شاعئنان باستاپ، بذكئل سانالئ عذمئرئ قازاق حالقئنئث بوستاندئعئ ءذشئن كذرةسؤمةن بايلانئستئ بولعاندئعئن دالةلدةيدئ. جورئقتار بارئسئندا ول ءوزئنئث باسئن، جانئن بايگةگة تئگئپ، تالاي رةت جوثعار باتئرلارئمةن جةكپة-جةككة شئققاندئعئ دا بةلگئلئ. ةر جانئبةك جوثعاردئث بةتكة ذستار تالاي باتئرلارئن جةر جاستاندئرئپ، قازاق جاساقتارئنئث رؤحئن كوتةرگةن، جةثئسكة جول اشقان قاس باتئرلارئنئث قاتارئندا اتالدئ.
ةر جانئبةك تؤرالئ ايتقاندا ونئ قازاق حالقئ تاريحئندا ءوز ورئندارئ بار حان جانئبةكپةن، ارعئن تايپاسئنان شئققان شاقشاق ذلئ جانئبةك باتئرمةن شاتاستئرماؤ كةرةك. مئسالئ، شوقان ؤاليحانوأ «يستوريچةسكية پرةدانيا و باتئراح XVIII أ» (XVIII عاسئرداعئ باتئرلار تؤرالئ تاريحي ءسوز) دةگةن ةثبةگئندة جانئبةك باتئر دةپ شاقشاق ذلئ جانئبةكتئث ةرلئگئن ايتادئ. ول دا ابئلاي حاننئث ءبئر قولئن باسقارعان، ورتا ءجذز ارعئندارئنئث سارئ - جةتئم رؤئنان. سونئمةن بئرگة، شوقان ءوز جازبالارئندا اباق كةرةيلةردئث - قازاق حالقئنئث نةگئزگئ تايپالارئنئث ءبئرئ كةرةيلةردئث نةگئزئن سالعاندئعئن، ولاردئث قارا ةرتئس ماثئندا سولتذستئك-باتئس قئتاي جانة موثعوليا جةرلةرئن مةكةندةگةنئن ايتادئ.
ةر جانئبةك كةرةيدئث جانتةكةي رؤئنان شئققان. شامامةن 1714 - جئلئ ومئرگة كةلئپ، 1792 - جئلئ قايتئس بولعان. اكةسئ بةرداؤلةت ورتا ءجذزدئث ةث بةدةلدئ ءبيئ قاز داؤئستئ قازئبةك ءبيدئث جيةنئ بولعان دةگةن دةرةك بار. ال، ةر جانئبةكتئث ءوز ناعاشئسئ - سارئ ءذيسئن دوسئمبةك باتئر. ذلئ ابايدئث ارعئ اتاسئ ئرعئزباي جانئبةكتئث تؤعان قارئنداسئ ةرمةككة ذيلةنگةن. ةر جانئبةكتئث جالعئز قئزئ ءايمةن ئبئراي التئنساريننئث اجةسئ بولعان.
گةنولوگيالئق دةرةكتةر قازاقتئث تةكتئ ادامدارئنئث بئرئمةن-ءبئرئنئث تؤئستئق تذرعئدان جالعاسئپ جاتقاندئعئن دالةلدةيدئ. ةر جانئبةكتئث اسئل قاسيةتتةرئنئث اباي مةن ئبئرايعا گةندئك دارةجةدة ئقپالئ بولعانئن وسئنداي تؤئستئق بايلانئستار كورسةتةدئ.
جانئبةك بةرداؤلةتتةي باتئر اكةسئنئث تاربيةسئن الئپ ءوستئ. ونئث اؤئلئ، جذرتئ ذدايئ جوثعارلارمةن بولعان ذرئستاردا زور شئعئندارعا ذشئرئپ، باسقئنشئلارمةن جانكةشتئ كذرةستة ءومئر كةشئپ جاتتئ. وسئ جاؤگةرشئلئك جاعداي جانئبةكتئث ةرتة ةسةيئپ، ةلئن، جةرئن، حالقئن قورعاؤ كذرةسئنة ةرتة ارالاسؤئنا ئقپال ةتتئ. ول بالا كةزئنةن-اق قازاق باتئرلارئنا ةلئكتةپ، ةلئن جوثعاردان ازات ةتؤدئ ومئرلئك ماقساتئم دةپ ءبئلدئ. «ةر جانئبةك» جئرئندا جاؤگةرشئلئك زاماندا تؤعان، قالئپتاسئپ، تاربية العان جاس باتئر تؤرالئ:
بةسئكتةن بةلئ شئقپاي «اتتاندئ» ةستئپ،
وسئنداي زاماندا وسكةن تايتالاسقان.
جانئبةك ون ةكئگة كةلگةنئندة
ةرةؤئل زور شايقاسقا ارالاسقان.
جانةكةث وسئلايشا اتقا مئنگةن،
ؤاقتان بارماق باتئر قوسئنا ةرگةن.
شايقالتئپ كوك دونةنمةن جذرگةنئندة،
بارشا جان تاثعالئستئ كوزئ كورگةن.
جاس باتئر ءوزئنئث قايتپاس قايسارلئعئمةن ابئلاي حاننئث نازارئنا ئلئگةدئ. قازاق جاؤئنگةرلةرئ جورئقتار بارئسئندا جانئبةكتئث ناعئز ةرجذرةك، باتئر بولئپ قالئپتاسئپ كةلة جاتقاندئعئنا كوز جةتكئزةدئ:
جذرت كوردئ جالئنداعان مئنا جاستئ،
ولئمنةن قورئقپايدئ تئگئپ باستئ.
ابئلاي ءوزئ باستئق زور شايقاسقا،
جانئبةك تذثعئش رةت ارالاستئ.
جئردا جانئبةكتئث ءوزئنئث اؤئلئن قئرئپ كةتكةن، تالاي اؤئلداستارئ مةن تؤئستارئن قانعا بوياعان قالماق باتئرئمةن العاش رةت جةكپة-جةككة شئعئپ، كةك العاندئعئ دا ايتئلعان:
جانةكةث جاؤدئث الدئ جةكپة-جةگئن،
كةتپةدئ اتا-بابا قانئ تةگئن.
اسقئنعان سادئر سذمدئ قانعا بوياپ،
ءداريعا-اي، قايتتئ العاش كةتكةن كةگئم.
باتئر ءومئرئنئث ساتتةرئن بةينةلةيتئن جئر جولدارئ ونئث سانالئ عذمئرئ تولئقتاي قازاق حالقئنئث بوستاندئعئ ءذشئن جانة ءوزئنئث تؤعان جذرتئنئث تاعدئرئ ءذشئن ارنالعاندئعئن دالةلدةيدئ. شوقان ؤاليحانوأتئث جازبالارئندا ابئلاي حاننئث قول استئندا كةرةيلةر مةن ؤاقتاردئث جاساقتارئ وتة كوپ بولئپ، ولاردئث باسقئنشئلارمةن ايقاستاردا شةشؤشئ رول اتقارعاندئعئ بئرنةشة مارتة ايتئلادئ.
بذل دةرةكتةردئث اقيقاتتئلئعئن ذمبةتةي جئراؤدئث بوگةمباي ءولئمئن «ةستئرتؤ» تولعاؤئ راستايتئنئن جوعارئدا ايتتئق. جئراؤ ةر جانئبةكتئ قازاقتئث اتئ اثئزعا اينالعان ءبي، باتئرلارئمةن تةث قايراتكةر رةتئندة اتايدئ، الاشتئث ارداگةر ةرلةرئنئث قاتارئنان ورئن بةردئ.
ةر جانئبةك اسقان باتئرلئعئنا قوسا سذثعئلا شةشةن بولعان تذلعا. «جانئبةك ايتئپتئ» دةگةن وتكئر سوزدةر اثئزدار ارقئلئ بذگئنگئ كذنگة جةتئپ وتئر. ول ءوزئنئث حالقئن ساقتاؤ جولئنداعئ ةل كوشئ جايئندا، ابئلاي حانمةن اراسئنداعئ وكپة تؤراسئندا دا تاماشا سوزدةر قالدئرعان دةگةن دةرةكتةر بار.
ةر جانئبةك جايئندا جازئلعان دذنيةلةر بار. ءبئراق تا، ولار ازدئق ةتةدئ. سوندئقتان ةر جانئبةك تاقئرئبئ ءالئ دة تةرةث زةرتتةلؤگة ءتيئستئ دةپ بئلةمئز. قازاق باتئرئ تؤرالئ دةرةكتةردئ اثئز، جئرلارئمةن قوسا قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئنئث مذراعاتتارئنان ئزدةؤ دة قاجةت شئعار. سةبةبئ، ةر جانئبةك حانداردئث رةسةيگة قوسئلؤ ساياساتئن قولداعان جوق. قازاق حالقئن ورئس يمپةرياسئنئث وتارلاؤ ساياساتئنان قذتقارماق بولدئ. ءبئراق ايماقتاعئ وزگةرئستةر ةر جانئبةكتئث باستاپ بارعان ةلئن قئتاي يمپةريياسئنئث وتارلئق ةزگئسئنةن قذتقارا المادئ. ةجةلگئ قازاق جةرئندة قئتاي وتارشئلدارئ جةرگئلئكتئ حالئقتئ يررةدةنتاعا اينالدئردئ، زورلئق-زومبئلئق كورسةتتئ. وسئعان قاراماستان، قئتاي مةملةكةتئندةگئ قازاق جذرتئ ءوزئنئث ذلتتئق بةت-بةينةسئن ساقتاؤ جولئندا قولدان كةلگةننئث بارلئعئن ءئستةدئ.
ةر جانئبةكتئث اق تؤئن كوتةرگةن ونئث ذرپاقتارئ تالاي مارتة وتارلاؤشئلارعا قارسئ كوتةرئلئستةرگة شئقتئ. سول ءوثئردئ مةكةندةگةن حالئقتئث ةر جانئبةك رؤحاني تئرةگئنة اينالدئ:
جانئبةك باتئر شئققان بذل اباقتان،
تؤ الئپ، تذلپار ءمئنئپ داثقئ شئققان.
سوندئقتان اباق كةرةي جاؤعا شاپسا،
جانئبةك، جانئبةك! - دةپ ذرانداتقان، - دةپ ةر جانئبةكتئث اق تؤئنئث استئندا ونئث ذرپاقتارئ تالاي ايقاستارعا باردئ. جةثدئ، جةثئلدئ. وسئ رؤحتئ بذگئنگئ كذنگة دةيئن ساقتاپ، الئپ كةلدئ. سوندئقتان، قازئرگئ قازاق جذرتئ ةر جانئبةكتةي باتئرلارئنئث رؤحئ الدئندا قارئزدار. وسئنداي باتئرلار ةسئمئمةن، ئسئمةن جانة ذلگئسئمةن بذگئنگئ ذرپاقتئ تاربيةلةؤگة مذددةلئ. ةلدئ ساقتاؤدئث، جةردئ ساقتاؤدئث، حالئقتئ ساقتاؤدئث ةرلئك ذلگئسئن ءبئز ةر جانئبةك ةسئمئمةن دة بايلانئستئرامئز.
قازاق حاندئعئ زامانئندا ةلدئث بيلةرئ مةن باتئرلارئ ءوز رؤلارئن باسقارؤ ارقئلئ جالپئقازاقتئق مذددةگة قئزمةت ةتؤگة ذمتئلعان. اسئرةسة، نةگئزگئ جاؤ جوثعار باسشئلارئنا قارسئ كذرةستة رؤلاردئث، تايپالاردئث وداقتاسؤئ انئق كورئنئس بةردئ. تايپالئق سانا مةن سةپاراتيستئك كوثئل كذيدئ قازاق بيلةرئ مةن باتئرلارئ جةثة بئلدئ. ارينة، جالپئقازاقتئق ورتاق ذيؤ ءذردئسئ قايشئلئقسئز بولعان جوق. ءبئراق قازاقتئث رؤلئق-تايپالئق قذرئلئمئ قازاق حاندئعئ كةزةثئندة وزئنة جذكتةلگةن الةؤمةتتئك-ساياسي فؤنكسيانئ تولئققاندئ ورئندادئ دةپ ةسةپتةؤگة بولادئ. قازاق حالقئنئث رؤلئق-تايپالئق قذرئلئمئ ساياسي فةنومةن رةتئندة جاسامپازدئق قئزمةت اتقاردئ. سوندئقتان، بذرئن قالئپتاسقان قازاق قوعامئنئث ساياسي قذرئلئمئ تؤرالئ بئرتةكتئ جاعئمسئز باعانئ قايتادان قاراستئراتئن ؤاقئت كةلدئ. ءداستذرلئ قازاق قوعامئنداعئ ساياسي-الةؤمةتتئك قذرئلئم وتكةن تاريحتئث قذندئلئعئ رةتئندة ءوزئنئث ءادئل باعاسئن الؤعا تيئستئ.
قازاقتئث قاراكةرةي قابانباي، شاپئراشتئ ناؤرئزباي، قانجئعالئ بوگةنباي، باتئر بايان، رايئمبةك، نياز باتئر، ةر جانئبةك سئندئ باتئرلارئ ءتذرلئ رؤلاردئث وكئلدةرئ بولا تذرا، ءوز رؤلارئنئث جاساقتارئن باسقارا وتئرا، جالپئذلتتئق مذددةلةر جولئندا ةرلئكپةن كذرةستئ. ولاردئث ءومئرئ مةن ةرلئك كذرةستةرئ «ماثگئلئك ةل» يدةياسئن ورئنداؤ جولئندا قئزمةت ةتةتئن بذگئنگئ كذنگة ذلگئ. ولار وزدةرئنئث ناقتئ ئستةرئمةن ورتاق مذددةگة قئزمةت ةتؤ ذلگئسئن كورسةتتئ.
ةر جانئبةك تة ءوز حالقئ، ءوز ةلئ ءذشئن كذرةسة وتئرا، قازاقتئث ءتئلئن، ءدئلئن، مادةنيةتئن، سالت-داستذرلةرئن ساقتاؤعا ءوزئنئث ولشةؤسئز ءذلةسئن قوستئ. ةر جانئبةكتئث ةسئمئ ذرانعا، ونئث اق تؤئ ازاتتئق كذرةس جولئنداعئ سيمأولعا اينالدئ. ةر جانئبةك قازاق ةتنوسئنئث ساقتالؤئنا، بذگئنگئ كذنگة جةتؤئنة، جاثاشا جاثعئرؤئنا نةگئز جاساپ، ئقپال ةتتئ. سوندئقتان ةر جانئبةكتئث ةسئمئ قازاق ذلتئمةن بئرگة جاساي بةرةدئ، تاريح بةتئندة ءوز ةلئمةن بئرگة جازئلا بةرمةك.
سالتانات ئزتئلةؤوأا،
فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ،
اباي اتئنداعئ قاز ذ پ ؤ-دئث
«تذلعاتانؤ» ورتالئعئنئث جةتةكشئ عئلئمي قئزمةتكةرئ