تؤئسقان قئرئم تاتارلارئ قيلئ زاماننئث قارساثئندا تذر

ؤكريناداعئ ساياسي داعدارئس ازاماتتئق سوعئسقا اينالؤئ مذمكئن
ةندئ ولارعا 5000 نان استام اؤعان سوعئسئ ارداگةرلةرئ مةن باسقا دا سوعئس ارداگةرلةرئ قوسئلعانئن اقپارات قذرالدارئ جارئسا جازؤدا.
وسئلايشا سوعئس كورگةن توپتئث مايدانعا شئعؤئ ؤكراينادا ازامات سوعئسئنئث تؤئلؤئنا سةبةپ بولؤئ مذمكئن.
جالپئ ةأرو وداقشئلدار مةن گةيلةردئث (قئزتةكةلةر) بيلئككة قارسئ قيمئلدارئنئث اسقئنا باستاؤئ - سئرتقئ كذشتةردئث ئقپالئنئث ارتئپ كةلة جاتقانئن كورسةتؤدة. بذعان ورئستار دا قاراپ قالعان جوق، پؤتين ؤكراينانئث روسسياعا قارئزئ مولشةرمةن 30 ميلليارد ا ق ش دوللارئنان اسقانئن تئلگة تيةك ةتئپ، ؤكراين ذكئمةتئن قولداؤ ماقساتئندا كةلسئسوزدةردئ باستاپ جئبةردئ.
تئپتةن پؤتيننئث سوزئنشة، رةسمي كيةأ ذكئمةتكة كئم كةلگةنئنة قاراماستان كةلئسئم بويئنشا 15 ميلليارد ا ق ش دوللارئ كولةمئندة زايم تذرئندةگئ قارجئنئ الئپ تا ذلگةرگةن. رةسةي گازئن ارزان باعامةن ساتئپ الؤ تؤرالئ كةلئسئم دة كذشئندة قالادئ. بذل تؤرالئ پؤتين 2014 - جئلئ قاثتاردا بريؤسسةلدة اشئلعان ةؤروپا وداعئ مةن رةسةي ساميتئندة ايتتئ.
وسئلايشا، باتئس ةلدةرئ مةن ورئس اراسئنداعئ باقتالاستئق ؤكراينا ارقئلئ ءوربئپ وتئر.
ؤكراينا ءذشئن ةأرووداقتان دا، رةسةيدةن دة كةلةر پايدا شامالئ. ةكةؤئنئث دة وزئندئك ارتئقشئلئقتارئ مةن كةمشئلئكتةرئ بار. ونئ الدا ساراپتاي جاتارمئز. ال ءبئزدئث بذگئنگئ تاقئرئبئمئز قئرئم ماسةلةسئ بولئپ تذر.
ورئستار داعدارئستئ پايدالانئپ قئرئمعا ية بولؤدئ كوزدةيدئ
ؤكرايناداعئ ساياسي داعدارئسقا بايلانئستئ قئرئم اأتونوميالئ رةسپؤبليكاسئ (ق ا ر) پارلامةنتئنئث ءتوراعاسئ ألاديمير كونستانتينوأ ق ا ر-دئث رةسةيگة قوسئلؤئ ماسةلةسئن كوتةرئپ، رةسةيگة قورعاؤ تؤرالئ ءوتئنئش ايتقان بولاتئن.
ال، 19 - اقپاندا بذل ءوتئنئشتئ قئرئم پارلامةنتئ قاراؤئ ءتيئس. ةگةر پارلامةنت ماقذلداسا، حالئقتئق رةفةرةندؤم ءوتؤئ ئقتيمال. الايدا، قئرئم تاتارلارئ كيةأتةگئ «ةؤرومايداندئ» قولداؤدا. ق ا ر جوعارئ كةثةسئنئث دةپؤتاتئ، قئرئم تاتارلارئ ءماجئلئسئنئث دةپؤتاتئ رةفات چؤباروأ ق ا ر جوعارعئ راداسئنداعئ ورئس دةپؤتاتتارئنئث ارانداتؤ ارةكةتئن ايئپتاپ، ق ا ر -دئث پارلامةنتئن تاراتؤدئ سذراعان بولاتئن. بذل ذسئنئستئ ؤكراينا حالئق دةپؤتاتئ نيكولاي تومةنكو قولداپ، ؤكراينا جوعارعئ راداسئندا كوتةرگةن بولاتئن.
7- اقپاندا وسئعان بايلانئستئ ؤكراينا قاؤئپسئزدئك كةثةسئ «مةملةكةتتئث تذتاستئعئن بذلدئرمةك بولعان سةپاراتيستةرگة قارسئ» قئلمئستئق ءئس قوزعادئ.
بذل وقيعادان، قئرئمداعئ ورئس ذلتشئلدارئ ؤكرايناداعئ ساياسي داعدارئستئث ازاماتتئق سوعئسقا ذلاسؤئن قالايتئنئ بةلگئلئ بولدئ. ةگةر ازاماتتئق سوعئس تذتانسا، بئردةن رةفةرةندؤم جاساؤ ارقئلئ تاؤةلسئزدئككة جةتؤدئ قالايدئ. ةگةر قئرئم ورئس اأتونومياسئنا اينالسا، وندا قئرئم تاتارلارئنئث سورئ قاينايدئ دةگةن ءسوز.
ةستةرئثئزگة سالا كةتةيئك، قئرئم 1954 - جئلئ 19 - اقپاندا، حرؤششةأتئث كةزئندة، رةسةي قذرامئنان ؤكرايناعا بةرئلگةن بولاتئن. قئرئمداعئ ورئستار وسئ سةبةپتئ سئلتاؤ ةتة وتئرئپ، ر ف-نئث قذرامئنا قايتادان قوسئلؤدئ ارماندايتئنئ تاعئ بار. ونسئزدا رةسپؤبليكانئث 58 پايئزئ ورئس ذلتئ ةكةنئن ةسكةرسةك، ورئستاردئث تاؤةلسئزدئككة نةمةسة رةسةي قذرامئنا كئرگئسئ كةلؤئ زاثدئ.
قئرئم تاتارلارئ ورئس بيلئگئن قالامايدئ
ؤكرايناداعئ ساياسي داعدارئسقا بايلانئستئ قئرئم تذبةگئنئث ماسةلةسئ دة اؤمالئ-توكپةلئ بولئپ تذر. قئرئم اأتونوميالئ رةسپؤبليكاسئ - ءوزئمئزدئث تذركئ جذرتئنئث، اتاپ ايتقاندا قئرئم تاتارلارئنئث وتانئ بولاتئن. قازاقتئث: «ذلئم ذرئمعا، قئزئم قئرئمعا كةتتئ» - دةيتئنئ وسئدان بولسا كةرةك.
عذن پاتشاسئ ةدئل ذرئمعا دةيئن بارئپ بيلئك قذرسا، قئزدارئمئز قئرئمعا دةيئن ذزاتئلئپتئ. وسئلايشا توسكةيدة مالئ، توسةكتة باسئ قوسئلعان تؤئسقان تاتار ذلتئنئث باسئنا تاعئ ءبئر قيلئ كةزةث تؤاتئن سئثايلئ. ول قئرئمداعئ ورئستاردئث اأتونوميانئ ورئس اأتونومياسئن رةسةيگة قوسؤعا دةگةن ذمتئلئسئنان تؤئنداعالئ وتئر. ونسئزدا 250 جئلدان ارتئق ورئس بوداندئعئنئث تاقسئرةتئن تارتقان، قئرعئنئ مةن زذلئمدئعئنئث ءدامئن تاتقان تاتار باؤئرلارئمئزدئث ةندئ ورئسقا بايلانعئسئ جوق. قايتا باسقا بالاما جولدار ارقئلئ حالئقتئث باعئن اشؤدئ كوزدةيدئ.
بذل وقيعا 1820 - جئلدان 1864 - جئلعا دةيئن سوزئلعان كاأكازدئ جاؤلاؤ سوعئسئ كةزئندةگئ چةركةش حالقئنئث تراگةدياسئن ةسكة تذسئرةدئ. سول كةزدة پاتشا اسكةرلةرئ چةركةش حالقئن قئزئل قانعا بويادئ، امان قالعاندارئن قؤدالادئ، جةرئنةن اؤداردئ. چةركةشتةر قازئر سول ءوز اتامةكةندةرئنة، اتاپ ايتقاندا سوچيگة ساياحاتشئ بولئپ كةلئپ جاتئر. ةگةر قئرئم رةسپؤبليكاسئ ورئس اأتونومياسئ رةتئندة تاؤةلسئزدئككة قول جةتكئزسة، قئرئم تاتارلارئنئث باسئنا دا ءدال سول چةركةش تراگةدياسئ تذسةتئنئ بةلگئلئ.
ةستةرئثئزگة سالا كةتةيئك، 1873 - جئلئ 19 - ساؤئردة وسمان يمپةرياسئ مةن ورئس پاتشاسئ ةكاتةرينا ІІ قول قويعان «كؤچؤك-كايناردجئ كةلئسئم شارتئندا» قئرئمدئ رةسةيگة بةرؤ تؤرالئ كةلئسئم جاسالعان بولاتئن. ارينة، ورئس يمپةرياسئ كةز كةلگةن ؤاقئتتا قازاق، تاتار، نوعاي قاتارلئ حالئقتئردئ قاتتئ قئرعئنداپ وتئرعانئ بةلگئلئ. 1944 - جئلئ 18-مامئردان باستان 1945 - جئلعا دةيئن سوأةت وداعئ مةملةكةتتئك قورعانئس كوميتةتئنئث شةشئمئ بويئنشا، قئرئم تاتارلارئ «نةمئستةرگة قوسئلئپ، وتاندارئن ساتتئ» دةگةن جالامةن جةر اؤدارئلدئ.
بةيرةسمي ساناققا قاراعاندا، بذل جولئ 200 مئثعا تاياؤ جةر اؤدارئلعان قئرئم تاتارلارئنئث 46 پايئزئ ولگةن. قئرئم تاتارلارئنا تاعئلعان بذل ايئپ 1974 - جئلئ فورمالدئ تذردة، ال ناقتئ ميحايل گورباچةأتئث كةزئندة 1989 - جئلئ الئنئپ تاستالعان بولاتئن. سونئمةن ولار اتامةكةندةرئنة قايتا ورالا باستادئ.
2013 - جئلدئث سوثئنداعئ ساناق بويئنشا قئرئمنئث جان سانئ 2 ميلليون ادامعا جاقئنداعان. ونئث 55 پايئزئ ورئستار، 24 پايئزئ ؤكرايندةر بولسا، 13 پايئزئ تاتارلار ةكةن. وسئلايشا ءوز مةكةندةرئندة ازشئلئققا اينالعان تؤئسقاندارئمئزدئث ساياسي الةمدةگئ كذشئ شامالئ بولئپ تذر.
ؤكراينا، تذركئ الةمئ قئرئم تاتارلارئن قولدايدئ
بئرئنشئدةن، ق ا ر جوعارعئ كةثةسئندةگئ ورئس دةپؤتتارئنئث بذل ارانداتؤلارئ نةگئزسئز. ورئس يمپةرياسئنئث كةزئندة وتارئنا اينالعان ةلدئ ةندئ ورئس اأتونوميالئ رةسپؤبليكاسئ رةتئندة كورگئلةرئ كةلؤئ - تاريحي گةنودسيتتةرئنئث جالعاسئ بولماق. بذعان ؤكراينا دا، قئرئم حالقئ دا، حالئقارالئق الةم دة قارسئ.
ةكئنشئدةن، قازئرشة قئرئم تاتارلارئنئث ذپايئ جامان ةمةس. ولار ورئس دةپؤتاتتارئنئث ارانداتؤ ارةكةتئن ايئپتاپ، ةأرومايداندئ قولداؤ ارقئلئ ؤكراينا حالقئنئث الدئندا بةدةل جينادئ. ورئس ذلتشئلدارئنا قاراتا ؤكراينا بيلئگئن ورئندئ قولدانئپ، وزدةرئنة ئثعايلئ ساياسي وداقتئ قذردئ.
ذشئنشئدةن، تذركيا، ازةربايجان، قازاقستان قاتارلئ تذركئ، تؤئسقان مةملةكةتتةرمةن تئعئز بايلانئستا بولا وتئرئپ، حالئقارالئق ساحنادا قولداؤشئ كذشتةر تاپتئ. ةندئ ءبئر جاعئنان، ورئستاردئ ذناتا بةرمةيتئن باتئس ةلدةرئ دة ساياسي تذرعئدان تاتارلاردئ قولدايتئنئ بةلگئلئ، بذل تئپتةن ؤكراينا بيلئگئن دة ويلاندئراتئن ماسةلة.
تورتئنشئدةن، ةأرووداققا كئرؤ - قئرئم تاتارلارئنئث تاريحي «گةنودسيدتئ» سةبةپ ةتئپ، ذلتتئق قذقئن قوعاؤئنا، رةسپؤبليكادا باسئمدئلئققا جةتؤئنة سةبةپ بولادئ.
رةسمي ماسكةؤ ازئرشة بذل تؤرالئ اؤئز اشقان جوق. بذل ءبئر جاعئنان سوچي وليمپياداسئن تئنئش وتكئزؤ ءذشئن بولسا، ةكئنشئ جاعئنان ءالئپتئث ارتئن باققانئ بولؤ مذمكئن.
جالپئ قئرئم تذبةگئنئث رةسةيگة قوسئلؤئ نةمةسة تاؤةلسئزدئك جاريالاؤئ قازئرشة مذمكئن بولمايتئن ءئس. سةبةبئ، قئرئمدئ ؤكراينا قولدان شئعارمايدئ، ال رةسةي قولداي قويمايدئ. ول كةشةگئ اأحازيا مةن وثتذستئك وسةتيا سئندئ وثاي شاعئلاتئن جاثعاق ةمةس. ارتئندا قاپتاعان ساياسي ستراتةگيا جاتقان كذردةلئ ماسةلة. كةرةك بولسا، تذركئ الةمئ مةن باتئس ةلدةرئ كوز تئگئپ وتئرعان ساياسي اؤماق.
ؤكراينانئث نةمةسة تذركيانئث ذسئنئسمةن، ةأروپانئث دةموكراتياسئن سئلتاؤ ةتئپ ناتو اسكةرلةرئ دة، ب ذ ذ قاؤئپسئزدئك كذشتةرئ دة كئرة الادئ. ال ورئس قارؤلئ كذشپةن كيلئكسة، ءوزئنئث قازاقستان، تاتارستان سئندئ ماثئزدئ ارئپتةستةرئنةن ايئرئلئپ قالاتئنئ داؤسئز. پؤتين بذل جاعئنان ؤكراينانئ قولداؤ ارقئلئ وزئنة ساياسي ذپاي بةرةتئن جولمةن جذرةتئنئ بةلگئلئ.
ال تاريحي تذرعئدان العاندا، تؤسقان قئرئم تاتارلارئ وزدةرئنئث كةمةلدةرئنة كةلئپ، كوپشئلئككة اينالعانشا، رةسةي سياقتئ ديكتاتور مةملةكةتتةردةن الئس تذرعانئ جاقسئ. تئپتةن دةموكراتياشئل ةأرووداققا قوسئلئپ، قئرئم گةنودسيتئ قئرعئنئن سةبةپ ةتئپ، وزدةرئنة بةيبئت تة، پايدالئ قوعام قذرؤلارئ كةرةك. مذمكئندئگئنشة حالئقارالئق قاؤئمداستئقتارئ مةن ؤكراينا بيلئگئنئث قولداؤئن الا وتئرئپ، قئرئم تاتارلارئنئث تاريحي وتاندارئنا قايتؤلارئنا ساياسي، قارجئلئق جاقتان مذمكئندئك جاساؤلارئ كةرةك. قازئرشة ول جاعئ رةتئمةن دذرئس دامؤدا.
جاقئندا، قئرئم تاتارلارئ ءماجئلئسئنئث جةتةكشئسئ رةفات چؤباروأ پةن ونئث ورئنباسارئ ومةر اسئلان تذركيا پرةمةر-ءمينيسترئ رةجةپ تايئپ ةردوعانمةن، سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ احمةت ءداؤئتوعلذمةن بةرليندة كةزدةستئ. كةزدةسؤدة تذرئكتةردئث قئرئم تاتارلارئنا ءتذرلئ دةثگةيدة قولداؤ كورسةتؤ ماسةلةسئ، حالئقارالئق جاقتان قولداؤلارعا ية بولؤ، الةؤمةتتئك كومةكتئ جانداندئرؤ ماسةلةلةرئ جان-جاقتئ تالقئلانعان.
قئسقارتئپ ايتقاندا، قئرئم اأتونوميالئ رةسپؤبليكاسئنئث تاؤةلسئزدئگئ مةن بولاشاعئ-ءبئز، تذركئ جذرتئنئث اثساعان ارماندارئ. ال سول كذنگة جةتؤگة ازئرشة مذمكئندئك شامالئ. تةك ورئس شوأينيستةرئ مةن باسقا دا ارانداتؤشئ توپتاردئث پايدالانئپ كةتؤئنةن ساقتانؤ قازئر وتة ماثئزدئ. قالاي بولماسئن ؤكراينانئث ةأرووداققا كئرؤئ قئرئم تاتارلارئنئث ارمانئنا جةتؤئن ءسال دة بولسا جاقئنداتاتئن تاريحي بةلةس بولؤئ مذمكئن.
(1-سؤرةت. قئرئم تذركئلةرئنئث جةتةكشئسئ مذستافا ءابدئجامةل ذلئ قئرئملئ بةرليندةگئ تذركستاننئث ذلتتئق جةتةكشئسئ مذستافا شوقايدئث قابئرئنة بارئپ قذران باعئشتاعان ءساتئ. 2012.ج)
(2-سؤرةت. تذركيا ذكئمةت باسشئسئ ةردوعانمةن كةزدةسؤ كةزئندةگئ ق ا ر جوعارئ كةثةسئنئث دةپؤتاتئ، قئرئم تاتارلارئ ءماجئلئسئنئث جةتةكشئسئ رةفات چؤباروأ پةن ونئث ورئنباسارئ ءومةر اسئلان، 2013)
(3-سؤرةت. ق ا ر جوعارئ كةثةسئنئث دةپؤتاتئ، قئرئم تاتارلارئ ءماجئلئسئنئث جةتةكشئسئ رةفات چؤباروأ)
بةيسةن احمةت ذلئ
abai.kz