قئزدئث قئلئعئ قئتايدا

بالا جاسئمنان اتام مةن اجةمنئث تاربيةسئن، اكة-شةشةمنئث قامقورلئعئن كوردئم.
قازاق اؤئلئندا، قازاقئ تاربيةدة بويجةتتئم. سودان شئعار ءبئز ءذشئن قازاق قئزئنئث تاربيةسئ بولةك، ار-نامئسئ بيئك.
اؤئل مةكتةبئن، كةيئن التاي قالاسئنداعئ ورتا مةكتةپتئ بئتئرگةنشة قذربئ-قذرداستارئمنئث بويئنان ةشقاشان جامان ادةت بايقاعان ةمةسپئن. جامان ادةت - جات قئلئق...
2010 - جئلئ شاثحايعا وقؤعا ءتذستئم. حاتقا سةبةپ بولعان وقيعا سول شاثحايدا باستالدئ عوي.
مةن بذل حاتتئ ءوزئم ومئرئمدة كورمةگةن، الماتئداعئ بةيتانئس قذربئما دةپ باعئتتاپ جازئپ وتئرمئن. سةن ومئردة بارسئث با، جوقسئث با، ونئ بئلمةيمئن.
ءتئپتئ مئنا شاتپاعئمدئ وقيسئث با، وقئمايسئث با، وعان دا كذماندئمئن. ءبئراق جادئمدا جاثعئرعان نامئس پةن ئشئمدةگئ قئجئل قولئما قالام الماسئما قويمادئ. سةنئث بةينةثدئ قيالئمدا جاساپ، اتئثدئ قارلئعاش دةپ ويشا قويدئم.
سالةم، قارلئعاش!
ءبئز ءبئر-بئرئمئزبةن تانئس ةمةسپئز. ءتئپتئ ءوزارا تذسئنئسة دة المايمئز. ويتكةنئ مةن ءور التايدا، سةن الماتئدا تؤعان ارؤسئث. مةنئث ءتئلئم قازاقشا شئقتئ، سةن ورئسشا سويلةيسئث. مةن قازاقتئث جايلاؤ-قئستاؤئن كورگةن، اثئز-ةرتةگئسئن تئثداپ وسكةن قئزبئن.
ال سةن جئلدئث ءتورت مةزگئلئندة تابانئث الماتئنئث اسفالتئنان باسقاعا تيمةگةن. ءتئپتئ سةن ةكةؤمئزدئث اتا-تةگئمئز، بويئمئزداعئ قانئمئز ءبئر بولعانئمةن، ايئرماشئلئعئمئز جةر مةن كوكتةي. ماعان قازاقتئث ذل-قئزئنئث تاربيةسئ، رؤحاني دذنيةسئ قئمبات. ال ساعان ونداي ذعئم مذلدة تاثسئق.
مةن قازاقپئن دةپ ماقتانا الامئن، سةن قازاق ةكةنئثة ذيالاتئن سياقتئسئث. مةن قازاقشا ويلاپ، قازاقشا جازام، سةن ورئسشا ويلاپ، ورئسشا جازاسئث. سوندا دا مئنا حاتتئ ساعان ارنايمئن.
اسةم شاهار شاثحايدا قازاق ةلئنةن كةلگةن ستؤدةنت جاستار وتة كوپ. ويتكةنئ بذل قالا قئتاي ةكونوميكاسئنئث التئن قازئعئ دةپ ايتئلادئ. قالا كورئكتئ دة ساؤلةتتئ. ميلليونداردئث شاهارئ ةؤروپا قالالارئنان كةم ةمةس. سوندئقتان دا شةتةلدئكتةر عانا ةمةس، شاماسئ كةلسة، قئتايلئقتاردئث ءوزئ شاثحايدا تذرعئسئ كةلةدئ. سول ءذشئن شؤلئ شاهارعا قازاق جاستارئ ءذيئر.
وقؤئم اقئلئ، ونئ جذمئس ئستةپ، ءوزئم تولةيمئن. ءبئراق ساعان ارناپ جازعان بذل حات مةنئث وقؤئم جايئندا نةمةسة قئتايدئث حيكمةتئ، كارئ قالانئث شئرايئ تؤرالئ ةمةس. قارلئعاش، بذل ساعان جازعان ئشكئ قئجئلئم مةن جانئمدئ ورتةگةن نامئس، ار-وجدان.
قذربئم، مةنئث سوزئمدة مئسقالداي ءمئن نةمةسة وتئرئك جوق! بارئم - شئنئم!.. ةستؤئمشة، قئتايعا كةلئپ وقيتئن قازاق ستؤدةنتتةرئنئث دةنئ سئناقتان تومةن ناتيجة العاندار نةمةسة قئدئرئپ «تؤسوأكا» ءذشئن كةلگةندةر ةكةن. نيةتتةرئ قانداي ةكةنئ قايدام، ايتةؤئر تئرلئگئ مةن بولمئسئ وسئنئ كورسةتةتئندةي. 2010 - جئلدان بةرئ مذندا مئث ءتذرلئ قانداستارئمدئ كوردئم. وعاش پئكئرئمدئ جاثساق دةمة، زامانداس! ارينة، ءمئنسئز ذلت، ءمئنسئز ادام بولمايتئن شئعار. الايدا ءبئزدئث قانداستاردئث بويئندا مئناداي ذياتتئ قئلئق بولادئ دةگةنگة ءوز كوزئممةن كورمةسةم، سةنبةس ةدئم.
مةن بذل شاهارعا كةلئپ، العاشقئ رةت وقؤ ورداسئنئث تابالدئرئعئن اتتاعان ءساتئمدئ استة ةستةن شئعارماسپئن. ويتكةنئ سول كذنئ ذياتتان ورتةندئم. اتاجذرتتان ات ارئتئپ جةتكةن ءبئر توپ قئز-جئگئتتئ كورئپ، قؤانئپ امانداسقانئمدا «چة وپيات چتو لي ةتي كازاحي پريةحالي» دةدئ. (ورئسشا شالا-پذشئق تذسئنةمئن). بةتئم دؤ ةتتئ. ذندةمةي وقؤ زالئنا قاراي بذرئلا بةردئم. زالعا كئرسةم، تاعئ دا قازاقتار. ولار تةمةكئنئ قذشئرلانا سورئپ، ءبئر-ءبئرئن قذشاقتاپ، ءسذيئسئپ تذر. ونئ كورئپ توبةمنةن جاي تذسكةندةي ماثگئردئم. ةگةر ولاردئث ورنئندا باسقا ذلتتئث ذلئ مةن قئزئ بولعاندا، ءدال سول ساتتةگئدةي بةتئممةن جةر باسپايتئن شئعارمئن، بالكئم؟ ءوز قازاعئث بولعان سوث ذيالادئ ةكةنسئث. اتتةث، كئرةرگة تةسئك جوق. ولار ماعان قاراپ «مئناؤ قايدان كةلگةن تيپا انگةلوچةك؟» - دةپ مازاقتاپ، كذلدئ. ءدال سول ساتتة التايدان اكةم قوثئراؤ شالدئ. اماندئقتارئن سذراپ، قازاقشا قاؤقئلداسئپ قالدئق. ال انالار «مامبةتكا» دةپ كةكةتئپ، مازاقتاپ تذردئ.
قذربئم-اؤ، سةنسةث دة، سةنبةسةث دة، جذرةگئمدئ مذزداي قارئعان ءبئر شئندئقتئث بةتئن اشقانئم ءجون شئعار. مةن شةتةلدئكتةرگة ارنالعان جاتاقحانادان قازاق قئزدارئنئث ادام اؤزئ بارمايتئن الؤان ءتذرلئ تذرپايئ قئلئعئن ةستئدئم.
ونئ ماعان قازاقستانداعئ شئمكةنتتةن كةلگةن جانسايا دةگةن قذربئم ذنةمئ ايتئپ ءجذردئ. «تذندة ءبئزدئث قئزداردئث قاسئنا قازاقتار تذگئلئ، اراب، تذرئك، ءذندئ، ءتئپتئ جاتاقحانادا قانشا ذلت وكئلئ بار، سونئث ءبارئ جئندئ كوبةلةكتةي ذيمةلةيدئ. تةكتةن-تةككة كةلمةيدئ عوي. «قئزدئث ءوزئ ذيدة، قئلئعئ تذزدة» دةگةن راس شئعار، ةگةر ءبئزدئث ارؤلار ءتئلئ، ءدئنئ، ءدئلئ بولةك سول شةتةلدئكتةردئ وزدةرئ داندةتپةگةندة، ولاردئث نةسئ بار؟ كذندئز ساباققا بارماي ذيئقتايتئن، تذندة اراققا سئلقيا توياتئن ماسكذنةم جةرلةستةرئمنئث «كونسةرتئنة» ءبارئ قارق.
ولار جاتاقحاناداعئ باسقا ستؤدةنتتةردئث ءوتئنئشئ تذگئلئ، قاراؤئلدئث قاهارئنان دا سةسكةنبةيدئ. قارسئ كةلگةندةرمةن ذنةمئ ورئسشا بوقتاسئپ، قئرئلئسئپ جاتقاندارئ. قئزداردئث توبةلةسئن بذرئن كئم كورگةن دةيسئث، ولار ءبئر-ءبئرئنئث بةتتةرئن تئرناپ، جاعاسئن جئرتقاندا، بذكئل جاتاقحانا اياعئنان تئك تذرادئ. قازاقئ تاربية كورگةن مةن ءذشئن دةپ كولگئرسئمةي-اق قويايئن، دةنئ دذرئس كةز كةلگةن ستؤدةنت ءذشئن ءبئزدئث قئزداردئث «تذنگئ جورتؤئلئ»، توبةلةسئ، بئلاپئت ءسوزئ جيئركةنئشتئ-اق»، - دةيتئن ول.
باي-باعلانداردئث قالاسئندا ةكئ جئل وقئعان سوث بةيجئثگة اؤئستئم. بةيجئث - قئتايدئث استاناسئ ةكةنئن ايتپاسام دا بئلةسئث عوي. ونداعئ قانداستارئمنئث دةنئ دذرئس شئعار دةپ ويلاعانمئن. ونئث ذستئنة وقؤ ساپاسئ دا شاثحايعا قاراعاندا ءتاؤئر. ءبئراق ةكئ ايدان كةيئن ءبارئ بةلگئلئ بولدئ. ءبئر كذنئ شاثحايدان جانسايا قوثئراؤ شالدئ.
- جذلدئز، بةيجئثدةگئ باؤئرلارئث قالاي ةكةن؟
- قازاق قايدا جذرسة دة، قازاق ةكةن - دةدئم ازئلگة اينالدئرعان بولئپ.
- مذنداعئ قئزداردان قئلئق، ذلداردان رؤح كةتئپ بولدئ. سةن ايتاتئن ار-نامئس، ابئروي دةگةن اياققا تاپتالدئ.
- قازاقستانداعئ وقؤ-اعارتؤعا جاؤاپتئ ورئندار جوق پا، بذعان ارالاساتئن؟
- ...
بةيجئثدة دة سول قازاق. ساباق وقئمايتئندار، دارئسكة كةشئگةتئندةر، وقؤعا كذندة ةمةس، اي بويئ بارمايتئندار - ءبارئ ءوزئمنئث قاراكوز قذربئ-قذرداستارئم. مةن بارعاندا، قانداستارئمنئث «ةركةلئگئن» مذعالئمدةرئم تالاي ايتقان، كةيئن ءوز كوزئممةن كوردئم.
جئگئتتةر موتوسيكل الؤدان، قئزدار الةم-جالةم كيئم كيؤدةن جارئسادئ. ولار جذما سايئن «بؤحات پو پولنوي پروگراممة» دةپ تئلةك تئلةيدئ. (ءوز سوزدةرئ) مةن كورگةن قئتايداعئ قازاق جاستارئنئث سوزئنة ءئسئ، ئسئنة ماقساتئ ذيلةسپةيدئ، قذددئ بويلارئندا ةكئ ادام بار سياقتئ: ءبئرئ ءوزئ بولسا، ةكئنشئسئ شايتان دةرسئث.
قارلئعاش، شئندئقتئ ايتقاننان تذزةلسة، ساعان ءبارئن اشئپ وتئرمئن عوي. تةمةكئ تارتؤ، اراق ءئشؤ، تذنگئ كلؤبقا بارؤ، قئزدارمةن جئنويناق جاساؤ قازاق جئگئتتةرئنئث عانا ءئسئ سياقتئ. ولاردئث بويئندا شايتان بولماسا، قاسيةتتئ جذما كذندئ مازاققا اينالدئرا ما؟! مئسالئ، جذما كذنئ نامازدئ سئلتاؤراتئپ ساباققا بارمايدئ. ال كةشكئسئن جئن-ويناقتان ءبئر-اق شئعادئ.
قذربئم، اتاجذرتتان بارعان ستؤدةنتتةر يةسئز ةمةس، ولاردئ قاداعالايتئن ذيئم بار. «جاس قئران» دةپ اتالادئ. الايدا ولاردئث قاعاز جذزئندةگئ «I love Kazakhstan» دةگةننةن ارتئق ذلتجاندئلئعئن كورگةن جوقپئن. «جاس قئراننئث» ءبئر بئتپةيتئن «كازاح پاتي» دةگةن تويئ بار. ونئسئن سونداعئ قازاق ستؤدةنتتةردئث ماسةلةسئن تالقئلايتئن جيئن با دةپ جذرسةم، «اراقتئ كئم ءبئرئنشئ تاؤئسادئ؟» دةگةن سياقتئ جئندئنئث ساندئراعئ ةكةن. ارينة، ونداي جارئستئ اپتا سايئن وتكئزبةيدئ، ءبئراق بولعانئ راس. دةنئ دذرئس باعدارلامالاردئث ءوزئ اراق-شاراپتئث ار جاق-بةر جاعئندا.
مةن كورگةن، اراسئندا بولعان «كازاح پاتي» قازاققا ءذش قايناسا سورپاسئ قوسئلمايتئن ذيئم. ولار ناؤرئز مةيرامئ بولسئن، قازاقستاننئث تاؤةلسئزدئك كذنئ بولسئن مئندةتتئ تذردة «كازاح پاتي» وتكئزةدئ. پئكئر تالاس ذيئمداستئرادئ. سونداعئ ايتئلعاننئث ءبارئ قئزئل ءسوز، قئسئر اثگئمة. ماسةلةن، كذندة اراق ءئشئپ جذرةتئن ستؤدةنتتةر مئنبةرگة شئعئپ: «ةلدئ قالاي دامئتامئز، قازاقتئ قالاي قذتقارامئز؟» - دةپ اؤزئ-باسئ قيسايماي سويلةگةندة، ارتئستةرئث جولدا قالادئ. ءبارئ شةتئنةن دذمشة پاتريوتتار.
قذربئم قارلئعاش، مذندا ءتانئن ساؤدالايتئندار حانزؤدئث قئزدارئ عانا ةمةس، جاتجذرتتئقتارمةن توسةكتة باسئ قوسئلئپ جذرگةن قازاق قئزدارئنئث سانئ جئلدان-جئلعا ارتئپ بارادئ.
جئنويناقتارعا بارئپ، ماس بولئپ جاتقان ارؤلاردئ قذربئلارئ تاستاپ، كةتئپ قالادئ. ءار بذرئشتا ءبئر-ءبئر قازاق قئزئ جاتادئ يلةنئپ. ودان ارعئسئن ايتؤدئث ءوزئ ذيات. سول قاراكوز سذلؤلار تاث اتقانشا اركئمنئث مازاعئنا اينالادئ. ءوز ذلتئنئث، ءوز قذربئ-قذرداستارئنئث نامئسئن وزدةرئ توگئپ جذرگةندةرئنة قاراپ جذرةگئم جئلايدئ!
«قئتايداعئ قازاقستان ةلشئلئگئنئث بذل ئسپةن شارؤاسئ جوق»، - دةيدئ شاثحايداعئ قذربئم ءبئر جولئ حابارلاسقانئمدا. «ولار بولةك، ءبئز بولةك الةمدةمئز. ديپلوماتيالئق قارئم-قاتئناس تةك قانا ساؤدا-ساتتئق پةن ساياساتقا ارنالعان سياقتئ. ستؤدةنتتةر ءتارتئبئ مةن ءئسئن، وقؤئن ةشكئم قاداعالامايدئ. ةلشئلئكتئث ئشئندةگئلةردئث كةيبئرةؤئ قئتاي ءتئلئ تذگئلئ، انا تئلئنةن دة ماقذرئم. ءتئپتئ ءوز جذمئسئنئث مامانئ ةمةس. شارؤاثمةن بارساث، دورةكئ سويلةسةدئ»، - دةپ شاعئندئ ول.
قارلئعاش، شةتةلدةگئ قازاق جاستارئن قاداعالاؤعا نةمةسة باعدارلامالار جاساؤعا ذكئمةتتةرئثنةن قاراجات بولئنةتئن، بولئنبةيتئنئن ةستئگةن بة ةدئث؟ بولئنسة، اقشا قايدا، قالاي جاراتئلادئ؟ «جاس قئران» سياقتئ ذيئمدار كئمنئث اقشاسئن شاشئپ ءجذر؟ ءبارئ جذمباق. قذربئم، سةن شةتةلدةگئ وسئ شئندئقتاردئث ءبئرئن دة بئلمةيسئث-اؤ.
قئتايدا اناشامةن اشئنا بولعان، توبةلةس پةن ذرلئقتان ءئسئ بولئپ، سوتتالعان قازاقتار وتة كوپ. ارالارئنان ةلگة كةلئپ پاسپورتئن اؤئستئرئپ، «باسقا» ادام بولئپ بارعاندارئن دا كةزئكتئردئم. قئلمئسقا شاتئلعان قازاقتار ةسئرتكئنئ كوبئنةسة ذيعئرلاردان ساتئپ الادئ دةيدئ.
قئتايداعئ قازاق جاستارئ ءبئر ؤنيأةرسيتةتتةن ةكئنشئ ؤنيأةرسيتةتكة اؤئسئپ جذرةدئ. سةبةبئ مذندا ءوزئث ءذشئن وقيسئث، سةنئ ةشكئم قاداعالامايدئ. ءبئراق ءتارتئپ بارئنة ورتاق.
كوپكة توپئراق شاشپايمئن. ءبئراق «ءبئر قارئن مايدئ ءبئر قذمالاق شئرئتةدئ» دةگةن بار. سوندئقتان ميللياردتاردئث ةلئندة وقيتئن قازاق جاستارئنئث اتئنا كئر كةلتئرئپ، ابئرويئن ايرانداي توككةن زامانداستارئمئزعا تئيئم بولسا ةكةن. بذل ماسةلةدةن اق جاعالئلارئثئز قذلاقتانئپ، ةلشئلئك ارقئلئ جاستاردئ تارتئپكة شاقئرسا ةكةن. جاسئ جيئرمادان اسپاعان، وث-سولئن تانئپ ذلگةرمةگةن ادامدئ شةتةلگة وقئتؤدئ توقتاتسا ةكةن.
سالةممةن، التايدئث ار جاعئنداعئ قذربئث جذلدئز، 01.02.2014. بةيجئث
تاقئرئپقا وراي
ءبئر مئسقال
ةرتاي ءنذسئپجانوأ، جؤرناليست:
مةن قئتايدئث شئن ياث قالاسئنداعئ شئعئس سولتذستئك ؤنيأةرسيتةتئندة اكئمشئلئك باسقارؤ سالاسئ بويئنشا ماگيستر ءبئلئمئن الدئم. ال مئناداي جاعداي - شةتةلدة وقؤدئ مارتةبة ساناؤئمئزدان. «شةتةلدة وقئساث ءبئلئمدئ بولاسئث. مئقتئلار - شةتةلدة» دةگةن جاثساق ذعئم سانامئزدئ جاؤلاپ العان. سوندئقتان دا شةتةلدة وقئپ جاتقان جاستاردئ تذتاستاي وقؤ وزاتئ، ذزدئك ءبئلئم يةلةرئ نةمةسة قازاقئ ءتالئم-تاربية كورگةن ذل-قئز دةپ قاراؤ دذرئس ةمةس. ءوز باسئم قازاقئ ورتادا وسپةگةن، ساناسئندا ساثلاؤ جوقتار ءذشئن، شةتةلدة ءبئلئم الؤ قاؤئپتئ دةر ةدئم...
قئتايداعئ اقئلئ ءبئلئم الؤدئث قذنئ، ةلمةن سالئستئرعاندا كوپتةگةن ماماندئقتار ءذشئن ارزان. سوندئقتان دا ذ ب ت-دان ذپاي جيناي الماي قالعاندار قئتاي اسادئ. ءبئراق وندا وقيتئن ستؤدةنتتةر عانا ابئرويئمئزدئ توگئپ ءجذر دةؤ قيسئنسئز. «ذيادا نة كورسةث، ذشقاندا سونئ ئلةسئث» دةگةن. وتباسئنداعئ تاربية قئتاي تذگئلئ، امةريكا اسقان جاستاردئث بويئنان دا بايقالادئ. مذنئ شةتةلدة وقيتئن قازاق جاستارئنئث دةرتئ ةمةس، قازاق قوعامئنئث اسقئنعان اؤرؤئ دةپ قاراؤ كةرةك.
ءذشئنشئ كوز
ةرزات مذباراكپال، شئنجاث مةديسينالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث تذلةگئ:
مةن قئتايدئث ئلة قازاق وبلئسئندا تؤئپ-وسكةنمئن. قازئر قذلجا قالاسئندا دارئگةرمئن. ءبئز ءذشئن قازاقستان ارمان، ءتئپتئ سول جاقتئث قازاعئمةن تانئسؤ ءبئر عانيبةت بولدئ. كةيئن ءدام-تذز تارتئپ، تالاي باؤئرلارمةن ارالاس-قذرالاس بولدئق.
قازاقستاننان شئنجاثعا وقؤعا كةلگةن ستؤدةنتتةردئث 80 پايئزئ ءبئلئم ءذشئن ةمةس، ساؤئق-سايران ءذشئن جذرةتئن سياقتئ. ولار ساباققا بارمايدئ. تذنگئ كلؤب، بورت (بيليارد)، ساؤنا - سذيئكتئ ورنئ. ؤنيأةرسيتةتتئث اسحاناسئن مةنسئنبةي، رةستوراننان تاماقتانادئ. ولار ذنةمئ قئتايدئث ارزان سؤسئنئمةن ءشول باسپاي، قئمبات ةنةرگةتيكالئق سؤسئندار ئشةدئ.
مةن سةمةيدةن كةلگةن سةرئكپةن، الماتئنئث جانيا دةگةن قئزئمةن تانئسئپ ارالاستئم. سةرئك جاتاقحانانئ مةنسئنبةي، ايئنا 1500 يؤانعا ءذي جالداپ تذردئ. ةكةؤئ 2 جئل شئنجاث پةداگوگيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث قئتاي ءتئلئ فاكؤلتةتئندة وقئدئ. ءبئراق «ني حاؤ»، «و حاؤدان» باسقا تذك ذيرةنبةي كةتتئ ةلدةرئنة.
قئتايدا ؤنيأةرسيتةتتة وقئپ، ةمتيحاندارئنان تولئق وتكةن ستؤدةنتكة «بي ة جئث» (ديپلوم) بةرةدئ. ال ةمتيحاننان وتة الماعاندارعا «جي ة جئث» (كؤالئك) عانا بةرةدئ. قازاق ةلئنةن بارعان جاستاردئث كوبئ «جي ة جئثمةن» قايتاتئن.
ولار تؤرالئ ةستة قالاتئن ءبئر اؤئز ءسوز: «قازاقستاننئث قئزدارئ كورئكتئ، جئگئتتةرئ اقشالئ» دةگةن ءتامسئل عانا.
كةيدة ءئشئم اشيدئ: «قازاق ةلئ وسئلاردئ ذكئلةپ، ءبئلئم السئن، ءبئزدئ دامئتسئن» دةپ شةتةل اسئردئ-اؤ. ال بذلاردئث ءجذرئسئ مئناؤ!..
«جاس قازاق» گازةتئ