قازاق ةلئ - كوك ةزؤ قئرتتئقتئث قولجاؤلئعئ ةمةس

ءيا، ءشوپتئث باسئ بةكةر قيمئلداعان جوق. پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأ اتئراؤ وبلئسئنا بارعان ساپارئندا قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث اتئن وزگةرتئپ، «قازاق ةلئ» دةپ اتاؤ ماسةلةسئن ويلاستئرساق دةگةن ةمةؤرئن تانئتقان ةدئ.
سول-اق ةكةن، بذقارا بذل تاقئرئپتئ قئزؤ تالقئلاپ جاتئر. راس، مةملةكةت باسشئسئنئث ذسئنئسئنا قارسئ پئكئر ايتئپ جاتقاندار دا، جاقتاؤشئلار دا مول. ءذشئنشئ ءبئر توپ «قازاق ةلئنة» بالاما ات تا ذسئنئپ باعؤدا. ءسويتئپ، قازاق قوعامئ وسئدان بئرنةشة جئل بذرئن تالقئعا سالئپ، قئزؤ پئكئرتالاس ارقئلئ قابئلداعان «ةل بئرلئگئ» دوكتريناسئنان كةيئن ذلتتئق يدةولوگياعا نةگئز بولاتئن تاعئ ءبئر تاقئرئپقا نازار اؤداردئ.
«ماثگئلئك ةل»-ءدئث شئنايئ قادامئ
قازاعئمئز وزئنشة ءبئر توبة ساناپ، اسپةتتةي قارايتئن جئلقئ جئلئ راسئندا اقجولتاي حابارلارمةن باستالدئ. العاشقئ جاثالئق - «ماثگئلئك ةل» دةيتئن ومئرشةث يدةيا بولئپ، ةلباسئنئث جولداؤئندا حالئققا جاريا ةتئلدئ. ذلتتئث تاريحي تذعئرئن بةكةمدةپ، رؤحاني بولمئسئن بيئككة كوتةرگةن بذل اسقاق مذرات ةلدئث ةثسةسئن تئكتةپ، كوثئلدةردةگئ ءذمئت وتئن لاؤلاتا جاققان بولاتئن.
ءيا، قازاقتئث جاندئ جةرئن ءدوپ باسقان بذل تاقئرئپ تا تالقئعا تذسپةي قالعان جوق. ونئث ذستئنة «ماثگئلئك ةل» ءسئز بةن ءبئزدئث ويدان قذراي سالعان ةرتةگئمئز ةمةس، عاسئرلار تةرةثئنةن تامئر تارتقان كوكتذرئك بابالارئمئزدئث اسقاق ارمانئ بولاتئن. ةندةشة، تاؤةلسئز قازاقستاننئث وسئ تاريحي التئن تذتقاعا قايتا قول سوزؤئ، ونئ تاريح تةرةثئنةن بذگئنگئ ساياسي ساحناعا الئپ شئعؤئ جاي ءئس رةتئندة قارالمايتئنئ ءسوزسئز.
وعان «مةن قازاق ةلئنئث ازاماتئمئن» دةيتئن ءار ادام وزئنشة ءذن قوستئ. سئن دا، سالماقتئ سارالاؤ دا، الئپ ذشپا قئزؤ پئكئر مةن ذشقئر ويلار دا ايتئلئپ جاتتئ. ءبئز دة پئكئرئمئزدئ بئلدئردئك. ةلدئث رؤحاني تذتاستئعئنا قئزمةت ةتةتئن يدةياعا قاتئستئ ويئمئزدئ ايتتئق. الايدا ودان «ماثگئلئك ةل» يدةياسئ بيئكتةمةسة الاسارعان جوق. پرةزيدةنتتئث شئن كوثئلئنةن بذكپةسئز ايتئلعان قالپئ جذرةكتةرگة جول تاؤئپ جاتتئ.
مئنة، قاثتار ايئ وسئنداي قذتتئ حابارمةن قازاقتئث جان-دذنيةسئن «ءدذر-ءدذر» سئلكئندئرئپ جاتقاندا، اقپان ايئ وسئ ايتئلعاننئث «اق سويلةنگةنئن» ءتئپتئ ايگئلةي ءتذستئ. وعان دالةل - اتئراؤدا ةلباسئ كوتةرگةن قازاقستاننئث اتئن «قازاق ةلئنة» وزگةرتؤ ماسةلةسئ. ءيا، كوپتةن كوكةيدئ بذلكئلدةتكةن بذل تاقئرئپ تا اقئرئ «جارق» ةتئپ، كوككة ورلةگةن قئرانداي قازاق دالاسئندا قالقئپ بارا جاتتئ. ياعني، «قازاق ةلئ» «ماثگئلئك ةل»-گة باسئلعان شئن قادام ةكةنئن اثداتتئ.
ولاي بولسا «وزئندئك پئكئرئ بولماعان ادام جئرتقئش اثنان دا قاتةرلئ» دةگةن ءپالساپانئ كولدةنةث تارتا وتئرئپ، بذل سةنساسيالئق جاثالئققا ءبئز دة وزئمئزشة وي-پئكئر قوسئپ كورةلئك.
ات اؤئستئرؤ ذسئنئسئ نةنئ اثداتتئ؟
مةملةكةتتئث اتاؤئن وزگةرتؤ ةث الدئمةن تاريحي مئندةت جانة ساياسي تذرعئداعئ قاجةتتئلئك. بذل ماسةلة تاؤةلسئزدئكتئث العاشقئ جئلدارئ-اق وزةكتئ مانگة ية بولعانئ راس. ءبئراق، ول كةزدة باستئ ماسةلة مةملةكةتتئث اتئ ةمةس، ونئث تئنئش تا بةيبئت تذردة باسئن بولةك الئپ شئعؤئ بولدئ. قازاق بذندايدئ «بايتال تذگئل باس قايعئ» دةپ توق ةتكئزئپ تذجئرئمدايتئنئن ذمئتپايئق. ذلئ ماقسات بذگئن-ةرتةث ورئندالا سالمايدئ، ايتپةسة، ونئث ذلئ بولؤعا حاقئسئ دا بولماس ةدئ...
ةندئ، مئنة، سول ماقساتقا قادام باساتئن ؤاقئت جةتتئ. ءبئز بذل جةردة كةزئندة قازاق س س ر-ئ دةپ اتالعان رةسپؤبليكامئزدئث اتئ تاؤةلسئزدئك العان كةزدة قالاي «قازاقستان» بولدئ دةگةن تاقئرئپتئ قاجالاپ وتئرمايمئز. ونئث ءتذرلئ ساياسي-الةؤمةتتئك سةبةبئ بولعانئن اثداتئپ وتتئك. ءيا، قازاق سوزئنة جالعانعان «ستان» جالعاؤئ وزگة الةم ةلدةرئ ءذشئن ةلئمئزگة دةگةن «كذدئكتئ كوزقاراستئ»، «كوپتئث ءبئرئ» سانايتئن تانئمدئ قالئپتاستئرعانئ راس.
ءبئرئنشئ كةزةكتة پرةزيدةنت ذسئنعان «قازاق ةلئ» اتاؤئ ارقئلئ ءبئز ءوزئمئزدئ كوپ «ستانداردئث» ءبئرئ ةمةس، لايئقتئ دةثگةيئمئز بةن دامؤ باعئتئمئز، بيئك مةملةكةتتئك مةجةمئز بار الةمدئك قاؤئمداستئقتئث وركةنيةتتئ ةلئ بولؤعا قذلاش ذرعان مةملةكةت ةكةنئمئزدئ انئق اثعارتتئق.
ةكئنشئدةن، ةلباسئ قازاقستاندئ جاثاشا اتاؤ تؤرالئ ويئن رةسةيمةن شةكارالاس اتئراؤ وبلئسئنا بارعان ساپارئندا ءمالئم ةتتئ. بذل قازاقستانعا ءار ءتذرلئ وداقتاردئ العا تارتؤ ارقئلئ يمپةرييالئق ذستةمدئگئن جاساؤعا تالپئنئپ جذرگةن رةسةيدئث ءوزئمشئل ساياساتئنا بةرئلگةن «ورتاق وگئزدةن وثاشا بذزاؤئم ارتئق» دةگةندئ بئلدئرةتئن انئق جانة اؤئر جاؤاپ بولدئ. ونئ باقاداي شؤلاپ جاتقان ورئس ب ا ق-ئنئث اؤانئنان اثعارؤعا بولادئ. ءيا، پرةزيدةنت وسئ ارقئلئ ةشكئمگة جالتاقتاماي جاؤاپ ايتاتئن ؤاقئتئمئز كةلگةنئن بايقاتتئ. جاؤاپ رةسةي ءذشئن اؤئر، ءبئراق، ءبئزدئث دة اؤئر جاؤاپ ايتاتئن ؤاقئتئمئز كةلگةن ةكةن، ولاردئث دا سونئ كوتةرة بئلةر ءساتئ وسئ. كوتةرة الماسا «الپاؤئتپئز» دةيتئن اتئنا سئن.
ذشئنشئدةن، پرةزيدةنت وسئ ارقئلئ مةملةكةتتئث ةلدئك، ذلتتئق، قاؤئپسئزدئك ماسةلةسئندة ءارقاشان اثداپ باسئپ، سئن ساعات كةلگةندة ةل مذددةسئن ةش تايسالماي قورعاؤعا دايئن شئن باسشئنئث ةرئك-جئگةرئن تانئتتئ.
تورتئنشئدةن، قازاقستاندا ذلتتئق ماسةلة، اشئپ ايتساق قازاق جةرئنئث يةسئ سانالاتئن قازاق ذلتئنئث وزةكتئ پروبلةمالارئ باسقا ةتنوستاردئث كوثئلئنة قاراؤمةن كةيئنگة ئسئرئلئپ كةلدئ. بذعان ةلدةگئ ذلتشئل باعئتتاعئ ذيئمدار مةن زيالئ قاؤئم، كةيئنگئ بؤئن جاستار شوعئرئ كوثئلئ تولمايتئنئن بئلدئرؤمةن كةلةدئ. ءتئپتئ، قوعامداعئ وسئنداي ةكذداي كوثئل-كذي «ماثگئلئك ةل» يدةياسئن دا كةزةكتئ ساياسي «قويان بذلتاققا» بالاعان ةدئ. ءبئراق، «قازاق ةلئ» اتاؤئن قوعام نازارئنا ذسئنؤ ارقئلئ پرةزيدةنت جولداؤدا ايتئلعان ذلكةن يدةيانئث ءتذبئن بةكةمدةپ، ونئث شئن مانئندةگئ قازاق ةلئنئث الدئنا قويئلعان ومئرشةث ماقساتئ ةكةنئنة كوپتئث كوزئن جةتكئزة ءتذستئ. سول ارقئلئ ن.نازاربايةأ ةلدةگئ ذلتتئق ساياساتقا نارازئ قاؤئمنئث وزئنة دةگةن سةنئمئن تئپتةن نئعايتتئ.
بةسئنشئدةن، ةلدئث اتئن «قازاق ةلئ» دةپ اتاؤ شةتةلدةگئ 6 ميلليونعا جؤئق قازاقتئث ءوز وتانئنا دةگةن ئقلاستئ دا ساعئنئشتئ كوثئلئنة قانات ءبئتئردئ. «ماثگئلئك ةل» سئندئ اؤقئمدئ مةملةكةتتئك ستراتةگياعا ةلةثدةپ وتئرعان الةمدةگئ قازاقتئث ءبارئ «قازاق ةلئ» دةگةن اتاؤ تؤرا وزدةرئ ءذشئن ايتئلعانداي الاقئزعانئ انئق. بذل ءوز كةزةگئندة تاؤةلسئزدئكتئ الا سالئسئمةن جاهان قازاقتارئن جار سالا ةلئنة شاقئرعان پرةزيدةنتتئث ةلشئل، الاششئل ذستانئمئنا دةگةن جئلئ پةيئلدئ ةسةلةي ءتذستئ.
ايتا بةرسةثئز، جاقئندا عانا قابئلدانعان «كوشئ-قون تؤرالئ» زاثنئث جذرةكتةرگة تذسئرگةن سالقئن سئزئن سئلكئپ تاستادئ دةؤگة بولادئ. سةبةبئ، «قازاق ةلئ» دةپ جاثاشا اتالاتئن «ماثگئلئك ةل» ذستانئمئنداعئ مةملةكةتتئث ءبئرلئ-جارئم بئلئكسئز شةنةؤنئكتةرئنئث كةسئرئنةن قابئلدانعان ءساتسئز زاثدئ جاقئن ارادا كذشئنةن قالدئرؤعا مذمكئندئگئ ابدةن جةتةتئنئنة ولار يمانداي سةنةدئ.
التئنشئدان... ءيا، وسئلاي جاقسئ بولجام، ذكئلئ ذمئتكة تولئ وي-پئكئردئ جالعاستئرا بةرؤگة بولادئ. ءبئز ةندئ اتالعان ماسةلةنئث قوعامدا تالقئلانؤ بارئسئنداعئ كةيبئر جايلارئنا دا توقتالا كةتةيئك.
ةل اؤانئ قالاي؟
مةملةكةتتئث اتئن اؤئستئرؤ تؤرالئ ةلباسئ ءسوزئن ةستئگةندة قازاق قوعامئ جةل تيگةن قوعاداي شايقالعانئ انئق. ءبئز سئرتتاعئ جئمئسقئ نيةتتئ كذشتةردئث تذككة تذرعئسئز بايبالامئنا باس اؤئرتپايمئز. ولاردئث نيةتئ، نة دةيتئنئ بةسةنةدةن بةلگئلئ. تةك ءوز ئشئمئزدةگئ رةاكسيا توثئرةگئندة بئرةر لةبئز بئلدئرةمئز.
«قازاق ةلئ» اتاؤئن ةستئگةن قازاقستان ازاماتتارئنئث دةنئ قالپاعئن اسپانعا اتقانئ انئق. ارينة، بذل جةردة باسقا ذلتتاردئث نة دةگةنئ، ولاردئث قانداي ئثعاي تانئتاتئنئ دا كذيئپ تذرعان ماسةلة ةمةس. سةبةبئ، ةل ورنئقتئ، زامان تئنئش، ولار ءوز مةملةكةتتةرئنةن ةش جاماندئق كورئپ جاتقان جوق. سولاي بولادئ ةكةن، ولاردئث دا ةلباسئنئث ساياساتئنا شئن ئقئلاسپةن قولداؤ كورسةتةرئ ءسوزسئز. ال، تةرئس نيةتتئلةرئ بولسا ونداي پةيئلئن اشئق ايتؤئنا قذقئ بار.
ءبئر ةسكةرةتئن ماسةلة، قازاق قوعامئ مةملةكةتتئث اتئن اؤئستئرؤ تذرعئسئندا بذرا تارتئپ، جئككة بولئنگةن جوق. تةك اركئم ءوز تانئم-دةثگةيئنة قاراي كوزقاراستارئن ايتتئ. بذل زاثدئ دا. ويتكةنئ، مةملةكةت سولاردئكئ، ادةتتة نارةستةگة ات قويسا دا اؤئل-ايماعئنا جار سالئپ، سان ءتذرلئ ةسئم ذسئنئپ جاتاتئن قازاق مئناداي تاريحي جاعدايدان قالاي قذر قالسئن؟! «بذنداي ذلان-اسئر توي كذندة بولا بةرمةيدئ» دةمةكشئ، اركئم ءوز كوثئلدةرئندة جذرگةن اتاؤلارئن جاؤدئرئپ-اق باقتئ.
«قازاق رةسپؤبليكاسئ»، «قازاقيا» دةگةن اتاؤلارمةن قاتار «الاشيا» سئندئ العا باسار ذسئنئستار، ءتئپتئ، تاريحقا تئم تةرةث بويلاعان «قازاق قاعاناتئ» دةگةن كةسةك اتتار دا اتتانداپ شئقتئ. ال، ءدال كذنئ ةرتةث مةملةكةت اتئن اؤئستئرا سالاتئنداي كورئپ، بذنئث بارئنة جانتالاسا قارسئ بولعان قاراشالار دا ءوز پئكئرلةرئنة تاسكةنةشة جابئسئپ جاتتئ. ءبئراق، «قازاقستان» دةگةن اتاؤدئ جانئ قالايتئن بذنداي «قازاقستاندئق» ازاماتتارعا دا اؤئز اؤئرتپايمئز. «ءيت ذرةدئ، كةرؤةن كوشةدئ»... ولاردئ كئنالايمئن دةپ، بوسقا ؤاقئت شئعئنداپ، جذيكة توزدئرعاننئث قاجةتئ شامالئ...
بئزدئثشة، ءدال قازئر بةلةسيپةدكة ءذشئنشئ دوثگةلةك ويلاپ تابؤدان كةلةر پايدا جوق. «قازاق ةلئ» ةث ذتئمدئ اتاؤ. ذلتتئث اتئ، ةلدئث اتاؤئ تذرعان جةردة ةندئ قانداي قوسئمشا قيسئن ايتؤعا بولادئ. ءيا، تاعئ دا قايتالاپ وتةيئك، اركئم ءوز پئكئرئن ايتسئن. ءبئراق، وسئنداي اؤمالئ-توكپةلئ حالئقارالئق ساياسي جاعدايدا ذلكةن ذسئنئس جاساپ جاتقان پرةزيدةنتتئ ءبئر كئسئدةي قولداؤعا ءتيئس ءذمئتتئ قاؤئمنئث ءوز مالتالارئن ةزبةلةپ وتئرئپ الؤئ قالاي بولماق؟!
«قاراجات كةتةدئ، باسقا ذلتتاردئث ايتؤئنا ئثعايسئز، ءبئر سوزدةن تذراتئن اتاؤ ةمةس» دةگةن سةكئلدئ كوكةزؤ قئرتتئققا قازئر ؤاقئت جوق. باسقا، باسقا ءدال «قازاق ةلئ» تاقئرئبئ كوكةزؤ قئرتتئقتئث قولجاؤلئعئ ةمةس. انشةيئندة، ذلتتئق ماسةلة كوتةرئلمةيدئ دةپ كذثكئلدةگئش اعايئن، ذلتتئث تاعدئرئنا قاتئستئ وتة جئثئشكة ماسةلة ايتئلعاندا ونئ جذندةي تذتكةننةن ذتار تذگئمئز دة جوق.
پرةزيدةنتتئث بذل ذسئنئسئنان ساياسات ئزدةگةن ساؤةگةيلةر دة شئقتئ. ولاردئث دةنئ كيةأتةگئ «مايداندئ» ايتقئش. ؤكراينادا ونداي وقيعا بولماعاندا باسقا ءبئر سئلتاؤ تاؤئپ الاتئنئ دا شئن ةدئ. «قوعامنئث نازارئن اؤدارئپ، ةلدئ باسقا ماسةلةگة اينالدئرا تذرؤ» دةيتئن جاتتاندئ لوگيكا دا جارباثداپ قالار ةمةس. ءبئراق، ءدال وسئ جولئ بذنداي «سارابدال ساؤةگةيلئكتئ» قويا تذرعان ءجون سياقتئ. مذمكئن، بذگئن-ةرتةث ةل اتاؤئ اؤئسا قويماس، ءبئراق، «جاقسئ ءسوز جارئم ئرئس» ةمةس پة؟! نةگئزئ دذرئس وي پرةزيدةنتتئث اؤزئنان ايتئلعان ةكةن، ول ءتذبئ شئندئققا اينالارئ داؤسئز. بذگئن بولماسا دا، الداعئ ؤاقئتتا. ةث باستئسئ، ةلباسئنئث ءدال ؤاقئتئندا ايتقان ذتئمدئ ذسئنئسئنا ءبئر اؤئزدان ءذن قوسؤ. الدئمةن «قازاق ةلئ» اتانئپ الايئق. پرةزيدةنت ونسئز دا بذل ماسةلةنئ اقئلداسقان ءجون بولار دةدئ.
ياعني، قوعامنئث ئثعئلئنا، اسئرةسة، قازاقتئث بيئك مذددةسئنة كةلگةندة تئرناق استئنان كئر ئزدةپ، سابان استئنان سؤ جذگئرتةتئن كةيبئرةؤلةردئث ارانداتؤئنان ساقتانعانئ دةپ تذسئنگةن دذرئس ونئ. ولاي بولسا ءبئز سول جئمئسقئ نيةتتئلةرگة جةلةؤ تاؤئپ بةرمةي، قايتا قازاق ةلئنئث، ءوز پرةزيدةنتئمئزدئث ارتئندا نئق تذرئپ، ونئث تاريحي مانگة ية باتئل ذسئنئسئن تاباندئ تذردة قولداؤئمئز قاجةت!
مذرات الماسبةك ذلئ
«جةبة» گازةتئ