تةثگةنئث قذنسئزدانؤئ: نةدةن ذتامئز، نةدةن ذتئلامئز؟

وسئلايشا ذلتتئق بانك ءتوراعاسئ قايرات كةلئمبةتوأ مئرزا، بذدان ءارئ تةثگةنئث قذنئن ذستاپ تذرا المايتئنئن، دوللاردئ ةركئن اينالئمعا جئبةرؤگة تؤرا كةلئپ تذرعانئن امالسئز مويئندادئ.
ءسويتئپ، ءبئر دوللاردئث تةثگةگة شاققانداعئ باعامئ 185 تةثگة بولاتئنئ ءمالئم بولدئ.
ايتا كةتؤ كةرةك، بذل جةردة ءبئزدئث استئن سئزا امالسئز دةؤئمئزدة نةگئز بار. سةبةبئ بذعان دةيئن كةلئمبةتوأ مئرزا بذقارانئث الدئندا ذلتتئق أاليؤتامئزدئث قذنئ تذسپةيتئنئن، دوللاردئث قئمباتتامايتئنئن، وعان ةشقانداي العئشارتتاردئث جوق ةكةنئن بئرنةشة مارتة مالئمدةپ كةلگةن-دئ.
تةك ذلتتئق بانك ءتوراعاسئ قايرات كةلئمبةتوأ 6 - اقپان كذنئ جةنةأادا «Graduate Institute» بةدةلدئ ماماندارئنئث الدئندا: ا ق ش-تئث فةدةرالدئ رةزةرأتئك جذيةسئ دوللارعا قاتئستئ باعانئ اقشا كولةمئمةن ذستاپ تذرؤ ساياساتئنان باس تارتقانئن، مذنئث سالدارئ حالئقارالئق أاليؤتانئث قئمباتتاؤئنا اكةلةتئنئن، دامؤشئ ةلدةردة بةلةث العان دذرلئگؤ بةكةر ةمةس ةكةنئن قذلاققاعئس جاساعان بولاتئن. وسئ تذستا ةلئمئزدئث باس بانكيرئ «ءبئرقاتار ةلدةردئث ءتول أاليؤتاسئ السئرةپ، جاپپاي دةأالأاسيا بولادئ» دةگةن ويئن دا جاسئرماعان.
ارينة، باس بانكيردئث بذل سوزئنةن كةيئن-اق ةلئمئزدئث ءبئرقاتار ساراپشئلارئ، «وسئ اقپان ايئندا-اق ءبئز جاپپاي دةأالأاسياعا كؤا بولامئز. رةسةي ةكونوميكاسئنداعئ پروبلةمالار - دامؤشئ ةلدةردئث نارئعئنا ورتاق ماسةلة» دةگةن ةدئ. راسئمةن دة ئلة-شالا بةس كذن وتپةي جاتئپ-اق دوللاردئث باعامئ اسپانداپ، ءتول أاليؤتامئز تةثگة دةأالأاسياعا ذشئرادئ. ال ةندئ مذنئث پايداسئ مةن زيانئ نة؟ بذقارا نةدةن ذتئلادئ؟ الاش ايناسئ مذنئ ساراپتاپ كورؤدئ ءجون كوردئ.
قور بيرجاسئنان بانكتةر اسئپ ءتذستئ
جالپئ، «تةثگة قذنسئزداندئ» دةگةننةن ةلدةگئ ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةر مذمكئندئكتئ قذر جئبةرئپ الماؤ تةتئگئن قاراستئردئ. ةرتةثگئسئن ذلتتئق بانك دوللاردئث تةثگةگة شاققانداعئ ناقتئ باعامئن رةسمي جاريالاماي جاتئپ-اق «اليانس» بانك، 1 دوللاردئث ساتئپ الؤ قذنئن 155،5 تةثگةگة؛ ال ساتؤ قذنئن 216 تةثگةگة ءبئراق اسپانداتتئ.
سول ءتارئزدئ «بانكسةنتركرةديت» ءبئر دوللاردئ ساتؤ قذنئن 187 تةثگة دةسة، ساتئپ الؤ قذنئن 189 تةثگة دةپ بةلگئلةدئ. «ب ت ا» بانك بذل كةستةنئ 180-دة؛ 195 تةثگة دةپ ةسةپتةسة، «تةمئربانك» دوللاردئ ساتؤ قذنئن 155،6 تةثگة؛ ال ساتئپ الؤ قذنئن 195 تةثگة دةپ ءبئراق كوتةردئ. وسئعان بايلانئستئ كوپتةگةن بانكتةردة ايئرباستاؤ وپةراسيالارئ دا ؤاقئتشا توقتاتئلدئ، ذلتتئق بانكتئث حالئققا ؤاقئتئلئ اقپارات بةرئپ وتئرؤئ ءتيئس سايتئ «جذمئس ئستةمةي» قالدئ.
ال بذل ساتتة ةلئمئزدئث قور بيرجاسئنداعئ تاثةرتةثگئ ساؤدا-ساتتئق بويئنشا دوللاردئث باعامئ 8،3 تةثگةگة عانا كوتةرئلئپ، 163،9 تةثگةنئ قذراپ تذرعان بولاتئن. سوندا ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةر نةگة اربانئث الدئنا ءتذستئ؟ نةلئكتةن ولار ذلتتئق بانكتئث رةسمي مالئمدةمةسئن كذتپةستةن دوللاردئ وزدةرئ ءبئرئنشئ ةركئن اينالئمعا ءتذسئردئ؟
جذمادئلدا باياحمةتوأ، ةكونوميست-عالئم:
- راس، ذلتتئق بانك رةسمي مالئمدةمة جاساماي تذرئپ-اق، ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةر أاليؤتا باعامدارئن وزگةرتئپ شالت ارةكةت ةتتئ. ارينة، بذل ةلئمئزدةگئ بانكتةردئث جاعدايدئ ءوز ذپايلارئنا پايدالانئپ قالعئسئ كةلةتئندئكتةرئن ايقئنداي تذسةدئ.
نةگئزئندة، دوللاردئث ساتؤ باعامئ مةن ساتئلؤ باعامئنئث اراسئنداعئ ايئرماشئلئق زاث بويئنشا 3 تةثگةنئث كولةمئندة عانا بولؤئ كةرةك. ال بذل دةثگةيدئ كوپشئلئك بانكتةر ساقتامادئ. ءتئپتئ ءبئرقاتار ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةر ءبئر دوللاردئث ساتؤ قذنئن 216 تةثگةگة دةيئن ءوسئرئپ جئبةردئ. مذنداي كةلةثسئزدئكتئث ورئن الؤئنئث بئردةن ءبئر سةبةبئ ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةردئث زاثعا مويئنذسئنا بةرمةيتئنئن تاعئ ءبئر ايشئقتاپ وتئر.
قايتالاپ ايتامئن، زاث بويئنشا ساتؤ قذنئ مةن ساتئپ الؤ قذنئنئث اراسئنداعئ ايئرماشئلئق 3 تةثگةدةن ءارئ اسپاؤئ كةرةك. ال بئزدة ايئرماشئلئق 61 تةثگةگة (!) دةيئن جةتتئ. مذندايدئ اياقسئز قالدئرماؤ كةرةك. ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةر ءوز تذسئندئرمةلةرئن بةرؤئ ءتيئس.
وركةنيةتتئ ةلدةردئث دةنئندة حالئقتئث ساؤاتتئلئعئنان با، بذل ماسةلة بذقاراعا الدئن-الا ايتئلادئ. قذلاقتاندئرؤ بولادئ. ال ساراپشئلار تاراپئنان بئرنةشة مارتة ايتئلسا دا، حالئققا ءتيئستئ ورئنداردان قاجةتتئ مالئمةت جةتكئلئكتئ بولمادئ. سوندئقتان بذل ارادا حالئققا اقپاراتتئ تولئق جةتكئزة الماؤ ماسةلةسئ دة ءسوز بولؤئ كةرةك.
مئنة، تةثگة دةأالأاسياسئ تؤراسئندا مامانداردئث الدئمةن ايتار ويئ وسئ. ولاردئث پايئمداؤئنشا، «بئزدةگئ ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةردئث باس پايداسئن عانا ويلايتئن پيعئلئ وسئ ارادا ناقتئ كورئندئ».
قذنسئزدانؤ كذزدةن باستالعان
جالپئ، وتاندئق ةكونوميست-ساراپشئلار «ذلتتئق أاليؤتامئزدئث قذنسئزدانؤئ قوثئر كذزدةن باستالعان» دةسةدئ. ساراپشئلار «سول ؤاقئتتان بةرئ بذقارانئ ةش جاسئرماستان قذلاقتاندئرعانئمئزدا ةشكئم ابدئراپ قالمايتئن ةدئ» دةگةندئ العا تارتؤدا. بذل رةتتة ةكونوميست-ساراپشئ مةيرام قابدراحمان ذلئ:
- ءبئزدئث ذكئمةت وسئ ؤاقئتقا دةيئن تةثگةنئ تةجةپ ذستاعئسئ كةلدئ. ءبئراق بئلتئرعئ كذزدةن باستاپ ذلتتئق تةثگةمئز ءوز قذنئن جوعالتئپ الدئ دا بئرتئندةپ، باياؤ قذنسئزدانا باستادئ. تةثگةنئث كذرت قذنسئزدانباي، باياؤ قذنسئزدانؤئ تئپتةن قاؤئپتئ. لوگيكالئق تذردة ويلاعاننئث وزئندة باياؤ قذنسئزدانؤدئث ارتئ قذلدئراؤعا اپارادئ. تةثگةنئث قذنسئزدانؤئ نارئق قاجةتتئلئگئنةن تؤئنداپ وتئر.
ونئ تةجةپ ذستاپ تذرؤ الداعئ ؤاقئتتا كةلئمبةتوأتئث دة باسقانئث دا قولئنان كةلمةس ةدئ. سةبةبئ ا ق ش فةدةرالدئ رةزةرأتئك جذيةسئ دوللارعا قاتئستئ باعانئ اقشا كولةمئمةن ذستاپ تذرؤ ساياساتئنان باس تارتتئ. نارئق زاثدئلئعئنا ساي مذنداي ساتتة ءبئراز ةلدةردئث ذلتتئق أاليؤتاسئ قذنسئزداندئ. سوندئقتان الداعئ ؤاقئتتا ذكئمةتتئث ءبئراز جايتتارعا باس اؤئرتاتئنئ ءسوزسئز،- دةيدئ.
دةگةنمةن، مامانداردئث پايئمداؤئنشا، بذل دةأالأاسيانئث دا ذتئمدئ تذستارئ بارشئلئق.
پايداسئ...
نةگئزئنةن، دةأالأاسياعا قاتئستئ ءبئز تئلدةسكةن مامانداردئث بايئپتاؤئنشا، ءبئز دةأالأاسيادان مئناداي پايدا كورةمةكپئز: ا) بئرئنشئدةن، تةثگة دةأالأاسياسئ قارجئ جذيةسئنئث بةرئكتئگئنة وث ئقپالئن بةرمةك. مئسالئ، ءبئز وسئ ؤاقئتقا دةيئن تةثگةنئث تذراقتئلئعئن ساقتاپ تذرؤ ماقساتئندا ذلتتئق بانكتئث التئن-أاليؤتاسئن كوپ مولشةردة جذمساپ كةلدئك. وكئنئشكة قاراي، «ةلدةگئ ينفراقذرئلئمدئ دامئتادئ، ةكونوميكامئزدئ وركةندةتةدئ» دةپ ساقتالعان سول قارجئ داعدارئستئث قذلقئنئندا دا، قارجئنئ يگةرة الماؤدئث دا سةبةپتةرئندة وثدئ-سولدئ كةتئپ جاتتئ. مئنة، تةثگةنئ ةركئنة جئبةرسةك، ءبئز ةث الدئمةن التئن-أاليؤتاداعئ اقشانئ ساقتاپ قالا الامئز.
ءا) ةكئنشئدةن، تةثگةنئث قذنسئزدانؤئ قازاقستان تاؤارلارئنئث الةمدئك رئنوكتاعئ باعاسئنا وث اسةر ةتپةك. تةثگة دةأالأاسياسئ دوللاردئث قئمباتتاپ، تةثگةنئث ارزانداؤئنا اپارئپ سوعادئ. ال الةمدئك نارئقتاعئ تاؤار باعاسئ دوللارمةن باعالانادئ. دةمةك، الةمدئك رئنوكتا قازاقستان تاؤارلارئنئث باعاسئ دا قئمباتتايدئ دةگةن ءسوز. بذل جةردة وسئ ءذردئستئ ذتئمدئ پايدالانا بئلگةن تاؤاردئ ةكسپورتتاؤشئلار ذتادئ، - دةيدئ ةكونوميست-عالئمدار.
ب) ذشئنشئدةن، تةثگةنئث قذنسئزدانؤئ بانكتةن تةثگةمةن نةسية العاندارعا پايداسئن تيگئزبةك. ةگةر قازاقستانداعئ بانكتةر جانئنان قذرئلعان كوللةكتورلئق ورتالئقتاردئث ةسةبئنة جذگئنسةك، بذگئندة قازاقستاندئقتاردئث ذشتةن ءبئرئ نةسيةنئ تةثگةمةن العان. ال تةثگة قذنسئزدانعان جاعدايدا بانكتةر پايئزدئق كورسةتكئشتةرئن وسئرمةي، سول قالپئندا قالدئراتئن بولسا تةثگةنئث قذنئ ارزاندايتئن بولعاندئقتان، تةثگةمةن نةسية العاندار ذتادئ.
مئنة، تةثگة دةأالأاسياسئنئث باستئ-باستئ پايداسئ وسئ ءذش سةكتورعا ئقپال ةتپةك. دةسةك تة زيانئ قانداي؟ دةأالأاسيادان حالئقتئث ذتئلاتئن تذسئ نة؟ ةندئ وسئنئ تئزبةلةپ كورسةك...
زيانئ...
ا) ءبئرئنشئ، تةثگةنئث قذنسئزدانؤئ سئرتقئ قارئزدئث قايتارئلؤئنا زيانئن تيگئزةدئ.
قازاقستان بانكتةرئنئث دةنئ سئرتقئ قارئزدئ دوللارمةن العان. ال تةثگة دةأالأاسياسئ دوللاردئث قذنئن ارتتئرماق. تةثگةنئث قذنسئزدانئپ، دوللار قذنئنئث ارتؤئ سئرتقا قارئزئ كوپ بانكتةرگة وزئندئك سالقئنئن تيگئزةدئ.
بذل سئرتتان دوللارمةن العان قارئزدئث ءوسئمئن كوبةيتةدئ. دةأالأاسيا بانكتةردئث سئرتقئ مئندةتتةمةلةرئن ورئنداؤدئ دا قيئنداتئپ جئبةرةدئ. سوندئقتان ارينة، بذل جةردة بانكتةر حالئققا بةرةتئن نةسيةنئث پايئزئن وزئنةن ءوزئ ءوسئرؤئ مذمكئن. مذنداي جاعدايدا بانكتةن تةثگةمةن نةسية العانداردا ذتئلئپ سالا بةرةدئ.
ءا) ةكئنشئ رةتتة تةثگةنئث دةأالأاسياسئ تةثگةلئك دةپوزيتتةرگة كةرئ ئقپال ةتةدئ.
«قازئر قاراپايئم حالئقتئث باسئم بولئگئ دةپوزيتتةرگة قارجئسئن تةثگةمةن جيناقتاپ وتئر. ال تةثگة قذنسئزدانعان جاعدايدا تةثگةلئك دةپوزيتتةردئث دة قذنئ تذسةدئ. قئسقاسئ، حالئقتئث تةثگةمةن جيناعان اقشاسئ قذنسئزدانادئ» دةيدئ ساراپشئلار.
ب) ءذشئنشئ كةزةكتة دوللارمةن نةسية العاندار ذلكةن شئعئنعا ذشئرايدئ. بئزدة بانكتةن نةسية الؤشئلاردئث ءبئرازئ قارئزدئ ا ق ش دوللارئمةن العان. ولارعا تذراقتئ تةثگة باعامئ كةرةك. دوللارعا دةگةن سذرانئس وسةتئندئكتةن، وتاندئق ةكونوميستةر تةثگة دةأالأاسياسئ دوللارمةن نةسية العانداردئ شئعئنعا بةلشةدةن باتئراتئنئن جاسئرماؤئمئز قاجةتتئگئن العا تارتادئ.
أ) تورتئنشئدةن، تةثگة دةأالأاسياسئ أاليؤتالار بازارئنا دا كةرئ اسةرئن تيگئزبةك. مةملةكةتارالئق كةلئسئم، ساؤدا-ساتتئق قارئم-قاتئناستاردئث دةنئ أاليؤتالار قذندئلئعئنا بايلانئستئ جذرةتئندئكتةن ذلتتئق تةثگةمئزدئث قذنسئزدانؤئ أاليؤتالار بازارئنا دا كةرئ ئقپال ةتةدئ.
مئسالئ، وزگة ةلدةردئث ذلتتئق أاليؤتاسئنئث قذنئ ارتئپ، تةثگةنئث قذنئ تومةندةيتئن بولسا، ءبئز نارئقتئق ةكونوميكامئزدئث وسالدئعئن تانئتئپ قويامئز. سوندئقتان تةثگة ساؤدا-ساتتئق جذرگئزؤ ءذشئن، ؤاقئتئندا تولةم جاساؤ ءذشئن باسقا مةملةكةتتةردئث قازئرگئ اينالئمدا جذرگةن أاليؤتاسئمةن سايكةس كةلؤئ كةرةك.
جالپئ، بئردة قذلدئراؤ، بئردة ءوسئم بةرؤ نارئقتئق ةكونوميكاعا بةيئمدةلگةن قذبئلئستار دةسةك تة، تةثگة دةأالأاسياسئ حالئقتئ الاثداتئپ وتئرعان جايئ بار. وسئدان ءبئراز ؤاقئت بذرئن عانا ذلتتئق بانكتئث ماماندارئنئث «تةثگة قذنسئزدانبايدئ، وعان ةشقانداي سةبةپ جوق، العئشارتتار قاراستئرئلعان» دةگةنئ ناق بذگئن جوققا شئقتئ.
حالئققا بةرئلةتئن الةؤمةتتئك تولةمدةر، جاردةماقئ، زةينةتاقئ، جالاقئ بيئلدئققا وسپةيتئنئنة، ايتسة دة تةثگةنئث قذنسئزدانئپ كةتكةنئنة الاثداعان حالئق ةرتةثگئ كذنئن ويلاپ ؤايئمعا سالئنؤدا. ةشبئر تاراپتان الدئن-الا قذلاقتانباعان حالئق «تةثگةمئزدئث «سابان اقشاعا» اينالماسئنا سوندا كئم كةپئلدئك بةرة الادئ» دةپ دال بولؤدا.
ال ساراپشئلار ازئرگة دوللاردئث كذشةيئپ، تةثگةنئث السئرةؤئ ءوز كذشئندة بولاتئنئن، تةك ءساؤئر ايئنئث سوثئنا تامان عانا ءبئر دوللاردئث باعامئ 6-7 تةثگةگة تومةن تذسةتئنئن ايتئپ جورامال جاساؤدا.
اأتور: قارلئعاش زارئققان قئزئ
«الاش ايناسئ»