رةسةي قازاقتارئ تةك ءوز ذلتئنئث ذل-قئزدارئمةن شاثئراق قذرادئ

«الاش ايناسئ» وسئعان وراي ورتالئق كةثةسئنئث ءتورايئمئ التئناي ءجذنئسوأانئ ايماقتا ذلتئ ورئس حالئقتان كةيئنگئ ةكئنشئ ذلت سانالاتئن قازاقتاردئث قازئرگئ حال-جاعدايئ تؤرالئ سذحباتقا تارتقان ةدئك.
- رةسةيدئث سوثعئ حالئق ساناعئندا ومبئ وبلئسئنداعئ قازاقتار ورئستاردان كةيئنگئ ةث كوپ ساندئ ذلت بولعان ةدئ. قازئر ونئث جاعدايئ قالاي؟
- رةسةي فةدةراسياسئنداعئ 143 ميلليون حالئقتئث 1 ميلليون 200 مئثئ قازاقتار. قازاقتار ساندئق ذلةسئ جاعئنان ونداعئ ءتذرلئ ذلت پةن ذلئستاردئث اراسئندا 10-ورئندا تذر. جالپئ رةسةيدةگئ قازاقتار نةگئزئنةن استراحان (150 مئث)، ورئنبور (125 مئث)، ومبئ (100 مئث) جانة ساراتوأ (80 مئث) وبلئستارئندا شوعئرلانعان. ال العاشقئ ذشتئككة كئرةتئن ومبئ وبلئسئندا قازئرگئ تاثدا دا ورئستاردان كةيئنگئ سانئ ةث كوپ ذلت سانالاتئن قازاقتاردئث ذلةسئ مذنداعئ جالپئ حالئقتئث 4 پايئزئن قذرايدئ.
- ولاردئث قازئرگئ تاثداعئ كوكةيكةستئ ماسةلةسئ نة؟
- ءبئزدئث باستئ پروبلةمامئز بذرئن دا، قازئر دة انا ءتئلئمئزدئ ساقتاؤ بولئپ كةلة جاتئر. مذندا بذگئنگئ تاثدا قازاقتار كوپ شوعئرلانعان اؤئلدارداعئ 16 مةكتةپتة عانا قازاق ءتئلئ ءپان رةتئندة اپتاسئنا 1-2 ساعات وقئتئلادئ. وسئعان قاراماستان بالالاردئث تؤعان تئلگة دةگةن قئزئعؤشئلئعئ وتة جوعارئ.
ونئ وبلئستئق جانة قازاقستانداعئ «دارئن» ورتالئعئ ذيئمداستئرعان حالئقارالئق وليمپيادالارعا جئل سايئن بئزدةن 10-12 بالانئث قاتئسؤئ دالةلدةي الادئ. مةكتةپتةردةگئ قازاق ءتئلئن وقئتاتئن مامانداردئث ءبارئ تذگةلدةي ءوزئمئزدئث مذعالئمدةرئمئز. ال قاجةتتئ وقؤلئقتار مةن ادئستةمةلئك ماتةريالداردئ دذنيةءجذزئ قازاقتارئنئث قاؤئمداستئعئ مةن ق ر ءبئلئم جانة عئلئم مينيسترلئگئنةن مذمكئندئگئنة قاراي الئپ وتئرامئز.
- ون ةكئنشئ اقپان كذنئ «ءمولدئر» قازاق مادةني ورتالئعئنئث قذرئلعانئنا 25 جئل بولادئ ةكةن. شيرةك عاسئر ؤاقئت بذرئنعئ جاعداي قازئر ةسئثئزدة مة؟
- ول ومبئ قازاقتارئنئث ومئرئندةگئ ةرةكشة ءبئر وقيعا بولدئ دةپ ايتا الام. ءوز مادةنيةتئنة ابدةن شولئركةپ جذرگةن ولاردئث بذل وقيعا ذلتتئق رؤحئن وياتقانئن مئنا ءبئر جاعدايدان ايقئن اثعارؤعا بولادئ. ءبئزدئث العاشقئ كونسةرتئمئز وتكةن كةزدة 500 ورئندئق زالعا 700 ادام جينالدئ، سونداي-اق تاعئ 500 ادام كئرة الماي سئرتتا ةنتةلةپ تذردئ. ونئ كورگةن سوث كونسةرت وتةتئن مةكةمةنئث ديرةكتورئ ابدةن ساسئپ، ميليسيادان كومةك سذراؤعا ءماجبذر بولدئ. ءتئپتئ ونئ ةستئگةن سوث جةرگئلئكتئ بيلئك ورگاندارئ بئرئنةن كةيئن ءبئرئ ذزدئكسئز قوثئراؤ شالئپ، «قازاقتار نة ئستةپ جاتئرسئثدار» دةپ ئزدئ قئسپاققا الا باستادئ.
- «ءمولدئردئث» قذرئلؤئنا «جاس تذلپار» ذيئمئنئث قاتئسئ بولدئ ما؟
- جوق. ءبئز ماسكةؤدةگئ قازاقتارمةن بايلانئستئ تةك رةسمي تذردة تئركةلگةن سوث 1992 - جئلئ عانا ورناتتئق. «ءمولدئردئث» نةگئزئن جةرلةستةرئم زيابةك قابئلدينوأ، قالياكپار قذلاحمةتوأ، روزا بذلانبايةأا، مايرا ءالجانوأا، راؤشان مذقانوأا، الئبةك قالابايةأ، زاكير ابيبؤللايةأ، ادئلبةك نئسانبايةأ پةن نذرلان قوجاقوأتارمةن بئرگة قالاعانئمدئ ءالئ كذنگة زور ماقتانئش تذتام. ول كةزدة مذندا قازاق ةلئنةن ءبئلئم ئزدةگةن جاستار كوپ كةلةتئن. تؤعان جةرئن ساعئنعان كةزدة ةرئكسئز ءبئر-بئرئمئزدئ ئزدةپ تاؤئپ اپ، جينالئپ ءان ايتئپ، ءبي بيلةپ ساعئنئشئمئزدئ باساتئنبئز.
- «ءمولدئردئث» بئردةن ةلگة ايگئلئ بولؤئنا ئقپال ةتكةن نة نارسة بولدئ؟
- باستاپقئ كةزدة تةك ستؤدةنتتةر عانا جينالئپ، كوثئلدئ كةشتةردئ بئرگة وتكئزئپ جذرگةمئز. ويتكةنئ وداقتئث كذيرةؤئنةن كةيئن قازاق ةلئنةن ومبئعا وقؤعا كةلؤشئلةر توقتاپ قالدئ. سوندئقتان كةيئن ولار وقؤئن ءبئتئرئپ، ةلگة قايتقان سوث بذل ءئستئ ءبئرجولا ءوز قولئمئزعا الدئق. ءبئزدئث مادةني ورتالئعئمئزدئ بيلئك ورگاندارئ تةك كةثةس وداعئ تاراعان سوث 1992 - جئلئ عانا رةسمي تذردة تئركةؤگة الدئ. وعان دةيئن قورقئپ، ءبئزدئ تئركةمةي جذرگةن. جالپئ «ءمولدئر» قازاق مادةني ورتالئعئ ةث ءبئرئنشئ بوپ قذرئلئپ، كةيئن ةث ءبئرئنشئ بوپ تئركةلگةن ومبئ وبلئسئنداعئ تذثعئش ذلتتئق مادةني ورتالئق رةتئندة تاريحقا كئرئپ وتئر. تاتارلار ءوز ورتالئعئن ءبئر ايدان سوث، ال ؤكراين، ةأرةي سياقتئ ذلت وكئلدةرئ ونئ تةك كةيئنگئ جئلدارئ عانا اشتئ.
ءبئزدئث جذمئسئمئزدئث ةلگة تةز تاراؤئنا مئنا ءبئر جاعداي دا ءوز اسةرئن تيگئزدئ. بئردة كوشةدة كةلة جاتئپ، «ءسئبئر زاؤئتئ» مادةنيةت سارايئنا قالاداعئ بارلئق ذلت پةن ذلئستئث وكئلدةرئن ءوز ونةرئن دامئتؤعا شاقئرعان ءبئر حابارلاماسئن وقئعان سوث، كوپ ؤاقئت وتكئزبةي ءبئز دة سول ورتادان تابئلدئق. بذل جةردةن جاثا دوستار تاؤئپ، وزئمئزگة دةگةن سةنئمئمئزدئ بةكئتئپ، وزگة ذلت وكئلدةرئمةن قويان-قولتئق جذمئس جاساي باستادئق. سول مةكةمةنئث ديرةكتورئ بولعان ألاديمير مالسةأ دةگةن كئسئ ءالئ ءتئرئ. قذداي بذيئرسا مةرةيتويئمئزعا قذرمةتتئ قوناق بوپ كةلمةك.
جالپئ وتكةن كذندةرگة كوز جئبةرسةك دومبئرا تارتؤ، قازاقشا ءان-بيلةردئ ذيرةنؤ العاشقئ كةزدة بئزگة قيئن بولعان ةدئ. ءان ارقئلئ، ونئث ءماتئنئنئث ماعئناسئن كةلؤشئلةرگة ءتذسئندئرؤ ارقئلئ جانة تاباندئلئقتئث ناتيجةسئندة بذل قيئندئقتاردئ دا ةثسةردئك. قازئر ورتالئعئمئزدا دومبئرا، ءان، ءبي ذيئرمةلةرئ بار. سونداي-اق بذكئل اؤداندارداعئ قازاق مادةني ورتالئقتارئندا دا وسئنداي ذيئرمةلةر اشئپ جاتئرمئز. جئل سايئن ونداعئ ذيرةنؤشئلةر ءذشئن ءتذرلئ فةستيأالدةر مةن بايقاؤلار ءوتئپ تذرادئ.
- ذلتتئ ذيئستئراتئن تئرةكتئث ءبئرئ ءدئني بئرلئك. بذل جاعئنان ومبئ قازاقتارئ ءوز سةنئمئنة قانشالئقتئ بةرئك؟
- جاهاندانؤ ذدةرئستةرئ قارقئن العان كةزدة ءدئننئث ةلدةگئ تذراقتئلئق پةن دامؤعا تيگئزةتئن اسةرئ وتة جوعارئ بولئپ وتئر. وكئنئشكة وراي ونئ ءوزئنئث تةرئس ماقساتئنا قول جةتكئزؤ ءذشئن قارؤ رةتئندة قولدانؤشئلار ونداعئ ءتذرلئ اعئمداردئث قالئپتاسؤئنا جول اشؤدا. سونئث اسةرئنةن قازئر قاي جةردة بولماسئن ساحناعا شئعؤعا، ءان سالؤعا بولمايدئ دةپ جذرتتئ اداستئرؤشئلار توبة كورسةتئپ جذر.
حالقئمئزدئث ءبئرتؤار پةرزةنتتةرئنئث ءبئرئ، ايگئلئ عالئم شوقان ءؤاليحانوأتئث: «حالئقتئث كةمةلئنة كةلئپ وركةندةؤئ ءذشئن ةث الدئمةن ازاتتئق پةن ءبئلئم كةرةك»، - دةگةن ءسوزئ بار ةكةن. ةگةر بئلئمگة دةگةن قذشتارلئعئ جوعارئ بولسا، ولاردئث جةتةگئنة ةرگةندةر ءوزئنئث اداسقانئن ةرتة مة كةش پة ايتةؤئر ءبئر كذنئ تذسئنةرئ حاق.
سوثعئ 10 جئل كولةمئندة بئزدةگئ اسئل دئنئمئزگة ءبئرجولا بةت بذرئپ، نامازئن قازا جئبةرمةي، مةشئتكة باراتئن جاماعاتتئث قاتارئ كذن ساناپ ءوسئپ كةلة جاتقانئ كوثئل قؤانتادئ. ءوز باسئم 1992 - جئلئ ماسكةؤدة اراب ةلدةرئنةن كةلگةن عالئمداردان رةسةي قازاقتارئنئث اراسئندا العاشقئلاردئث ءبئرئ بولئپ 1 اي بويئ ءدئني ءبئلئم الئپ، ءدئن نةگئزدةرئن ذيرةتؤگة بولادئ دةگةن ديپلوم الؤعا قول جةتكئزگةن ةدئم. ءتئپتئ مادةنيةت ؤچيليششةسئنةن يگةرگةن ماماندئعئم مةن العان جاثاءبئلئمئمدئ قالاي قولدانسام ةكةن دةپ ءبئرشاما ؤاقئت وي ذستئندة جذرگةن كةزئم دة بولدئ.
قازاقتئث باس اقئنئ اباي قذنانباي ذلئنئث: «ادامنئث ادامشئلئعئ ءئستئ باستاعانئنان بئلئنةدئ، قالايشا بئتئرگةندئگئندة ةمةس» دةگةن ءسوزئ وسئ ارادا ةرئكسئز ةسئمة ءتذسئپ وتئر. قازئر وسئ تاثداؤئما ةش وكئنبةيمئن. ويتكةنئ مةن مادةنيةت ؤچيليششةسئن بئتئرگةن سوث تاجئريبةنئ اؤئلدان باستاپ، كةيئن ونئ ومبئدا جالعاستئرعان كةزدة ذلتقا قئزمةت ةتؤدئث بويعا قانشالئقتئ كذش-قؤات بةرةتئنئن جالئندئ جاستئق شاعئمنان سةزئنؤگة قول جةتكئزدئم.
- قازاقتئث بةلگئلئ قايراتكةر، پؤبليسيستئ ساعات اشئمبايةأتئث: «سذيئكتئ اقئنئ جوق ادام رؤحاني جاناشئرئ جوق ادام»، - دةگةن ءسوزئ بار ةكةن. كئمدةردئث شئعارمالارئن وقئپ ءجذرسئز؟
-مذقاعالي ماقاتايةأتئث جئرلارئن قاتتئ جاقسئ كورةم. «مةن قازاقپئن» دةپ جئرلايتئن، ونئث قؤانئشئ مةن مذثئن شئعارماسئنا ارقاؤ ةتكةن اباي قذنانباي ذلئنان باستاپ، ماعجان جذماباي ذلئ، سذلتانماحمذت تورايعئروأ، جذبان مولداعاليةأ سياقتئ اقئنداردئث، ءئلياس ةسةنبةرلين، ءازئلحان نذرشايئقوأ سةكئلدئ جازؤشئلاردئث ءبارئنئث شئعارماسئن جاتا-جاستانا وقيمئن. ماسةلةن مذحتار اؤةزوأتئث «اباي جولئن» تةك 21 جاسئمدا وقئدئم. وندا دا الدئمةن ورئسشا، سوسئن قازاقشاسئن قايتالاپ وقئپ شئقتئم.
قاي قالادا جذرسةم دة بوس ؤاقئتئم بولئپ جاتسا، سونداي-اق تةاترعا بارؤعا تئرئسام. قازاق دراماتؤرگتةرئنةن سذلتانالئ بالعابايةأ اعامئزدئث قويئلئمدارئ جانئما ةرةكشة جاقئن. ايةلدئث جان-دذنيةسئن ءوز پيةسسالارئندا وتة جاقسئ اشادئ.
- قازاقستاندئق ونةر شةبةرلةرئ سئزدةرگة قانشالئقتئ ءجيئ كةلئپ تذرادئ؟
- ءبئر مئث ورئندئق كونسةرت زالئمئز بار. قازاقستاننان كةيدة بزگة اقشا تابامئز دةپ كةلةتئندةر بار. مةن ولارعا سئزدةر مذندا اقشا تابامئز دةپ ةمةس، قازاقتئث ونةرئن ءناسيحاتتايمئن دةپ كةلسةثئزدةر ةكةن دةپ ايتام. بئلتئر بئزگة الماتئدان «دوسمذقاسان» انسامبلئ مةن كوكشةتاؤدان ولجاس ءسابيجان دةگةن ءانشئ جانة پاألوداردان «جةثةشة-اي» دةگةن دؤةت كةلدئ.
الدئثعئ جئلئ الماتئدان باؤئرجان يبراگيموأتئث «باؤئرجان شوؤ» تةاترئ جانة قاراعاندئدان ءتاتتئمبةت اتئنداعئ وركةستردئث ارتئستةرئ كةلگةن. بيئل مذحتار اؤةزوأ اتئنداعئ قازاق مةملةكةتتئك اكادةميالئق دراما تةاترئنئث بئزگة كةلئپ كةتكةنئنة 11 جئل تولئپ وتئر. ايگئلئ ونةر ورداسئ تاعئ دة كةلسة دةگةن تئلةگئمئز بار. ويتكةنئ ومبئدا ازئرگة بئردة-ءبئر قازاق تةاترئ جوق.
- شيرةك عاسئرلئق مةرةيتويلارئثئزدئ قالاي اتاپ وتپةكسئزدةر؟
- ومبئدا 12-اقپاندا «مادةنيةت عارئش سياقتئ. كيئز ءذي - كوشپةندئلةر عارئشئ» دةپ اتالاتئن كورمة اشئلادئ. ونئ رةسةي عئلئم اكادةمياسئ ارحةولوگيا جانة ةتنوگرافيا ينستيتؤتئنئث ومبئ بولئمشةسئمةن بئرلةسئپ ذيئمداستئرئپ وتئرمئز. ماؤسئم ايئنا دةيئن جذمئس ئستةيتئن بذل كورمةگة ءوزئمئزدئث مادةني ورتالئقتاعئ جانة قالا مةن وبلئستئث تذكپئر-تذكپئرئنةن جينالعان حالقئمئزدئث قولونةر بذيئمدارئ قويئلادئ. بذل شارا كةزئندة ءبئلئم بةرؤ مةكةمةلةرئمةن جذمئس ئستةپ، ذلتئنا قاراماستان بارلئق وقؤشئلاردئ اكةپ كورسةتةمئز.
12-13 - اقپان كذندةرئ رةسةيدئث ةثبةك سئثئرگةن مادةنيةت قايراتكةرئ امانگةلدئ شاكةنوأتئث «تؤئپ-وسكةن كةثئستئك» دةگةن تاقئرئپتاعئ كورمةسئ مةن قازاقتئث زياتكةرلئك ويئنئ توعئزقذمالاقتان تؤرنير وتكئزئلةتئن بولادئ. سونداي-اق 25 جئل بذرئنعئداي كونسةرت تئثداؤ ءذشئن كةلئپ، ادامداردئث دالادا قالئپ قويماسئ ءذشئن 2 كذن بويئ «ءمولدئر ساز» دةپ اتالاتئن كونسةرت قويامئز. وندا ومبئ وبلئسئنداعئ قازاقتئث ةث ذزدئك شئعارماشئلئق ذجئمدارئ ونةر كورسةتةتئن بولادئ.
- رةسةيدةگئ قازاقتار اراسئندا قازاقستانعا كةلگئسئ كةلةتئندةر بار ما؟
- ءبئز ءوز جةرئمئزدة تذرمئز، دياسپورا ةمةسپئز. ءبئز بذل جةردة كةيبئر زةرتتةؤشئلةردئث ايتؤئنشا، 11 -عاسئردان بةرئ مةكةن ةتئپ كةلة جاتئرمئز. مذندا ءالئ كذنگة دةيئن جاراعاش، قاراعاش، بايدالدين دةگةن سياقتئ كوپتةگةن جةر-سؤ اتاؤلارئ قازاق تئلئندة اتالادئ. ةگةر اأتوموبيلمةن كةلسةثئز قالانئث اتئ جازئلعان كورسةتكئشتةر ءبئرئنشئ ومبئ دةپ قازاقشا جازئلعانئن، سودان كةيئن عانا ورئسشا جازئلعانئن كورةر ةدئثئز. وسئندا جوعارئ ءبئلئم الئپ، سوسئن قازاقستانعا كةلئپ جذمئس جاساعئسئ كةلةتئن جاستار بار. دةگةنمةن كوپشئلئك حالئق اتا-بابامئزدئث سذيةگئ جاتقان تؤعان جةردئ تاستاپ ةشقايدا كةتپةيمئز دةگةن ذستانئمدئ ذستانئپ وتئر.
- ارالاس نةكةگة تذرؤشئلار كوپ پة؟
- وزگة وبلئستارعا قاراعاندا بئزدة وندايلار وتة سيرةك كةزدةسةدئ. ءبارئنئث ءوزئ تةك ماحابباتپةن وتباسئن قذرعاندار. ومبئ قازاقتارئ تةك ءوز ذلتئنئث وكئلئمةن شاثئراق قذرؤعا ةرةكشة ءمان بةرةدئ.
- ومبئ قازاقتارئنئث قانداي ارمانئ بار؟
-قازاقستان تئنئش بولسا ةكةن، ةشقاشان سوعئس بولماي ءوسئپ-وركةندةي بةرسة، جاثاوزةندةگئ جاعداي ةندئ قايتالانباسا ةكةن دةپ تئلةيدئ. قازاقستان ماثگئلئك ةلگة اينالسا، ولاردا ودان باسقا قانداي ارمان بولماق. ءبئز قازئردئث وزئندة ارتئمئزدا قازاقستان دةگةن ةلئمئز بار ةكةنئن جاقسئ بئلةمئز جانة ونئ ءاردايئم ارقا تذتئپ، زور ءذمئت ارتامئز. قازاقستان باردا ءتئلئمئز، ادةبيةتئمئز، مادةنيةت پةن ونةرئمئز، مؤزئكامئز، سپورتئمئز ولمةيتئنئن بئلةمئز. قازئر بئزگة رةسةيدة تذرئپ جاتقان كوپتةگةن تذركئ تئلدةس باؤئرلاس حالئقتار قئزئعادئ. سةندةردئث ارتتارئثدا قازاقستان سياقتئ قؤاتتئ دا قارقئن دامئپ كةلة جاتقان ءوز ةلدةرئث بار دةپ سذيسئنةدئ. مةنئث قازاقستانئم بار دةگةن دةگةن ماقتانئش سةزئمئ ءبئزدئث بويئمئزعا ءاردايئم ذلكةن كذش-قؤات كئرگئزئپ، ويئمئزعا ةركئندئك بةرةدئ.
- اثگئمةثئزگة راحمةت.
اأتور: ةرلئك ةرجان ذلئ
نذرعيسا ةلةؤبةكوأ (فوتو)
الاش ايناسئ