قازاقتئث قذسبةگئلئك ونةرئنة كئمدةر تالاسپاق؟

استانا. قازاقپارات - كاتاردئث دوحا قالاسئندا  27 - قاثتاردئث مةن 2 - اقپان ارالئعئندا حالئقارالئق قذسبةگئلةر  قاؤئمداستئعئنئث 45 - كةثةسئ بولادئ. (IAF )  
None
None

قازاقستاننان بذل ذيئمعا 2010 - جئلئ «قئران» رةسپؤبليكالئق فةدةراسياسئ مذشة بولئپ كئرگةن بولاتئن. IAF بذگئنگئ تاثدا 57 مةملةكةتتةگئ 30 مئث قذسبةگئنئث باسئن قوساتئن 87 قاؤئمداستئقتئ بئرئكتئرئپ وتئر.

ةرتةدةن كةلة جاتقان ةث كونة ونةر سانالاتئن اثشئلئقتئث ءبئر ءتذرئ - قذسبةگئلئك.

الايدا ونئث تاريحئ ءالئ تولئق جازئلئپ بولعان جوق. 2005 - جئلئ قئركذيةك ايئندا ابؤ-دابيدة وتكةن «ساياتشئلئق: بذكئل الةمدئك مذرا» سيمپوزيؤمئندا ونئث وتانئن بئرةؤلةر مذثعذل دالاسئ، ةكئنشئلةرئ پارسئ ةلئ دةدئ. ءذشئنشئ بئرةؤلةرئ   جئرتقئش قذستاردئ قولعا ذيرةتئپ ونئمةن ساياتشئلئق قذرؤ تذران مةن پارسئ ةلدةرئندة ءبئر مةزگئلدة دذنيةگة كةلئپ، قاتار دامئعان دةگةنء ؤاجدئ العا تارتتئ.

ماسةلةن پارسئ تئلئندةگئ قذجاتتئق دةرةكتةردة جئرتقئش قذستاردئ العاش رةت زورواستراعا دةيئن ةكئ مئث جئل بذرئن پيشداديد (Pishdadid)  ديناستياسئنئث پاتشاسئ تاحموورةت (Tahmooreth) پايدالانعانئ ايتئلدئ. بذل قذسبةگئلئكتئث تاريحئن 10 مئث جئلعا دةيئن ذزارتادئ. جئرتقئش قذسپةن اثشئلئق قذرؤ تؤرالئ العاشقئ كئتاپ ХІІ عاسئردا پارسئ ةلئندة ناسةرةددين شاحتئث تاپسئرماسئ بويئنشا جازئلعان كورئنةدئ. كةيئن ول اعئلشئن، فرانسؤز، نةمئس تئلدةرئنة اؤدارئلعان. 

الةمگة اقسذيةكتئك، بةكزاتتئق ونةر رةتئندة ايگئلئ بولعان قذسبةگئلئك ةؤروپا ةلدةرئنة  ورتا عاسئرلاردا عانا تاراعانئن يتاليالئق ماركو پولو، رةسةيلئك نيكولاي كارامزين، پولياك  ادولف يانؤشكةأيچ سياقتئ زةرتتةؤشئلةردئث جازبالارئنان اثعارؤ قيئن ةمةس. اسئرةسة 1254-1324 - جئلدارئ ءومئر سذرگةن قذبئلاي حاننئث قول استئندا 15 جئل قئزمةت ةتكةن جيهانگةر ماركو پولونئث  پيزالئق جازؤشئ رؤستيچةللو دا پيزاعا جارئققا شئعارعان   ةستةلئگئن ةرةكشة اتاپ وتؤگة بولادئ.

ول قذبئلاي حاننئث ساياتشئلئق ماقساتئندا قولعا ذيرةتكةن 500 اث سذثقارئ مةن وزگة دة قئران قذستارئ بولعانئن جانة ولاردئ باپتايتئن 10  مئث قذسبةگئسئ بولعانئن تامسانا جازادئ. تاريحتا سونداي-اق، شئثعئس حاننئث  3 مئث بذركئت، 2 مئث قارشئعا، 12 مئث سذثقارئ بولعانئ، ال قازئرگئ قازاق دالاسئندا بيلئك قذرعان حانداردئث اراسئندا جوشئنئث 3 مئث، ابئلايدئث 500 بذركئت پةن  300 قارشئعا مةن سذثقار ذستاعانئ  تؤرالئ دةرةكتةر ساقتالعان.

 وكئنئشكة وراي رةسةيلئك جانة كةثةستئك وتارلئق داؤئرلةردة قازاق حالقئنئث قذسبةگئلئك ونةرئن زةرتتةؤگة عالئمدار تاراپئنان جةتكئلئكتئ دةثگةيدة ءمان بةرئلگةن  جوق. بذل وزگة حالئقتارعا قاراعاندا كوشپةندئ ءومئر سالتئنان ذزاق ؤاقئت بويئ قول ذزبةؤئنة بايلانئستئ قازاق دالاسئندا ايتارلئقتاي جوعارئ دةثگةيدة  دامئعان اتالمئش ونةر ءتذرئنئث كوپتةگةن قذندئلئقتارئنئث ذمئت قالؤئنا ءوز اسةرئن تيگئزدئ.

قازئر جئرتقئش قذستاردئ ءسان ءذشئن ذستايتئندار مةن ونئ ساياحاتشئلاردئث كوزبةن كورئپ، قولمةن ذستاؤئنا مذمكئندئك بةرؤ ارقئلئ تابئس كوزئنة اينالدئرؤشئلار سانئ جئل وتكةن سايئن ءوسئپ كةلة جاتئر. وسئعان وراي قئران قذستاردئث زاثسئز ساؤداسئ قئزئپ تذر.

«كوشپةندئلةر مذراسئ» حالئقارالئق قوعامدئق قورئنئث قاعانئ (پرةزيدةنتئ) سةيدومار باتئرجاننئث ايتؤئنشا، وسئعان وراي ةلئمئزدةگئ كيةلئ قذستارئمئزدئث  ذياسئنان بالاپان ءوربئتؤئ كذرت ازايئپ كةتكةن كورئنةدئ. وثاي ولجاعا قذنئققاندار كيةلئ قذستئ اثدئپ ءجذرئپ، قاناتئ جةتئلمةي جاتئپ بالاپانئن قولدئ ةتةدئ ةكةن. سوندئقتان ولار قذسبةگئ رؤسلان ءابئلدئث  باستاماسئ بويئنشا، بذركئت مةكةندةيتئن جةرلةردئ ارالاپ، كارتاعا ءتذسئرئپ،  قاي جةردة ذياسئ بولسا  ونئ ورمان ينسپةكتورلارئنا حابارلايدئ ةكةن.  ماقسات - بذركئت بالاپاندارئنئث كوك اسپانعا كوتةرئلمةي جاتئپ قولدئ بولؤئنا توسقاؤئل قويؤ.

ماسةلةن، بئلتئر ماؤسئم ايئندا  رايئمبةك اؤدانئن ارالاعان كةزدة ولار 15 تةي ذيانئ انئقتاعان. ونئث بةسةؤئندة بذركئتتئث بالاپان باسقانئ انئقتالعانئمةن، وثاي ولجا ئزدةگةندةر وندا بئردة-ءبئر بالاپاندئ قالدئرماپتئ. وعان دةيئن مامئر ايئندا كةربذلاق اؤدانئنداعئ مالايسارئ شئثئنان بذركئتتئث 15 ذياسئن تاپقانئمةن، جةتةؤئندة قذس پاتشاسئنئث ذرپاق وربئتكةن بةلگئسئ انئقتالعانئمةن، وندا دا بالاپاندار قولدئ بولعانئ انئقتالعان.

«بذركئت بالاپانئن كةربذلاقتا مامئردئث اياعئندا، ال رايئمبةك اؤدانئندا ماؤسئمنئث اياعئندا ذشئرادئ. سوندئقتان بالاپاندار ذشئپ كةتتئ دةؤگة ةش نةگئز جوق. سونداي-اق ءبئز بولعان جةردئث بارئندة اأتوماشينا ئزدةرئ بار. بذل دا ءبئزدئث سوزئمئزگة ايعاق بولا الادئ. بذركئت ذيا باسقان كةزدة ورمان ينسپةكتورلارئ ونئ ءذش-اق مارتة باقئلاي الادئ. سول سةبةپتئ كوزدةن تاسا جةردة وثاي ولجا ئزدةگةندةر ارام ويئن ةش قيئندئقسئز جذزةگة اسئرادئ»، - دةگةن سةيدومار باتئرجان براكونةرلةردئث بذل ارةكةتئنةن جةرگئلئكتئ تذرعئندار دا حاباردار ةكةنئن جةتكئزدئ.

 ونئث سوزئنة قاراعاندا،  مةملةكةتتئك رامئزدة بةينةلةنگةن قذس پاتشاسئنئث قازاقستانداعئ سانئن قازئر ةشكئم ايتا المايدئ. بذل تؤرالئ ورمانشئلاردا دا، بذركئتشئلةر قاؤئمداستئعئندا دا ناقتئ مالئمةت جوق.

جالپئ 4  جاستان باستاپ ذيا باسا باستايتئن بذركئتتةر جذپتاسقاننان كةيئن اققؤلار سياقتئ تئرشئلئگئنئث سوثئنا دةيئن بئرگة جذرةدئ ةكةن. حالقئمئز ونئث ةركةگئن ءشاؤلئ، ذرعاشئسئن ذياباسار دةيدئ. مامانداردئث ايتؤئنشا، ءار جذپتئث ذنةمئ الماستئرئپ وتئراتئن 2-3 ذياسئ بولاتئن كورئنةدئ.

ولار قئستئث قاقاعان قاثتارئندا شاعئلئسئپ، ناؤرئز-ساؤئر ايلارئندا ذياباسار نةگئزئنةن 1-2 جذمئرتقا سالادئ. ونئ ءشاؤلئ مةن ذياباسار 40-45 كذن بويئ كةزةكتةسئپ باسئپ، شايقايدئ. بالاپان جذمئرتقانئ جارئپ شئققاندا ءبئر اپتاداي قذسئقپةن قورةكتةندئرئپ، ودان كةيئن ةتپةن تاماقتاندئرادئ. ولار 65-75 كذننةن سوث ذشؤعا ارةكةتتةنة باستايدئ.

سان عاسئرلار بويئ حات-حابار الماسؤداعئ ةث ذشقئر كومةكشئ  سانالعان كوگةرشئندةردئث جولئن كةسئپ، قذپياسئن اشكةرةلةؤ ءذشئن  وتكةن عاسئردئث ورتا شةنئندة كةيبئر ةؤروپالئق مةملةكةتتةر جئرتقئش قذستاردئ ارنايئ ءوسئرئپ، ءوز ماقساتتارئنا پايدالانعان بولاتئن. الايدا تةحنيكانئث جةتئستئكتةرئنة بايلانئستئ  ХХ  عاسئردئث ةكئنشئ جارتئسئنان باستاپ ولاردئث دا قئزمةتئ اياقتالدئ.  دةگةنمةن ونئ جويئلؤدان ساقتاپ قالؤعا اراشا تذسؤشئلةر دة تابئلدئ. سونئث ءبئرئ - قذسبةگئلةردئث حالئقارالئق قاؤئمداستئعئ (IAF) بولئپ وتئر.
قازئرگئ تاثدا زيمبابأةلئك ادريان لومبارد جةتةكشئلئك  جاسايتئن بذل ذيئمنئث باسقارؤ توبئندا ءبئر جةرلةسئمئز بار. ول قاؤئمداستئقتئث ازيا، افريكا جانة مذحيتتار ايماعئ بويئنشا أيسة-پرةزيدةنتئ بولئپ جذمئس جاسايتئن، تارازدئق باقئت قارناقبايةأ.

جالپئ قذسبةگئلئكتئ قازئر ءبئر ذلتقا نة ةلگة عانا تةلؤ مذمكئن ةمةس. ونئ قذسبةگئلةردئث حالئقارالئق قاؤئمداستئعئ مذشةلةرئنئث قذرامئنان دا اثعارؤعا بولادئ. وندا - اأستريا، ا ق ش، ارگةنتينا، بئرئككةن اراب امئرلئگئ، بةلگيا، أةنگريا، گةرمانيا، يرلانديا، يتاليا، يسپانيا، جاپونيا، كانادا، كاتار، قازاقستان، ليتأا، ماروككو، مةكسيكا، ناميبيا نيدةرلاندئ، وثتذستئك افريكا رةسپؤبليكاسئ، پةرؤ، پولشا، پورتؤگاليا، سةربيا، سلوأاكيا، سلوأةنيا، حورأاتيا، چةحيا، فرانسيا، شأةيساريا مةن  بريتانيادان بولةك،  قاؤئمداستئرئلعان مذشة، مذشة- كورةسپوندةنت، تئرةك ةلةمةنتئ، باقئلاؤشئ مارتةبةسئن يةلةنگةن وزگة دة ةلدةر  بار.

دةگةنمةن ونئ ذلتتئق مادةنيةتتئث ءبئر برةندئنة اينالدئرؤعا قازاقتئث مذمكئندئگئ دة الةؤةتئ جةتةدئ.  ويتكةنئ باسقا ذلت پةن ذلئس وكئلدةرئ قازئر  جئرتقئش  قذستاردئث ئشئنةن ساياتشئلئققا نةگئزئنةن سذثقار مةن قارشئعانئ عانا باؤلئپ كةلة جاتئر. ال قازاق پةن قئرعئز حالئقتارئندا  بذركئتشئلئك تة  وتة كةث تاراعان ساياتشئلئق ءتذرئ سانالادئ.

قازاق قذسبةگئلةرئ اراسئندا بذركئت، سذثقار، قارشئعادان بولةك بذرئن يتةلگئ،  لاشئن، تذيعئن، تذرئمتايدئ دا باؤلئعاندار بولعان.  وكئنئشكة وراي كةثةستئك داؤئردةگئ وتارشئلدئق ساياساتتئث سالدارئنان قذسبةگئلئكتئث اتادان بالاعا جالعاسئپ كةلة جاتقان ءداستذرلئ مةكتةبئ ءذزئلدئ. تاعدئر تالقئسئمةن التاي اسئپ مذثعذليا مةن قئتايعا قونئس اؤدارعان قانداستاردئث اتاجذرتقا ورالؤئمةن بئرگة تاؤةلسئزدئك جئلدارئ بذركئت، قارشئعا، سذثقار باپتاؤشئلار سانئ قايتا وسؤدة.

بئرتة-بئرتة ةندئ وزگة قئران قذستارئن قولعا ذيرةتؤدئ جانداندئرؤعا مذمكئندئك بار. قازئر وعان ءوزئمئز قئزئعؤشئلئق تؤدئرا الماي وتئرمئز. ةگةر بذركئتشئلةر سياقتئ ولاردئ  دا ئنتالاندئراتئن ةل چةمپيوناتتارئ مةن  فةستيأالدار ذيئمداستئرئلاتئن بولسا، بذل جذمئستئ تا ءبئر جذيةگة تذسئرؤگة بولادئ. بذعان ق ر سپورت جانة دةنة شئنئقتئرؤ ئستةرئ اگةنتتئگئ، ق ر ذلتتئق سپورت ءتذرلةرئ قاؤئمداستئعئ،  «بذركئتشئ» فةدةراسياسئ، رةسپؤبليكالئق «قئران» فةدةراسياسئ قوعامدئق قورئ ذيتقئ بولؤئ ءتيئس.

سونئمةن قاتار قذسبةگئلئك تةك بذركئتشئلئكپةن شةكتةلمةيتئنئنة  قذزئرلئ ورگانداردئث كوزئن جةتكئزؤ ءذشئن  ق ر اقپارات جانة مادةنيةت، ق ر ءبئلئم جانة عئلئم مينيسترلئكتةرئن جذمئلدئرؤ قاجةت سياقتئ. ءتئپتئ اكادةميالئق ةثبةكتةر جازئپ،  قازاق جةرئندةگئ سان سالالئ قذسبةگئلئكتئ زةرتتةؤ ارنايئ زةرتتةؤ ءذشئن ارنايئ ينستيتؤت اشسا دا ارتئق ةتپةيدئ. ويتكةنئ ئنتئماقتاستئق قارئم-قاتئناستار اسا جوعارئ جئلدامدئقپةن ءجذرئپ جاتقان جاهاندانؤ ذدةرئسئ كةزئندة ءار ةل ءوزئنئث عاسئرلار بويئ جيناقتالعان ماتةريالدئق جانة رؤحاني  بايلئعئن الةمگة  ءپاش ةتؤگة ذمتئلؤدا.

سول ارقئلئ ءوزئن وزگةلةرگة تانئتئپ،  الةمدئك مادةنيةتتةگئ ورنئن بارئنشا ايشئقتاؤعا تئرئسؤدا. بذگئن ئستةلةتئن جذمئستئ ةرتةثگة ئسئرئپ جذرة بةرةتئن بولساق،  «ءاي قاپ» دةپ سان سوعئپ قالؤئمئز كذمانسئز. ويتكةنئ سلوأةنيا سياقتئ ةلدةر قذسبةگئلئك تؤرالئ ءپاندئ مةكتةپ باعدارلاماسئنا ةنگئزئپ قويعان كورئنةدئ.

سونداي-اق سذثقار بةينةلةنگةن تؤ كوتةرئپ، كذللئ ةؤروپانئ تذلپارلارئنئث  تذياعئنئث استئندا قالدئرعان ةدئل پاتشانئث شةتةلدئكتةر تامسانا جازئپ كةتكةن قئل قذيرئقتئلارئنئث اسئل تذقئمدارئنان ايرئلئپ قالعانئمئز بئزگة ساباق بولؤئ ءتيئس. ةلئمئزدة ءالئ كذنگة دةيئن مةرزئمدئ باسئلئمداردا، ةنسيكلوپةديالئق جيناقتاردا قذسبةگئلئك ونةردئث تاريحئ 3 مئث جئلمةن شةكتةلئپ ءجذر. ولاردئث كةلتئرئپ جذرگةن دايةكتةرئ تذگةلدةي كةثةستئك داؤئردةن قالعان ةسكئ  ادةبيةتتةردةن الئنعان.

 اكادةميك الكةي مارعذلاننئث وتكةن عاسئردا ايتقان: «قذسبةگئلئك  - ذلئ مادةنيةتئمئزدئث زةرتتةلمةي تذرعان ذلئ تاراؤلارئنئث ءبئرئ»، - دةگةن ءسوزئ ءالئ ءوز ماعئناسئن جويعان جوق.

عالئمنئث ايتؤئنشا،  قازاق تئلئندة تئكةلةي بذركئتكة قاتئستئ عانا 1،5 مئثداي ذعئم بار. الماتئداعئ عئلئم ورداسئنا قاراستئ ش.ؤاليحانوأ اتئنداعئ تاريح جانة ةتنولوگيا، م.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئ سياقتئ عئلئمي مةكةمةلةر مذمكئندئگئ شةكتةؤلئ بولعاندئقتان بذل باعئتتا ءونئمدئ جذمئس اتقارا الماي كةلة جاتئر. 2 مئث جئل بذرئن تاثبالئ تاسقا قاشالعان ساياتشئلئق ونةرئ كورئنئستةرئ مةن ةل اؤزئندا ساقتالعان قذسبةگئلئك تؤرالئ اثئز-اثگئمةلةر، نانئم-سةنئمدةر جانة  «بذركئت» ءبيئ سياقتئ تؤئندئلار جان-جاقتئ زةرتتةؤ نئسانئنا اينالئپ، عئلئمي تذرعئدان ساراپتاما جاساؤ ءئسئ ءوز زةرتتةؤشئلةرئن كذتؤدة. 

اأتور: ةرلئك ةرجان ذلئ
الاش ايناسئ

 

سوڭعى جاڭالىقتار