باتئرلار مئنگةن تذلپارلار

اسئرةسة، وسئنداي سايگذلئكتةردئث ةسئمدةرئ ةپوستاردا، تاريحي جئرلاردا، ةل اؤزئندا جانة جةر اتاؤلارئندا ءجيئ كةزدةسةدئ. حالقئمئز اتاقتئ سايگذلئكتةردئث، جذيرئك بايگة اتتارئنئث، باتئرلارعا سةرئك بولعان تذلپارلاردئث ةتئن ةشقاشان دا جةمةگةن. ءوز اجالئنان ولگةن مذنداي اتتاردئ قادئرلةپ جةرلةگةن.
اتاپ ايتار بولساق، قوبئلاندئنئث تايبؤرئلئ، الپامئستئث بايشذبارئ، قامباردئث قاراقاسقاسئ، قابانبايدئث قؤباسئ، بوگةنبايدئث قئزئل اتئ، اقاننئث «قذلاگةرئ»، تئلةؤلئ باتئردئث كةز قذلاعئ، بارماق باتئردئث ساندالكوگئ، يساتايدئث اقتابانئ، امانگةلدئ باتئردئث شالقاسقاسئ، كةيكئ مةرگةننئث كةراتئ، قارابةكتئث قاراسئ، قامئستئث شذبارئ، ةرقوسايدئث تورئسئ، سةگئز سةرئنئث بوزجورعاسئ ت.ب.
بذل ءتئزئمدئ ارمةن قاراي جالعاستئرا بةرؤگة دة بولار ةدئ. الايدا، ءبئزدئث ماقساتئمئز قازاق ذمئتپايتئن سايگذلئكتةردئ اتاپ ءوتؤ ةمةس، ولارعا جةكة توقتالئپ، بذگئنگئ جاستارعا تانئستئرئپ ءوتؤ...
قارا ات
ةرتةدة قازاق-قالماق ةلدةرئ باس قوسئپ ذلكةن اس بةرئپتئ. جةتپئس شاقئرئمنان اساتئن الامان بايگةگة ءذش جذزدةن اسا ات قاتئسقان. قالماقتار بايگةدةن وزئپ كةلة جاتقان ايمامبةت ءبيدئث قارا اتئن جولدا ذستاپ الئپ، قاقپا تاسقا قاماپ قويئپتئ. قارا ات قذيئنداتئپ شاؤئپ بارا جاتقان اتتاردئث ءدذبئرئن ةستئپ، تاستان تئكة سةكئرگةندة ذستئندةگئ شاباندوز بالا ءتذسئپ قالعان. ال ءوزئ الدئنا شئعئپ كةتكةن اتتاردئ باسئپ وزئپ ءبئرئنشئ كةلگةن كورئنةدئ. سودان بةرئ بذل جةر «قارا ات قاماعان» دةپ اتالئپ كةتكةن.
التاي ولكةسئ قوساعاش اؤدانئنداعئ «قارا ات قاماعان» جارتاسئنئث جانئنان وتكةن حالئق «شئركئن-اي!» جانؤاردئث ةستئسئن-اي، بايگةدةن قالام دةپ ئستةگةن ايلاسئن قاراشئ!» دةپ تاث قالئسادئ ةكةن.
كوك دونةن
كوك دونةن - قازاقتئث جوثعار باسقئنشئلارئنا قارسئ جذرگئزئلگةن ذلت-ازاتتئق سوعئسئنئث باتئرئ ةر جانئبةك بةرداؤلةت ذلئنئث (1714-1792) تذلپارئ.
بئردة بالا جانئبةك ناعاشئلارئنئث اؤئلئنا بارادئ. كوپ جئلقئنئث اراسئنان كوك دونةنگة كوزئ ءتذسئپ، سول سايگذلئكتئ سذرايدئ. «بارلئق جئلقئنئ ال، ءبئراق كوك دونةندئ بةرة المايمئز» دةپتئ تؤئستارئ. جانئبةك ايتقانئنان قايتپاي تذرئپ الادئ. جيةندةرئ وكپةلةپ كةتةتئن بولعان سوث ناعاشئلارئ ةرئكسئز اتتئ بةرگةن ةكةن. كوپتةگةن شايقاستا جانئبةك وسئ تذلپارمةن ةرلئكتةر جاساعان.
1750 - جئلئ سةكسةن كذندئك شورعا سوعئسئندا قازاق-قالماقتان ون مئثداعان جاؤئنگةر قاتئسقان جان الئسقان ذرئس بولادئ. ابئلاي حاننئث اتئ وققا ذشئپ، جاياؤ قالادئ. سول مةزةتتة جان-جاعئنداعئ جاؤدئ قوعاشا جاپئرعان جانئبةك ابئلاي حاننئث جانئنا شاؤئپ كةلئپ، كوك دونةندئ كةسة كولدةنةث تارتقان ةكةن. ابئلاي حان اتقا ءمئنئپ جاتئپ:
- ءوزئث جاؤ قولئندا جاياؤ قالدئث عوي، - دةيدئ. سوندا جانئبةك:
- مةن ولسةم، قازاقتئث ةكئ ايةلئنئث ءبئرئ باتئر تابار، ءسئز ولسةثئز قالئث قازاق حانسئز قالار، - دةگةن ةكةن.
وسئ ذرئستان كةيئن ةل جانئبةكتئث ارعئماعئن «ابئلايدئث ءوزئن قذتقارعان كوك دونةن» دةپ قادئرلةگةن. سول زاماننان حابار بةرةتئن «جانئبةكتئث كوك دونةنئ» اتتئ كذي بار.
ايتا كةتةيئك، قولباسشئنئث اتئ ءولئپ، ونئ جاؤئنگةردئث ءبئرئنئث اتئنا مئنگئزئپ، سوعئستان امان الئپ قالؤدئ «ات سذيةك بةرؤ» دةپ اتايدئ. بذل - ةجةلدةن كةلة جاتقان اسكةري عذرئپ.
تايبؤرئل
تايبؤرئل XIV-XV عاسئرلاردا ءومئر سذرگةن قوبئلاندئ باتئردئث تذلپارئ. قوبئلاندئنئث وسئ تذلپارعا قالاي ية بولعاندعئ جونئندة حالئق اراسئندا مئناداي اثگئمة بار: ات سئنشئلارئنئث جورامالئن ةستئگةن قوبئلاندئنئث اكةسئ:
- جئلقئ ئشئندة كوك الا بية بار. سول بية كوك بؤرئل قذلئن تؤادئ، جان سةرئك اتئث سول بولادئ، - دةيدئ.
تايبؤرئلدئ قذلئن كةزئنةن باتئردئث جارئ قذرتقا باعئپ-قاعئپتئ. ول قئرئق كذن قؤلئقتئث (ءبئر رةت قذلئنداعان بية)، قئرئق كذن قئسئردئث (تؤماي قالعان مال) ءسذتئن بةرگةن. ةكئ ةنةنئ تةل (ورتاق) ةمگةن قذلئننئث كذشئ مئعئم، بذلشئق ةتئ سوم بولعان. توقسان كذن وتكةن سوث كةلةشةكتة جئلقئ اؤئرماس ءذشئن جةمگة قوسئپ ءار تذرلئ دارئلةر جةگئزگةن.
تايبؤرئل ارناؤلئ كيئز ذيدة باعئلعان. كذنئنة ةكئ رةت تذندئكتئ اشئپ تاثةرتةث شاپاقتانا اتقان جانة كةشقذرئم قئزارا باتقان كذن ساؤلةسئن تذسئرگةن. سؤدئ ابدةن قاقتاپ كةپتئرئلگةن قؤراي تذتئكپةن بةرگةن. وسئلاي قذلئندئ التئ جاسقا دةيئن بالاشا ماپةلةپ كذتكةن. تؤعالئ كذندئ كورمةي، قاراثعئ تذنةكتةن شئققان تايبؤرئل جارئققا شئققان سوث كوزئ وت شاشئپ، اسپانعا شاپشيدئ.
ونئث ةرةكشة سيپاتتارئ تؤرالئ «قوبئلاندئ باتئر» جئرئندا بئلاي دةپ ايتئلادئ:
كول جاعالاي وتئرعان
كوكقذتان مةن قاراباي،
كوتةرئلئپ ذشقانشا،
بةلئنةن كةسة باسادئ... - دةيدئ.
بذل «التئ ايلئقتئ التئ-اق اتتايدئ» دةيتئن، الئستئ جاقئن ةتةتئن، ناعئز، قيالداي جذيرئك ات.
تايبؤرئل يةسئ قئسئلعان جةردة تئلگة كةلئپ، اقئل دا قوسادئ. كولئك قانا ةمةس، سةرئك تة، دوس تا ءوزئ دةگةن جايدئ بئلدئرةدئ. باتئر جالعئز ءوز باسئمةن عانا باتئر ةمةس، وسئنداي قاناتئ سياقتئ بولعان اتئمةن باتئر. قوبئلاندئ باتئر تايبؤرئلمةن تالاي قيئن جورئقتارعا قاتئسادئ. قازان قالاسئن قورشاعان ذرئستا قامالدئث ار جاعئنا قارعئپ ءتذسئپ، باتئر جاؤدئ قويداي قئرعان.
ارداكذرةث
ХІХ عاسئردئث باسئندا اقتوبة ايماعئن ورئس وتارشئلدارئ جاؤلاپ الادئ. ولار قامال بةكئنئستةرئن سالئپ، قازاقتاردئث جةرئن تارتئپ الا باستايدئ. بئردة قئزئلقالا اتتئ بةكئنئستةن بةس جاؤئنگةر شئعئپ، ةلدئث ادامدارئن سوققئعا جئعادئ. مالئن تارتئپ اكةتةدئ. اثنان كةلگةن قذلامان باتئر ويران-توپئر بولعان اؤئلئن كورةدئ. اشؤلانعان ول اتئنان تذسپةستةن جاؤلارئن قؤئپ جةتئپ، ةكةؤئن قئلئشپةن شاؤئپ ولتئرةدئ. قالعان ذشةؤئ جةتكئزبةي قئزئلقالاعا كئرئپ كةتةدئ. قامال قاقپاسئ تارس جابئلادئ.
سوندا باتئر ويلانباستان ارداكذرةثگة قامشئنئ باسئپ-باسئپ جئبةرئپ، قامالدان بئر-اق سةكئرئپ ئشئنة تذسةدئ. مذنداي جاعدايدئ كذتپةگةن جاؤ اسكةرئ ابئرجئپ، قولدارئنا قارؤلارئن الا الماي قالادئ. قذلامان باتئر اتويلاپ وثدئ-سولدئ شاپقئلايدئ. ابدةن ويرانداپ قذمارئ قانعانشا قئلئشتاعان باتئر ارداكذرةثمةن قامالدان سةكئرئپ، قايتادان سئرتئنا شئعادئ. ءسويتئپ، جاؤئن قئرعان قذلامان باتئر اؤئلئن تذتاس كوشئرئپ، سارئ ارقا جاققا ءوتئپ كةتةدئ.
ارداكذرةث قايتا سةكئرگةندة، قامال قابئرعاسئنئث ءبئر كئرپئشئ سئنئپ تذسةدئ. كئرپئش تذسكةن جةرگة قامالدئث باستئعئ بةلگئ قويئپ، كةلگةندةرگة «مئناؤ قازاق باتئرئ اتئنئث تذياعئ تيگةن جةر» دةپ كورسةتةدئ ةكةن. ال كورگةندةر «بذل اتتئث قاناتئ بولعان با، قالايشا سةكئرگةن؟» دةپ تاث قالئسئپ، باستارئن شايقاعان دةسةدئ.
كةركةكئل
كةركةكئل1916 - جئلعئ قازاقتاردئث ورئس وتارشئلدارئنا قارسئ كذرةسئنئث باتئرئ جامةثكةنئث اتئ. كةركةكئلدئث قذلئن كةزئنةن بةستئسئنة دةيئنگئ ءومئرئ الاتاؤدئث ةث سذلؤ جةرئ، جازئ شئبئن-شئركةيسئز، سالقئن، سؤئ تذنئق اسةم قارقارا جةرئندة وتكةن.
1916 - جئلدارئ جامةثكةگة تاشكةنتتةگئ قئرعئز دوسئ قئدئرةكة قوناققا كةلئپتئ. ءبئر جاز قئمئز ءئشئپ دةمالئپ، كةتةرئندة دوسئنان كةركةكئلدئ سذرايدئ. جامةثكة اتئن سئيعا تارتادئ. رازئ بولعان دوسئ اتتئ وزئمةن بئرگة ةلئنة اكةتةدئ. ءبئراق، ءبئر اپتاعا جةتپةي جاتئپ كةركةكئل قاشئپ كةتئپ، قارقاراعا ورالادئ. جامةثكة دوسئنا حابار بةرةدئ. قئدئرةكةنئث شابارماندارئ اتتئ تاشكةنتكة تاعئ الئپ كةتةدئ. ءبئر اي وتئسئمةن كةركةكئل قايتا قاشئپ كةلةدئ.
تاشكةنت پةن قارقارانئث اراسئ ءبئر جارئم مئث شاقئرئمنان ارتئق ةكةن. وسئ ارالئقتئ اقئلدئ جانؤار كذندئز ذنةمئ تئعئلئپ تذرئپ، تةك ءتذندئ پايدالانئپ جورتقان دةسةدئ. ءسويتئپ، كةركةكئل جولدا ءيت-قذسقا جةم بولماي، ادامعا ذستالماي ةلئنة جةتئپتئ.
سوندا قئدئرةكة:
- جامةكة، اتئثدئ ءبئر ةمةس، ةكئ رةت بةردئث، وعان العئستان باسقا ايتارئم جوق. جانؤاردئث ءتئلئ جوق دةمةسةث، اقئلئ كوپ ادامنان ارتئق. تؤعان جةرئندة قالسئن، - دةگةن سالةمدةمةسئن جولداپتئ.
ايتا كةتةيئك، جات جةرگة بارعان اتتئث كوزئنة تؤعان جةردئث بةينةسئ ةلةستةيتئن كورئنةدئ. ونئ ذمئتتئرؤ ءذشئن باياعئدا ايناعا قاراتئپ كئرپئگئن جذلادئ ةكةن.
جالعاسئ بار...
دايئنداعان: ايگةرئم سماتؤللايةأا
massaget.kz