اؤرؤ دا ذلت تاثدايدئ

قاي جاعئن الئپ قاراماساق تا جةر بةتئندةگئ ءاربئر ذلتتئث ةشكئمگة دةس بةرمةيتئن، باسقالاردان كوشئلگةرئ بولاتئن قئرئ بولادئ.
ماسةلةن، كاأكازدئقتار كذرةستةن الدئنا قارا سالماسا، بوكستان قازاق ذلتئنا ئلةسةر حالئق كةمدة-كةم. فؤتبولدان برازيالئقتارعا، باسكةتبولدان امةريكا قذراما شتاتتارئنا، جذگئرؤدةن كةنيالئقتارعا جةتؤ مذمكئن ةمةستةي.
ذلتتئ ذلئ مذراتتارعا جةتكئزةتئن دة، بيئك مةجةلةرگة ورلةتة تئن دة وسئنداي ةرةكشةلئكتةردئث اسةرئنةن سياقتئ. دةگةنمةن، ذلت بولئپ ذيئعان جذرتتئث تئرلئگئنئث ويران-توپئرئن شئعاراتئن ذلتتئق اؤرؤ دةگةن بولادئ دةگةنگة سةنةر مة ةدئثئز؟ «الاش ايناسئ» وسئ ماسةلةگة زةر سالادئ.
سةنبةسةثئز ءارئ قاراي تئثداي بةرئثئز. اؤرؤلار دا ذلت تاثدايدئ. تاثدامايدئ-اؤ، ذلت سول اؤرؤلاردئ تاثدايتئنداي. ذلتتئق اؤرؤلاردا دا سول اؤرؤ تذرلةرئنةن كوشتئث الدئن بةرمةي، الدئنا قارا سالمايدئ. قازاقتا دا وسئنداي بئرنةشة ذلتتئق اؤرؤئ بار ما دةپ قالدئق. ءبئز بذگئن سول ذلتتئق اؤرؤلاردئث بةسةؤئن نازارلارئثئزعا ذسئنعالئ وتئرمئز.
سئزدةر قالاي ويلايسئزدار ءبئزدئث ذلتتئق اؤرؤئمئزعا قاي اؤرؤلاردئ جاتقئزؤعا بولادئ؟ ءبئز بارلئق مالئمةتتةردئ وي تارازئسئنا سالئپ كوردئك. كورگةنئمئز بار بولسئن! كوزئمئز شاراسئنان شئعا جازدادئ. بذرئندارئ اتا-اجةلةرئمئزدةن قازاققا قئناداي تيةتئن اؤرؤ - «قئزئلشةشةك» دةگةندئ ةستيتئنبئز. شةشةك تيگةن ادامعا ةم قونباي، قانشا تاؤئپ-بالگةرلةرگة قاراتسا دا بةتئ بةرئ قاراماي و دذنيةگة اتتانئپ كةتةدئ ةكةن. ال قازئر جذرةك جانة قان تامئرلارئ، تئنئس جولدارئ مةن تؤبةركؤلةزدةن قازاق ةلئ ةشكئمشة دةس بةرمةي تذر.
جذرةككة اؤرؤ جةتپةسئن...
قازاققا قانجارداي بولئپ قادالعان اؤرؤدئث ئشئنةن العاشقئ ورئندئ جذرةك-قان تامئرلارئ الاتئن كورئنةدئ. ادامنئث باستئ ورگانئ ءهام بار اعزاسئن تئرشئلئك نارئمةن قؤاتتاندئراتئن جذرةك پةن قان اينالئمئ اؤرؤئنئث قازاقتئث ذلتتئق اؤرؤئنا اينالؤئنا نة سةبةپ بولدئ ةكةن؟
قازاق ةلئندةگئ جذرةك جانة قان تامئرلارئ اؤرؤئ تةك دارئگةرلةر عانا ةمةس تذتاس قوعامنئث دابئل قاعاتئنداي دارةجةگة جةتئپتئ. ءتئپتئ، جذرةك قان تامئرلارئنئث اؤرؤلارئ ةلئمئزدئث دةموگرافيالئق جاعدايئنا دا ةلةؤلئ كةرئ اسةرئن تيگئزئپ كةلةتئنئ جاسئرئن ةمةس.
تةك سوثعئ عاسئر شيرةگئنئث وزئندة ةلئمئزدة بولعان ءولئم-ءجئتئم مةن مذگةدةكتئككة ذشئراؤدئث ءبئرئنشئ سةبةبئ دة جذرةك جانة قان تامئرلارئ بولئپ شئققان. تذتاس جةر بةتئندةگئ ادامزات بالاسئنئث باس اؤرؤئنا اينالعان بذل اؤرؤدئث اسا قاؤئپتئلئگئ ايقئندالدئ. بذكئل الةمدئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث زةرتتةؤلةرئنة جذگئنسةك جذرةك جانة قان تامئرلارئ اؤرؤلارئنان جئلئنا 17 ميلليون ادام شاماسئندا ادام قايتئس بولادئ. بذل بارلئق بولاتئن ءولئمنئث 29 پايئزئن قذرايدئ.
ءتئپتئ، باسقا اؤرؤ-سئرقاؤلاردان دا جذرةك-قان تامئرلارئنان بولاتئن ءولئم الدةقايدا ارتئق بولئپ شئقتئ. مذنئ دذنيةجذزئلئك ستاتيستيكالئق دةرةكتةر دة راستاپ بةردئ. وعان قاراعاندا جذرةك اؤرؤلارئنا شالدئعاتئنداردئث نةگئزگئ بولئگئن 35 تةن 65 جاسقا دةيئنگئ ادامدار قذرايدئ.
ال 2030 - جئلعا قاراي ءتئپتئ 23 ميلليونعا جةتئپ جئعئلماق. قازاق ةلئن دة بذل اؤرؤ قئلكةثئردةكتةن الئپ تذر. دةنساؤلئق ساقتاؤ مينيسترلئگئنئث رةسمي مالئمةتتةرئنة جذگئنسةك جذرةك جانة قان تامئرلارئ اؤرؤلارئ ءذشئن ةلئمئز جئل سايئن 89 ميلليارد تةثگةنئ جذمسايتئن كورئنةدئ. ال دذنيةجذزئلئك ساراپشئلاردئث ةسةپتةؤئنشة قازاق ةلئ ةؤروپالئق وداق، ورتالئق جانة شئعئس ةؤروپا، ورتالئق ازيا ايماعئندا قان اينالئمئنان قايتئس بولعان ادامداردئث سانئنان كوش باسئندا.
ال ةلئمئزدةگئ دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمدارئنئث رةسمي اقپارئ ءدال قازئر 2 ميلليوننان استام قازاقستاندئق جذرةك اؤرؤلارئنا شالدئققانئن ايعاقتاپ بةردئ. بذل جذمئسقا قابئلةتتئ حالئقتئث 12 پايئزئن قذرايدئ دةگةن ءسوز.
قئسقاسئ، جذرةك اؤرؤلارئ قازاقتئث ذلتتئق اؤرؤلارئنئث باسئ بولئپ تذر. ال ودان قذتئلؤ قازئرگئ مةديسينانئث قاؤقارئ جةتپةي تذرعان سياقتئ.
تئنئس جولدارئ دا تئنئم بةرمةي تذر
قازاققا قاتةر بولئپ تونگةن تاعئ ءبئر اؤرؤ - تئنئس جولدارئنئث اؤرؤئ ةكةن. ياعني، اللةرگيا! دةنساؤلئق ساقتاؤ مينيسترلئگئنئث جانة تاؤةلسئز ساراپشئلاردئث ستاتيستيكاسئنا سةنسةك 100 مئث ادامعا شاققاندا 22 مئث 900 ادامعا جةتكةن. ياعني، ةلئمئزدةگئ ءاربئر ءذشئنشئ ادام تئنئس جولدارئ اؤرؤلارئنا شالدئققان.
بذل ةكولوگيالئق جاعدايلاردئث السئرةؤئنةن دةپ ةسةپتةيتئندةر دة بار. ياعني كةيبئر مامانداردئث پئكئرئنشة دةمئكپة، وكپةنئث قابئنؤئ، پنةأمونيا سياقتئ اؤرؤلاردئث كوپشئلئگئ تابيعاتتئث لاستانؤئنئث سالدارئنان بولئپ وتئرعان سئثايلئ.
بذل اؤرؤلار اسئرةسة، الماتئ، شئمكةنت، وسكةمةن، تةمئرتاؤ مةن اقتاؤ سةكئلدئ كليماتئ وزگةرئسكة ذشئراعان، اسپاننان كوك ءتذتئن باسقان، ءوندئرئس قالدئقتارئ تاؤ تاؤ بولئپ ذيئلگةن قالادا ءورشئپ تذر. الماتئلئقتار اراسئندا «اللةرگيادان ارئلعئث كةلسة استاناعا كوش» دةگةن ناقئل ءسوز پايدا بولدئ بذل كذنئ.
دارئگةرلةردئث پايئمداؤئنشا، اللةرگيالئق اؤرؤلار قازئرگئ تاثدا ةث ءبئر قاتةرلئ ناؤقاستاردئث قاتارئنا جاتادئ. ويتكةنئ، ادامنئث قانداي دا ءبئر زاتتان اؤئراتئنئن انئقتاؤ قيئنعا سوعادئ. بذكئل الةمدئ الاثداتئپ وتئرعان اللةرگيالئق اؤرؤلار تئنئس جولدارئنا دا وراسان زيانئن تيگئزةتئن كورئنةدئ.
سةرئك اياعانوأ، اقمولا وبلئستئق اؤرؤحاناسئنئث باس دارئگةرئ:
-تئنئس اؤرؤلارئ وكئنئشكة قاراي ءبئزدئث ءوثئردئ دة الاثداتئپ وتئرعانئن جاسئرا المايمئن. اسئرةسة، كوكتةم ؤاقئتئندا گذلدةر مةن اعاشتار بذر جارعان سونداي-اق، تةرةكتةردئث مامئقتارئ ذشقان كةزدة اللةرگيالئق اؤرؤلار كةث ةتةك الادئ. تئنئستارئ تارئلئپ، اؤا جةتپةي قينالعان ادامدار اؤرؤحاناعا تذسةدئ.
اؤرؤلاردئث الدئن الؤ ءذشئن ةكولوگيالئق جاعدايلارعا كوبئرةك كوثئل بولئپ تازالئققا دةن قويؤئمئز قاجةت دةيدئ ماماندار.
تؤبةركؤلةز تذبئمئزگة جةتةتئن ءتذرئ بار
قازاقتئث «ذلتتئق اؤرؤئنا» كئرةتئن اؤرؤدئث كةلةسئسئ - تؤبةركؤلةز. تالاي ادامنئث كوكئرةگئنةن تاياقشاسئپ تابئلئپ، دارئگةرلةر كومةكتةسة الماي باقيلئق بولعانئن وقئعانبئز. دةگةنمةن، سوثعئ كةزدة وسئ اؤرؤدئ قانشا ةمدةدئك دةسة دة قازاق ءالئ دة تؤبةركؤلةزدئث تئرناعئنان قذتئلار ةمةس.
دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث دةرةگئنة جذگئنسةك جئل سايئن ادامزات بالاسئنئث 9 ميلليونئ تؤبةركؤلةز دةرتئنة شالدئقسا، سونئث 1،7 ميلليونئ قايتئس بولاتئن كورئنةدئ. قازاقستان دا بذل قارا ءتئزئمنئث قاق ورتاسئنان ويئپ تذرئپ ورئن العان دةسةك قاتةلةسپةيمئز.
دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث مالئمدةؤئنشة ةگةر 100 مئث ادامعا شاققاندا 50 ادام تؤبةركؤلةز دةرتئنة شالدئقسا مذنئث ءوزئ ئندةت دةپ سانالادئ ةكةن. ال، قازاق ةلئندةگئ تؤبةركؤلةز دةرتئ بذل ساندئ ءذش وراپ الاتئنداي.
ياعني، 100 مئثعا شاققاندا 180 ادامعا جةتكةن، تؤبةركؤلةز اؤرؤئمةن اؤئراتئندار ةسةبئ جونئنةن ةلئمئز ت م د ةلدةرئنئث ئشئنةن دة الدئثعئ ورئنعا جايعاسئپتئ. ءتئپتئ كورشئلةس قئرعئز ةلئ دة قازاقتان كةيئنگئ ورئندا.
ةث ءبئر جانعا اؤئر تيةتئنئ بذل اؤرؤدئث دا باستئ ذلةسئ ةثبةككة جارامدئ 18 دةن 54 جاسقا دةيئنگئ ادامدار بولئپ وتئر. ال ولاردئث جارتئسئنئث جاسئ 34 كة جةتپةگةن جاس ازاماتتار ةكةنئن ةسكةرسةك قازاقتئث ذلتتئق اؤرؤئنئث تامئرلئسئ - تؤبةركؤلةز ةكةنئندة داؤ جوق.
وكپة اؤرؤلارئ وكئندئرئپ تذر
كةيئنگئ ؤاقئتتا قازاقتئ وكپة اؤرؤئ ولئمگة كوبئرةك اكةلئپ جذرگةنئن ايتپاسقا بولماس. دةنساؤلئق ساقتاؤ مينيسترلئگئنئث دةرةگئنة سذيةنسةك 2011 - جئلئ 30 مئث ادام بولسا، ال دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئ ناؤقاستاردئث سانئن 500 مئثنان كةم ةمةس ةكةنئن مالئمدةپتئ. ال قازئرگئ سانئ كةمئندة 1 ميلليوننان ارتئق بولؤئ ءتيئس دةپ بولجايدئ ماماندار. ناقتئ سانئ ازئرگة ةشكئمگة بةلگئسئز.
بذل كوبئنةسة ةث الدئمةن تةمةكئ شةگؤ جانة ةسئرتكئ ونئمدةرئن تذتئنؤدئث اسةرئنةن بولاتئن كورئنةدئ.
بذل تؤرالئ بئزگة الماتئ قالاسئنداعئ دياگنوستيكالئق ورتالئقتئث دارئگةرئ ساتتار ةراليةأ مالئم ةتتئ.
ونئث ايتؤئنشا، تةمةكئ شةگؤشئلةر قازاق ةلئندة جئل ساناپ كوبةيئپ بارادئ. بئرتة-بئرتة ئشكئ اعزالاردئ السئرةتةتئن بذل ناؤقاس كةيئن وكپة اؤرؤئنا شالدئقتئرادئ. بذگئندة ةلئمئز بويئنشا تةمةكئ شةگةتئندةر سانئ شامامةن 4،5 ميلليون ادام ةكةن.
جذيكةسئ سئر بةرگةن جاستار كوپ
دذنيةجذئزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث ستاتيستيكاسئ قازاققا بذل كذنئ وثباي ءتيئپ تذرعان اؤرؤ ول جذيكة اؤرؤلارئ بولئپ وتئرعانان مةثزةيدئ. ويتكةنئ، قازئرگئ تاثدا قازاق ةلئندةگئ ءوزئن-ءوزئ ولئمگة قيا سالاتئن بالالار مةن جاسوپئرئمدةردئث سانئ جئل وتكةن سايئن ارتئپ كةلةدئ. ذ ب ت تاپسئرا الماي قالسا دا، قئزئ تاستاپ كةتسة دة اسئلئپ ولة سالاتئن قاراكوزدةردئث قاتارئ كوبةيگةن.
ذلت سانئن وسئرگةننئث ورنئنا ءوشئرئپ بارا جاتقان مذنداي اؤرؤ دارئگةرلةر جذيكةنئث توزؤئنان دةگةن ناقتاما قويئپتئ.
سؤيسيدتئث ساعئمئزدئ سئندئرئپ، سانامئزدئ شايقالتقانئ سونداي ولئمگة باس تئككةننئث 90 پايئزئ جاستاردئث ذلةسئنة تيةدئ ةكةن.
بذل قاسئرةتتئ كورئنئستةرمةن بئرلةسة كذرةسؤ قاجةت دةيدئ ماماندار. ةرتةثئمئز ةش، تاؤةلسئزدئگئمئز تةككة بولماسئن دةسةك وسئ بةس «ذلتتئق اؤرؤلاردئ» ةمدةيتئن كةز جةتكةن سياقتئ.
ءسئز قالاي ويلايسئز؟، وقئرمان!. بةس اؤرؤ شئنئمةن دة ذلتتئق اؤرؤ بولؤئ ءتيئس پة، الدة ونئث ءتذپ-تامئرئمةن جويا الامئز با؟
اأتور: ابزال الپئسباي ذلئ، اقمولا وبلئسئ
«الاش ايناسئ»