ورازانئث ؤاقئتئ نةگة اؤئسپالئ بولئپ كةلةدئ؟

استانا. 3 - شئلدة. قازاقپارات - ءاربئر جئلئ رامازان ايئنئث قارساثئندا مذسئلمان جذرتشئلئعئن: «بيئل جيئرما توعئز كذن اؤئز بةكئتةمئز بة، جوق الدة وتئز كذن اؤئز بةكئتةمئز بة؟» دةگةن ماسةلة ابئگةرگة تذسئرةدئ.
None
None

ءبازبئر مذسئلمان باؤئرلارئمئز ق م د ب-نئث بةكئتكةن ءپاتؤاسئنا قاراماستان، وزگة ةلدةردئث شةشئمئنة مويئنسذنئپ، ناتيجةسئندة مذسئلمان قاؤئمئ جئلدا ةكئذداي كذيدئ باستان كةشةدئ. بذل جاعداي جئل سايئن قايتالاناتئندئقتان، ءبئز ماسةلةنئث شاريعي شةشئمئنة ءذثئلئپ كورؤدئ ءجون كوردئك. سونئمةن ءبئز نةلئكتةن كةيبئر جئلئ جيئرما توعئز كذن، كةيبئر جئلئ وتئز كذن ورازا تذتامئز؟

يسلام الةمئنئث جئل ساناعئ اي ةسةبئنة نةگئزدةلةتئنئ كوپشئلئككة بةلگئلئ. وسئعان وراي رامازان ايئ تؤعاندا مذسئلمان جذراعاتئ اللا تاعالانئث رازئلئعئ ءذشئن تاث سارةسئندة اؤزئن بةكئتئپ، ورازا تذتا باستايدئ. شاؤؤال ايئ تؤعاندا اؤئز بةكئتؤدئ اياقتاپ، ورازا ايت مةرةكةسئن تويلايدئ. بذل جونئندة حاق ةلشئسئ (س.ا.ؤ): «رامازان ايئن كورسةثئز، اؤئز بةكئتئثئز. شاؤؤال ايئن كورگةندة اؤزئثئزدئ اشئپ، ورازا ايتتئ مةرةكةلةثئز. ءبئراق، شاؤؤال ايئنئث تؤعانئن بذلت كولةگةيلةپ كورسةتپةسة، رامازان ايئن وتئز كذنمةن تولئقتئرئثئز» (يبن ءماجا، سيام: 7) دةگةن بولاتئن.

 قايسئسئ دذرئس، استرونوميا ما، الدة ايدئ كوزبةن كورگةن بة؟

بذگئنگئ كذنئ كوپتةگةن مذسئلمان ةلدةرئندة استرونوميالئق ةسةپپةن رامازان ايئنئث كذنئ الدئن-الا بةلگئلةنئپ، مذسئلماندار وسئ مةجةمةن دة اؤئز بةكئتةدئ. ال، ساؤد ارابستان مةن تؤنيس سةكئلدئ ةلدةر استرونوميالئق ةسةپپةن ةمةس، رامازان ايئنئث تؤعانئن كوزبةن ايقئن كورئپ بارئپ، اؤئز بةكئتؤگة ءپاتؤا شئعارادئ. بذل ةلدةردئث عذلامالارئ رامازان ايئنئث نةمةسة ورازا ايت مةرةكةسئنئث باستالؤئنا بايلانئستئ جوعارئدا كةلتئرئلگةن حاديس-شاريفتئ، ياعني، ايدئث انئق كورئلؤئن نةگئزگة الادئ. الايدا، وسئ ماسةلةنئ تةرةث زةرتتةگةن عالئمداردئث كوزقاراسئنشا ايدئث تؤعانئن استرونوميالئق قذرئلعئلار ارقئلئ عانا دال ؤاقئتئندا انئق كورؤگة بولادئ. ياعني، ايدئث تؤئپ-تؤماعانئن قذر كوزبةن كورؤ، ءپاتؤانئث ءدال بةرئلؤئنة نةگئز بولا المايدئ.

جالپئ، ءتاثئر ةلشئسئنئث (س.ا.ؤ): «رامازان ايئن كورسةثئز، اؤئز بةكئتئثئز. شاؤؤال ايئن كورگةندة اؤئزئثئزدئ اشئپ، ورازا ايتتئ مةرةكةلةثئز. ءبئراق، شاؤؤال ايئن بذلت كولةگةيلةپ كورسةتپةسة، رامازان ايئن وتئز كذنمةن تولئقتئرئثئز» (يبن ءماجا، سيام: 7) دةگةن حاديس-شاريفئن تئكةلةي ماعئناسئندا قولدانؤعا بولمايدئ. ويتكةنئ، مذحاممةد (س.ا.ؤ) ءومئر سذرگةن داؤئردة اراب قوعامئندا استرونوميا عئلئمئ مذلدة دامئماعان ةدئ. سوندئقتان دا جاقسئلئق جارشئسئ (س.ا.ؤ) ورازا تذتؤ ؤاقئتئن بةلگئلةؤدة «ايدئث كورئنؤئن» شارت ةتئپ قويعان بولاتئن.

بذل جةردة اللا ةلشئسئ (س.ا.ؤ) جذلدئزناما عئلئمئنان بةيحابار نادان ارابتارعا ذعئنئقتئ بولؤ ءذشئن ايدئث تؤؤئن نةگئزگة العان-تئن. دةمةك، قازئرگئ داؤئردةگئ استرونوميالئق ةسةپپةن رامازان ايئنئث ؤاقئتئن الدئن-الا بةكئتؤدئث شاريعاتقا قايشئلئعئ جوق دةگةن ءسوز. ءارئ-بةرئدةن سوث مذنداي ةسةپپةن بةرئلگةن ءپاتؤاعا نئق سةنئممةن قاراؤعا بولادئ. سةبةبئ، ءار ايدئث قانشا كذنگة سوزئلاتئنئن كوزبةن كورؤدةن قاراعاندا، استرونوميالئق قذرئلعئلار ءدال انئقتاي الادئ.

مئسالئ، ادامزاتتئث ارداقتئسئ (س.ا.ؤ) رامازان ايئندا اؤئز بةكئتؤدئث ؤاقئتئن: «اق ءجئپ پةن قارا ءجئپ ايئرماشئلئعئ بةلگئلئ بولعانعا دةيئن ءئشئپ-جةثئز» (ءمذسليم، مةساجيد: 171) دةپ بةلگئلةگةنئمةن، اسپاندئ قويؤ قارا بذلت جاپسا، اق ءجئپ پةن قارا ءجئپتئث ايئرئمئ ءدال قاي ؤاقئتتا بةلگئلئ بولعانئن اثعارا الماؤئمئز مذمكئن. وسئ سةبةپتةن دة، ءاربئر كذنگئ تاثنئث بوزارئپ اتقانئن انئقتاؤدا استرونوميالئق دالدئككة سذيةنؤگة ءماجبذرمئز. سول سياقتئ ايدئث تؤئپ-تؤماعانئ كذن باتار باتئس جاقتان بايقالاتئندئقتان (اي كذن باتاردان 22-23 مينؤت بذرئن تؤادئ)، كذننئث قئزئل شاپاعئ نةمةسة قويؤ قارا بذلت جاثا ءيئلئپ سئزئق بولئپ تؤعان ايدئ انئق كورسةتپةؤئ ابدةن مذمكئن.

سوندئقتان، استرونوميالئق زةرتتةؤلةر ارقئلئ عانا ايدئث تؤئپ-تؤماعانئن ءدال باعامداؤعا بولادئ. ولاي بولسا، قاسيةتتئ ايدئث كئرگةن ؤاقئتئن ءدال بةلگئلةؤدة ايدئ تةك كوزبةن كورؤدئ نةگئزگة الاتئن ءپاتؤاعا بايلانئپ قالماي، ءداؤئر قذندئلئعئ سانالاتئن استرونوميالئق عئلئمي تذجئرئمداردئ باسشئلئققا العانئمئز الدةقايدا دذرئس شةشئم بولماق.

اي ةسةبئ بويئنشا 354 كذن بار

ؤاقئتتئ ةسةپتةؤدة ادامزات بالاسئنئث ءبئر بولئگئ كذن ةسةبئنة، ءبئر بولئگئ اي ةسةبئنة سذيةنةتئنئ بةلگئلئ. ويتكةنئ، ؤاقئت ةسةپتةؤدة كذن مةن اي ءمذلت كةتپةيتئن - يلاهي بةزبةن. بذل حاقئندا حاق-تاعالا: «كذن مةن اي (ءوز كةثئستئگئندة) بةلگئلئ مةرزئم بويئنشا ءمالئم ةسةپپةن جذرةدئ» (راحمان، 5) دةپ بذيئرعان بولاتئن. ال، مذسئلمان قاؤئمئنئث اي ةسةبئن ذستانؤئنئث سةبةبئ ذلئ جاراتؤشئ قذران-كارئمدة: «نذر شاشئراتئپ - كذندئ، جارئعئن جايعئزئپ ايدئ جاراتتئ اللا. سونان سوث سةندةردئث جئل جانة اي مةرزئمدةرئن ايئرؤلارئث ءذشئن ولاردئث ورئندارئن بةلگئلةدئ. اللا ونئ جايدان جاي جاساعان جوق. بئلة بئلگةنگة اللا اياتتارئن وسئلايشا ايقئن تذسئندئرةدئ» (ءجذنئس، 5) دةپ بذيئرعان-تئن.

كذن ةسةبئندة 365 كذن بولسا، اي ةسةبئ بويئنشا ءبئر جئلدا 354 كذن بار. اي ةسةبئنئث 354 كذن بولؤئنا وراي رامازان ايئ كةيدة جيئرما توعئز كذن، كةيدة وتئز كذن بولئپ كةلةدئ. بذل حاقئندا حاق ةلشئسئ (س.ا.ؤ): «ءبئز ارابتار ءذممي (وقؤ، جازؤدان بةيحابار، ساؤاتسئز) ءبئر قاؤئمبئز. نة جازا المايمئز، نة ةسةپتةي بئلمةيمئز. ءبئر اي كةيدة بئلاي (پايعامبارئمئز (س.ا.ؤ) ساؤساعئمةن جيئرما توعئز كذندئ ساناپ شئقتئ)، ال، كةيدة بئلاي (پايعامبارئمئز (س.ا.ؤ) وتئز كذندئ ساناپ شئقتئ) بولئپ كةلةدئ» (بذحاري، ساأم: 13، ءمذسليم، سيام: 15، ءابؤ ءداؤت: 4) دةگةن بولاتئن.

ياعني، رامازان ايئنئث كةيدة جيئرما توعئز كذندة، كةيدة وتئز كذندة ذزئلؤئنة بايلانئستئ مذسئلمان جذرتشئلئعئ كةيبئر جئلئ جيئرما توعئز كذن، كةيبئر جئلئ وتئز كذن ورازا ذستايدئ.

كذن ةسةبئنة سذيةنةتئن عايري مذسليمدةر (جويتتةر مةن حريستياندار) جئلدا تةك بةلگئلئ ءبئر مةرزئمدة ورازا تذتادئ. ولارعا قاراعاندا اي ةسةبئنة سذيةنةتئن مذسئلمان قاؤئمنئث اؤئز بةكئتؤ مةرزئمئ كذن ةسةبئ بويئنشا ءاربئر جئلئ ون ءبئر كذنگة كةيئن شةگةرئلئپ، وزگةرئپ وتئرادئ. ءاسئلئ، اي ةسةبئن ذستانؤ كذن ةسةبئنئث ولشةمئنة قاراعاندا رةتسئزدةؤ بولئپ كورئنگةنئمةن، مذندايلاهي ادئلةتتئ ءبئر شةشئم بار. ةگةر، ورازا تذتؤدا كذن ةسةبئن ذستانار بولساق، وندا ذدايئ تةك جئلدئث بةلگئلئ ءبئر مةزگئلئنئث جةثئلدئگئن نةمةسة اؤئرتپالئعئن تارتار ةدئك.

ماسةلةن، قئس مةزگئلئندة كذن قئسقا، ءتذن ذزاق بولعاندئقتان، اؤئز بةكئتؤ جةثئلدةؤ. بذل جونئندة حاق ةلشئسئ (س.ا.ؤ): «قئستا ورازا ذستاؤدئث ساؤابئ تةر توكپةستةن وثاي قولعا تذسكةن ولجا ئسپةتتئ» (تيرميزي، ساأم: 73، مؤسناد، 4: 335) دةگةن بولاتئن. ال، جاز مةزگئلئندة كةرئسئنشة كذن ذزاق، ءتذن قئسقا بولعاندئقتان، ورازا ذستاؤ وثايعا سوقپايدئ. ياعني، اي ةسةبئمةن اؤئز بةكئتسةك جئلدئث ءتورت مةزگئلئنئث رؤحاني شؤاعئنا بولةنةمئز. سونئمةن بئرگة، ةگةر عايري مذسليمدةر ءتارئزدئ جئلدئث بةلگئلئ ءبئر مةرزئمئندة اؤئز بةكئتةتئن بولساق، وندا جةر بةتئندةگئ حالئقتئث ءبئر بولئگئ ذدايئ قاقاعان قئس مةزگئلئندة، ءبئر بولئگئ اپتاپ ئستئقتا اؤئز بةكئتكةن بولار ةدئ. ال، ءدئنئمئز اي ةسةبئنة جذگئنگةندئكتةن، جةر بةتئندةگئ مذسئلمان جذرتشئلئعئ ءاربئر جئلئ ون ءبئر كذننئث اؤئسئپ وتئرؤئمةن جئلدئث ءتورت ماؤسئمئندا دا ورازا ذستاپ شئعادئ.

 جذلدئزشئلارعا جذگئنؤ حارام با؟

ورتا عاسئرلاردا استرونوميالئق زةرتتةؤلةرمةن ؤاقئت مولشةرئن انئقتايتئن ماماندار «مؤأاكيت» نةمةسة «مؤناججيم» دةپ اتالدئ. حانافيا مازحابئنئث فاكيهئ مذحاممةد بين مؤكاتيل جانة كادئ ابدؤلجاببار، سونداي-اق، شافيا مازحابئنئث وكئلئ يمام سؤبكيلةر ايدئث تؤعانئن انئقتاؤدا استرونوميالئق ةسةپ جاسايتئن «مؤأاكيت» نةمةسة «مؤناججيمدةردئث» تذجئرئمدارئنا مويئنسذندئ. دةگةنمةن، ءدئن نةگئزدةرئندة «مؤناججيمگة» قاتئستئ تةرئس ءپاتؤالار دا بةرئلگةن (فاتاؤي-حينديا، 2: 245). ماسةلةن، ساؤد ارابستان سةكئلدئ استرونوميالئق زةرتتةؤلةرگة ءبئرجاقتئ قارايتئن ةلدةر ادامزات ماقتاؤلئسئنئث (س.ا.ؤ): «كئمدة-كئم بالگةر مةن جذلدئزشئعا (مؤناججيم) بارئپ، عايئپقا قاتئستئ ءبئر نارسة سذراسا، مذحاممةدكة تذسئرئلئگةندئ (ءدئندئ) تةرئسكة شئعارعان سانالادئ» (يبني ابيدين، ماسمؤاتذر-ريسايل، 1؛ 245) دةگةن حاديس-شاريفئن نةگئزگة الادئ. ايتسة دة، يسلامعا دةيئنگئ داؤئردةگئ جاهيل قوعامنئث جذلدئزشئلارئمةن (مؤناججيم) بذگئنگئ كذننئث استرونوم عالئمدارئن مذلدة سالئستئرؤعا بولمايدئ. سةبةبئ، جاهيليات ءداؤئرئنئث جذلدئزشئلارئ تئلسئم الةممةن (جئندار) بايلانئس جاساپ، جورتا تذجئرئم جاساؤعا بةيئم كةلةتئن.

ال، بذگئنگئ كذننئث استرونوم عالئمدارئ كوك ءجذزئنئث نازئك قذبئلئستارئن ءجئتئ باقئلاپ، اسپان الةمئندةگئ قوزعالئستاردئث باعئتئن ءدال زةردةلةؤئمةنةن ةرةكشةلةنةدئ. ءتئپتئ، بذگئنگئ كذننئث جذلدئزشئ عالئمدارئ كوك ءجذزئن جةردةن باقئلاماي، عارئش كةثئستئگئنة شئعئپ، ونداعئ يئرئمدةردئ ارنايئ قذرال-جابدئقتارمةن قاداعالايدئ. ياعني، «كئمدة-كئم بالگةر مةن جذلدئزشئعا (مؤناججيم) بارئپ، عايئپقا قاتئستئ ءبئر نارسة سذراسا، مذحامةدكة تذسئرئلئگةندئ (ءدئندئ) تةرئسكة شئعارعان سانالادئ» (يبني ابيدين، ماسمؤاتذر-ريسايل، 1؛ 245) دةگةن حاديس-شاريفتةگئ جذلدئزشئمةن قازئرگئ استرونوم عالئمداردئ ءبئر ماعئنادا تذسئنؤگة بولمايدئ.

 اي العاش كورئنگةننةن اؤئز بةكئتكةن ابزال

حانافيا، ماليكيا، حانباليا مازحابئنئث وكئلدةرئ جةر بةتئنئث قاي جةرئندة ايدئث تؤئلعانئ العاش كورئنسة، وزگة ةلدةر ءالئ ايدئث تؤعانئن كورمةسة دة، مذسئلمان قاؤئمئنئث ءبئرتذتاستئعئ مةن بئرلئگئ ساقتالؤئ ءذشئن ءبئر مةزگئلدة اؤئز بةكئتؤدئ باستاعانئ ابزال دةپ بئلةدئ. ياعني، بذل بايلام بويئنشا ءيسئ ءبذتئن مذسئلمان الةمئ ورازا ذستاؤدئ ءبئر كذندة باستاپ، ءبئر كذندة اياقتاؤئ ءتيئس. الايدا، شافيا مازحابئ عذلامالارئ رامازان ايئنئث باستالؤئ حاقئندا «جيئرما ءتورت فارساحتان (140 شاقئرئم) تئسقارئ تذرعان مةملةكةتتة ايدئث تؤئلعانئ باسقا ؤاقئتتا كورئنسة، ول مةملةكةتتئث مذسئلماندارئ ايدئ كورگةننةن كةيئن بارئپ ورازا ذستايدئ» (مازاهيبؤل-ةرباا، 2: 550) دةپ ءپاتؤا بةكئتكةن.

ولار بذل شةشئمگة كؤرايبتةن (ر.ا) جةتكةن مئنا ريؤاياتتئ نةگئزگة الادئ: «كؤرايب (ر.ا) شام قالاسئندا جاثا تؤعان ايدئ كورةدئ. ئلة-شالا ءبئر شارؤامةن ماديناعا ساپار شةگةدئ. مادينادا جولئققان يبن ابباس (ر.ا): «ايدئث تؤعانئن قاي ؤاقئتتا كوردئث؟» دةپ سذرايدئ. كؤرايب (ر.ا): «جذما كذنئ كةشتة كوردئم» دةپ جاؤاپ بةرةدئ. يبن ابباس (ر.ا): «ونئ سةن دة كوردئث بة؟» دةپ قايتالاپ سذرايدئ. كؤرايب (ر.ا): «يا، ونئ مةن دة كوردئم، بارلئق ادام كورئپ، ورازا تذتؤدئ باستادئ» دةيدئ. يبن ابباس (ر.ا): «ءبئز ايدئث تؤعانئن سةنبئ كذنئ كوردئك. وتئز كذن تولعانشا نةمةسة شاؤؤال ايئ تؤعانعا دةيئن ورازا تذتامئز» دةيدئ. كؤرايب (ر.ا): «مؤاأيةنئث ايدئ كورؤئ ورازا تذتؤدئ باستاؤعا جةتكئلئكتئ ةمةس پة؟» دةپ سذراعاندا، يبن ابباس (ر.ا): «جوق، اللا ةلشئسئ (س.ا.ؤ) بئزگة وسئلايشا ءامئر ةتتئ» دةپ جاؤاپ بةرةدئ (ءمذسليم، سيام: 28، تيرميزي، ساأم: 9، ءابؤ ءداؤت، سيام: 9).

رامازان ايئنئث كةيبئر مةملةكةتتةردة ةرتة، كةيبئر مةملةكةتتةردة كةش باستالؤئنئث تاعئ ءبئر سةبةبئ، باتئس ةلدةرئندة قوعامدئق جذمئس مةزگئلئن ءبئرئثعايلاؤ ماقساتئندا «الةؤمةتتئك ساعات» تذسئنئگئ قالئپتاسقان. وسئ «الةؤمةتتئك ساعات» رةجيمئنة بايلانئستئ، بذل مةملةكةتتةردةگئ ؤاقئت ولشةمئنئث ءتئلئ اي ةسةبئن ذستاناتئن ةلدةردةن بولةك بولئپ كةلةدئ. وسئ قايشئلئقتئ رةتتةؤ ءذشئن مذسئلمان مةملةكةتتةرئ 1978 - جئلئ «اي كونفةنسياسئن» (تذركيا) وتكئزئپ: «جةر ءجذزئنئث قاي جةرئندة العاش رةت اي كورئنگةن بولسا، يسلام ةلدةرئ ورازا ذستاؤدئ ءبئر مةزگئلدة باستاؤئ قاجةت» دةپ قارار قابئلداعان بولاتئن. وكئنئشكة قاراي، ءبئراؤئزدان قابئلدانعان بذل بايلام ءالئ كذنگة دةيئن ءسوز كذيئندة قالئپ وتئر.

ءتذيئن

زادئندا، قاسيةتتئ ايدا رامازان رؤحئن بويئمئزعا ءسئثئرئپ، كةؤدةمئزدئث حيكمةتكة تولئ بولؤئ ورازانئث جيئرما توعئز كذن نةمةسة وتئز كذن بولؤئنان دا ماثئزدئ. وسئ تذرعئدا، سئرعئپ ءوتئپ جاتقان ؤاقئت، بايئبئنا بارا بئلگةنگة قايتئپ اينالئپ سوقپايتئن يلاهي قازئنا سانالادئ. قيامةت-قايئم كذنئ امال داپتةرئمئز تولعان ايداي نذرلانئپ تذرؤئ ءذشئن ءبئزدئث سئناق الةمئندةگئ ءاربئر تئنئسئمئز ساؤاپقا تولئ بولؤئ قاجةت. ياعني، ؤاقئتتئث قذنئن دةر كةزئندة ذعئنا الساق ذشپاققا شئعامئز، ال، ذعئنا الماساق، مةشةؤلئككة ذرئنارئمئز حاق. ولاي بولسا، لايئم الاش جذرتئنا بةس كذندئك سئناقتئ ماعئنالئ وتكئزئپ، ساؤاپقا تولئ عذمئر كةشؤدئ جازسئن!

مذحان يساحان

muslim.kz

 

سوڭعى جاڭالىقتار