قازاقستاندا كوممؤنالدئق قئزمةتتةردئث تاريفتةرئ باقئلاؤسئز وسپةيدئ - مذرات وسپانوأ
وسئ رةتتة قازاقپارات تئلشئسئنة سذحبات بةرگةن ق ر تابيعي مونوپوليالاردئ رةتتةؤ اگةنتتئگئنئث ءتوراعاسئ مذرات وسپانوأ ول قانداي جاثاشئلدئقتار ةكةندئگئن ءارئ تاجئريبةگة ةنگئزئلگةننةن كةيئن قانشالئقتئ تيئمدئلئك كورسةتةتئندئگئن تارقاتا ايتئپ بةردئ.
- مذرات ماعاؤيا ذلئ، قولدانئستاعئ زاثناماعا قانداي وزگةرئستةر ةنگئزئلةتئندئگئن ايتئپ بةرسةثئز.
- بذل سالادا اگةنتتئكتئث زور جذمئستار اتقارعاندئعئن بئردةن اتاپ وتكئم كةلةدئ ءارئ ءبئزدئث ذسئنئستارئمئزدئث باسئم بولئگئ قازئردئث وزئندة جذزةگة اسئرئلؤدا. ماسةلةن، وتكةن جئلئ مونوپوليستةردئث ينأةستيسيالئق مئندةتتةمةلةرئن باقئلاؤدئ كذشةيتؤگة باعئتتالعان زاث قابئلداندئ. 2013 - جئلدئث 1 - قاثتارئنان باستاپ سالئستئرمالئ ساراپتاما ءادئسئ - بةنچماركينگ ءادئسئ بويئنشا وثئرلئك ةلةكتر جةلئلةرئ كومپانيالارئنئث تاريفتةرئ بةكئتئلدئ. بذل ءادئستئث ماثئزدئ باسئمدئقتارئنئث ءبئرئ - شةشئمدةر قابئلداؤ بارئسئندا «ادامي فاكتورلاردئ» بارئنشا تومةندةتؤ. تاعئ ءبئر جاثاشئلدئق - قؤاتئ تومةن تابيعي مونوپوليالار سؤبيةكتئلةرئنئث ءوتئنئم بةرؤ ناؤقانئنان ةسكةرتؤ سيپاتئنا كوشؤئ. ينأةستيسيالئق تارتئمدئلئعئن ارتتئرؤ ءارئ رةتتةلةتئن سةكتوردئ جاثعئرتؤ اياسئندا 2013-2015 - جئلدارعا ارنالعان سؤ تاريفتةرئن قالئپتاستئرؤدا جاثا تةتئكتةردئ ةنگئزؤدئث كةشةندئ جوسپارئ قابئلداندئ.
قازئرگئ ؤاقئتتا ءبئز نورماتيأتئك بازالاردئ وثتايلاندئرؤ باعئتئندا جذمئس جذرگئزؤدةمئز. 80 نورماتيأتئك قذقئقتئق اكتئگة ساراپتاما جذرگئزئلئپ، ناتيجةسئندة ونئث 17 سئ ءذش نورماتيأتئك قذقئقتئق اكتئگة وثتايلاندئرئلدئ. بذعان قوسا، 13 نورماتيأتئك قذقئقتئق اكتئ مةن 40 ادئستةمةنئث 16 سئ جويؤعا قويئلدئ.
- نورماتيأتئك بازالارعا وثتايلاندئرؤ جذرگئزؤ جايئندا تارقاتا ايتئپ بةرسةثئز.
- ارينة، مةملةكةت باسشئسئ ذكئمةت پةن «اتامةكةن» ذلتتئق ةكونوميكالئق پالاتاسئنا مةنشئك يةسئ اؤئسقان جاعدايدا جذمئس ئستةپ تذرعان كاسئپورئندئ نةمةسة سةحتئ ينجةنةرلئك جةلئلةرگة قوسؤ بارئسئندا تةحنيكالئق شارتتار بةرؤ ماسةلةسئن تئثعئلئقتئ شةشؤدئ تاپسئرعان بولاتئن.
مئنة، وسئعان وراي ءبئزدئث اگةنتتئك باسقا دا مةملةكةتتئك ورگاندارمةن بئرلةسئپ، تةحنيكالئق شارتتاردئ «ءبئر تةرةزة» قاعيداتئ بويئنشا بةرؤدئ قاراستئراتئن جوسپار ازئرلةدئ. تةحنيكالئق شارتتاردئ بةرؤ ةرةجةسئ تةحنيكالئق شارتتاردئث تولئق تئزبةسئن قاراستئرادئ ءارئ مونوپوليستةردئث قوسئمشا تالاپ ةتؤ مذمكئنشئلئكتةرئن تولئعئمةن شةكتةيدئ. اتاپ ايتقاندا، يةنئث اؤئسؤئ جاثا تةحنيكالئق شارتتار الؤ ءذشئن سةبةپ بولمايدئ. ةندئگئ ؤاقئتتا ولار نئساننئث مةنشئك يةسئنة ةمةس، ونئث مةكةن-جايئنا عانا قاتاث بةرئلةتئن بولادئ. ودان ءارئ قولجةتئمدئ تاياؤ ورنالاسقان نذكتة جةرگئلئكتئ اتقارؤشئ ورگانداردئث، ةكسپةرتتئك جانة قوعامدئق ذيئمداردئث وكئلدةرئنئث قاتئسؤئمةن كوميسسيا ارقئلئ انئقتالادئ. مونوپوليستةرگة جةمقورلئق مذمكئنشئلئكتةرئن بةرةتئن شارتتاردئ جويؤ ءذشئن پايدالانؤعا بةرؤ جانة تةحنيكالئق شارتتاردئ بةرؤ مةرزئمئن رةگلامةنتتةؤ اكتئسئن حابارلاندئرؤ سيپاتئندا ةنگئزؤ قاراستئرئلؤدا.
جئلدار بويئ قوردالانعان كةلةسئ ءبئر پروبلةمالئ ماسةلة نةگئزگئ قذرالداردئث ءتوزؤئ بولئپ وتئر. بذل پروبلةمانئ تاريف ارقئلئ ءبئر ساتتة شةشؤ مذمكئن ةمةس. ويتكةنئ بذل رةتتةلةتئن قئزمةتتةر تاريفتةرئنئث ةسةلةپ ءوسؤئنة اكةلةدئ. ورئن الئپ وتئرعان جاعدايدان شئعؤدئث جولئ - دامؤ ينستيتؤتتارئ مةن ةكئنشئ دةثگةيلئ بانكتةردةن ينأةستيسيالئق باعدارلامالاردئ جذزةگة اسئرؤ ءذشئن زايةم قارجئسئن تارتؤ. زايةم قارجئسئن تارتؤ ايتارلئقتاي الةؤةتكة ية. ول قئسقا مةرزئمدة تاريفتةرگة از جذكتةلئم تذسئرة وتئرئپ، كةث اؤقئمدا جاثعئرتؤ جذمئستارئن جذرگئزؤگة مذمكئنشئلئك بةرةدئ. ناتيجةسئندة قئزمةت ساپاسئ ارتئپ، شئعئن تومةندةيدئ، ةلةكتر ةنةرگياسئ مةن ماتةريالداردئ تذتئنؤ قئسقارادئ، ءوندئرئستئ اأتوماتتاندئرؤ ةنگئزئلةدئ.
وزئندئك قذنئن تومةندةتؤدئث تيئمدئلئگئ ةسةبئنةن رةتتةلةتئن قئزمةتتةردئث تاريفتةرئن ذستاپ تذرؤعا مذمكئنشئلئك بولادئ ءارئ جئل سايئن تاريفتةرگة بارئنشا از جذكتةلئم تذسئرة وتئرئپ، نةگئزگئ قارئزداردئ قايتارؤ جذزةگة اسئرئلادئ. بذل تذرعئدا ءبئز توزؤ دةثگةيئنئث جوعارئ بولؤئنا بايلانئستئ جئلؤ جةلئلةرئ مةن سؤ ارنالارئنا باسا نازار اؤدارامئز. مةن تاريف قالئپتاستئرؤ بارئسئندا ةسكةرئلةتئن شئعئستارعا، ياعني مونوپوليستةردئث تاؤارلار، جذمئستار مةن قئزمةتتةردئ ساتئپ الؤلاردئ جذرگئزؤ بارئسئنداعئ پروبلةمالارعا ةرةكشة نازار اؤدارتقئم كةلةدئ. بذل رةتتة كوپتةگةن پروبلةمالئ ماسةلةلةر بار. سوندئقتان دا ءبئز مونوپوليستةر ساتئپ الاتئن تاؤارلار، جذمئستار مةن قئزمةتتةردئث تئزبةسئن ازئرلةدئك. وندا نارئقتاعئ باعا جايئنداعئ مالئمةتتةر تذزئلةدئ. ول ءبئزدئث أةب-سايتئمئزدا ورنالاستئرئلاتئن بولادئ. اتالعان تئزبة ينأةستيسيالئق باعدارلامالاردئ قاراؤدا، تابيعي مونوپوليا سؤبيةكتئلةرئنئث تاريفتةرئن بةكئتؤدة پايدالانئلادئ. تاريفتة بذل تئزبةدةن جوعارئ بولمايتئن باعا نةگئزگة الئنادئ. دةگةنمةن، تاؤارلاردئث جوعارئ باعاسئن مونوپوليستةر ساؤدا ونةركاسئپ پالاتاسئنئث انئقتاماسئمةن قؤاتتاي الادئ. راسئمدةردئ جةثئلدةتؤ اياسئندا ءوتئنمدئ ةلةكتروندئ نذسقادا بةرؤ مذمكئنشئلئگئ جاسالاتئن بولادئ.
- قوعامنئث الاثداؤشئلئعئن تؤئنداتاتئن ماسةلةلةردئث ءبئرئ تاريف قالئپتاستئرؤداعئ اشئقتئقتئث جةتكئلئكسئزدئگئ ةكةندئگئ بةلگئلئ. ال بذل سالادا نة وزگةرمةك؟
- ءيا، بذل ذنةمئ اسئرةسة، جاريا تئثداؤلار وتكئزؤ راسئمدةرئندة سئن تةزئنة ذشئرايتئن وتة وزةكتئ ماسةلةلةردئث ءبئرئ ةكةندئگئنة داؤ جوق. سوندئقتان دا ءبئز ولاردئ وتكئزؤ بولئگئندة زاثناماعا ءبئرقاتار تذزةتؤلةر ازئرلةدئك. ةندئگئ ؤاقئتتا وثئردة ذلكةن تارالئممةن شئعاتئن گازةتتة جانة تةلةارنادا جاريا تئثداؤ وتةتئندئگئ تؤرالئ حابارلاندئرؤ بةرئلةتئن بولادئ. ول وتكئزئلگةنگة دةيئنگئ 10 كذندة جةرگئلئكتئ گازةتتة تئثداؤعا شئعارئلاتئن ماسةلةنئث ءمانئن اشئپ كورسةتةتئن تةزيستةر، تاريفتئث وزگةرؤ سةبةبئ، مونوپوليستةردئث جذمئس قورئتئندئسئ جانة باسقا دا قاجةتتئ اقپاراتتار جاريالانؤئ ءتيئس.
بذدان وزگة دة تالاپتار بار، ياعني، تئثداؤعا قاتئسؤشئلار مونوپوليست قئزمةتكةرلةرئنةن قذرالماؤئ قاجةت.
- ت م ر ا قئزمةتتةردئ تذتئنؤدئ ةسةپكة الؤ جذيةسئنئث قانداي بولعاندئعئن قالايدئ؟
- ءوزئثئز دة بئلةتئندةي، 2017 - جئلئ قازاقستان بذگئنگئ كذننئث وزةكتئ ماسةلةلةرئنئث ءبئرئ «بولاشاق ةنةرگياسئ» تاقئرئبئمةن ة ح ر و-2017 كورمةسئن وتكئزةدئ. ةنةرگيانئ ذنةمدةؤ ءذشئن، قانشاما ةنةرگيا تذتئنئلاتئندئعئن سةنئمدئ ءبئلؤ قاجةت. ول قئزمةتتةردئث شئنايئ كولةمئن انئقتاؤ تةك قانا ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئمةن جابدئقتالعاندا عانا مذمكئن. بذدان بولةك، ولار بولعان جاعدايدا ةنةرگيانئ تاسئمالداؤ بارئسئنداعئ شئعئندئ دا انئقتاؤعا بولادئ. بذگئندة ةلئمئزدئث بارلئق تذتئنؤشئلارئندا ةلةكتر ةنةرگياسئن ةسةپتةؤ قذرئلعئسئ بار. الايدا اتالعان قذرئلعئلارداعئ كورسةتكئشتةردئ الؤ تاؤلئكتئث ءارتذرلئ ؤاقئتئندا نةمةسة ءتئپتئ ايدئث ءارتذرلئ كذنئندة جذرگئزئلةدئ. وسئعان بايلانئستئ ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئنئث كورسةتكئشتةرئن بئرمةزةتتة الؤ پروبلةماسئ بارلئق وثئرلئك ةلةكتر جةلئلةرئ كومپانيالارئندا جوعارئ دةثگةيدة ورناتئلعان ةنةرگيانئ كوممةرسيالئق ةسةپتةؤدئث اأتوماتتانئرئلعان جذيةسئن ةنگئزؤ جولئ ارقئلئ شةشئلؤئ ءتيئس. اگةنتتئك ةنةرگيانئ كوممةرسيالئق ةسةپتةؤدئث اأتوماتتاندئرئلعان جذيةسئن ةنگئزؤدئ تومةنگئ دةثگةيدة جذرگئزؤدة. بذل ماقساتتارعا 2013-2015 - جئلدارعا شامامةن 20،3 ميلليارد تةثگة قاراستئرئلعان.
جئلؤ ةنةرگياسئن ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئمةن جابدئقتاؤ ماسةلةسئ ءبئرشاما كذردةلئرةك. ةلئمئزدة جالپئذيلئك ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئنئث ورناتئلؤ دةثگةيئ تومةن. ال تذتئنئلعان جئلؤ ةنةرگياسئنئث سةنئمدئ ةسةبئنسئز ةنةرگيا ذنةمدةؤ تؤرالئ ايتؤ اسئعئستئق بولار. ويتكةنئ جئلؤ ةسةپتةؤ قذرالئ ناقتئ تذتئنعئن جئلؤئثا عانا اقشا تولةؤمةن قاتار تذتئنؤشئلارعا تيةسئلئ ذيئشئلئك جئلؤ جةلئسئ مةن قذرال-جابدئقتاردئ قوسا العاندا بارلئق دةثگةيدةگئ ةنةرگيا تيئمدئلئگئ جانة ةنةرگيا ذنةمدةؤ بويئنشا شارالاردئ جذرگئزؤگة مئقتئ ئنتالاندئرؤ بولئپ سانالادئ عوي. ةندئگئ ؤاقئتتا بذل پروبلةمانئ تذتئنؤشئلار ةمةس، قئزمةت كورسةتؤشئلةر عانا شةشةتئن بولادئ. الپاؤئت كاسئپورئن ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئ تةثگةرئمئن ذستاؤشئ بولماق. ال تذتئنؤشئلار بالانسئنداعئ ةسةپتةؤ قذرئلعئلارئن مونوپوليستةر تذرعئنداردان قالدئق قذنئ بويئنشا ساتئپ الادئ جانة قئزمةت كورسةتؤشئ ةسةبئنةن كذتئمگة الئنادئ.
- ت م ر ا ذسئنئلاتئن تاريفتةردئ زةردةلةي مة؟ قانداي قئزمةتتةر كوممؤنالدئق قئزمةتتةر تاريفئنة اؤديت جذرگئزئپ، ونئث قذنئن قؤاتتايدئ؟
- بئردةن ايتئپ كةتةيئن، تاريفتةردئ بةكئتؤ تاريفتةرگة قوسئلاتئن شئعئستار بويئنشا قاتاث شةكتةؤدئ قامتيتئن زاثناما تالاپتارئنا سايكةس جذزةگة اسئرئلادئ. ءوتئنئمدئ قاراؤ بارئسئندا ةكسپةرتتةردئ، تذتئنؤشئلاردئ جانة قوعامدئق بئرلةستئكتةردئ تارتؤ ارقئلئ تاريفتةردئث جوبالارئنا ساراپتاما جذرگئزئلةدئ. ءبئز تذتئنؤشئلار قذقئقتارئن قوعام ارقئلئ قامتاماسئز ةتؤ باعئتئنداعئ جذمئستارئمئزدئ كذشةيتؤدةمئز. بئزدةر «اتامةكةن» وداعئ، قازاقستان تذتئنؤشئلار ليگاسئ، «كومةكشئ» نارئق سؤبيةكتئلةرئن قولداؤ بويئنشا الماتئلئق قاؤئمداستئق سئندئ جةتةكشئ رةسپؤبليكالئق ذكئمةتتئك ةمةس ذيئمدارمةن ئنتئماقتاستئق تؤرالئ مةموراندؤم جاساستئق ءارئ بارلئق پروبلةمالئ ماسةلةلةردئ جةدةل شةشةمئز. سونئث ارقاسئندا وتكةن جئلئ تةك قانا تابيعي مونوپوليالاردئث 42 بازالئق سؤبيةكتئلةرئنئث تاريفتةرگة ارنالعان وتئنئمدةرئن قاراؤ بارئسئندا الپاؤئت كاسئپورئندار سذراپ وتئرعان تابئس 55 ميلليارد تةثگةدةن استام قارجئعا قئسقاردئ.
رةتتةلةتئن تاريفتةردئث وزگةرؤئ ذكئمةت ماقذلداعان ينفلياسيانئث جوسپارلئ ءدالئزئن ةسةپكة الا وتئرئپ جذزةگة اسئرئلاتئندئعئ دا ماثئزدئ. بذل نةگئزگئ ماكروةكونوميكالئق كورسةتكئشتةردئث ءبئرئ. ةگةردة باسقاشا ايتار بولساق، قازاقستاندا كوممؤنالدئق قئزمةتتةر تاريفئنئث باقئلاؤسئز وسئمئنة جول بةرئلمةيدئ.
ماسةلةن، ستاتيستيكالئق مالئمةتتةرگة قاراعاندا، 2012 - جئلئ تاريفتةردئ وزگةرتؤ تؤرالئ شةشئم 1،9 پايئزدئق شةكتئ جئلدئق ماندة جوسپارلانعان ينفلياسياعا 1،2 پايئز دةثگةيئندة جيئنتئق ذلةس قوستئ. وسئلايشا، وتكةن جئلئ رةتتةلةتئن تاريفتةردئث ينفلياسياعا ئقپالئ ذستالئپ تذرئلدئ. ال 2013 - جئلعا ذكئمةت رةتتةلةتئن قئزمةتتةردةن 1،2 پايئز دةثگةيئندةگئ ذلةستئ ماقذلداندادئ.
- مذرات ماعاؤيا ذلئ، سذحباتئثئزعا راحمةت!
اأتور: مارلان جيةمباي