بايقوثئر ماسةلةسئ قاشان شةشئلةدئ؟

بةينةلئ تذردة ايتساق، تاؤةلسئزدئك العالئ بةرئ الةم حالقئ قازاق پةن قازاقستاندئ تانؤ ساباعئن ءوتئپ جاتئر. ءبئزدئث مةملةكةت تة ءوزئن-ءوزئ تانئتئپ كةلةدئ. بذرئندارئ كوپ بئلة بةرمةؤشئ ةدئ، بذگئندة ءبئراز تانئمال بولئپ قالدئق. قازئر قازاقستان قايدا دةسةث، باتئستئث ساؤاتئ بار ازاماتتارئ ساؤساعئمةن گةوگرافيالئق كارتادان ةلئمئز بةن جةرئمئزدئ كورسةتئپ بةرةتئن دةثگةيگة جةتتئ. ارينة بذعان جةتؤ وثاي بولعان جوق، تالاي جةردة شاشئلدئق، تالاي جيئنعا قاتئستئق، ورتالئق ازيا تذرماق، ت م د كولةمئندة بولماعان مارتةبةلئ باسقوسؤدئث ءبئرازئن استانا مةن الماتئدا اكةلئپ وتكئزدئك. قئسقاسئ ساياساتتا دا، سپورتتا دا، ونةر مةن مادةنيتةتتة دة ةلئمئزگة جاقسئلاپ جارناما جاساپ كةلةمئز.
قازاقتا جارنامانئ قاجةت ةتپةيتئن ءبئر جةر بار-بايقوثئر دةگةن. بايقوثئردئ جذمئر جةردئ مةكةن قئلعان 7 ميلليارد ادام تذگةل بئلةدئ دةسةم، ارتئقتاؤ شئعار، ءبئراق «ءالئپتئ - تاياق»، دةپ تانيتئن، مذعالئمنئث الدئن كورئپ، مةكتةپ پارتاسئنا وتئرعاننئث ءبئرسئپئراسئ حاباردار. سةبةبئ - تاپ وسئ بايقوثئردان العاش رةت ادامزات بالاسئ اسپانعا ذشتئ. 1961- جئلدئث 12- ساؤئرئندة «أوستوك» عارئش كةمةسئنة مئنگةن يؤريي گاگارين عارئشقا اتتاندئ. ولجاس سذلةيمانوأتئث «ادامعا تابئن جةر ةندئ»، دةپ ولةث شئعاراتئن، ول ولةث جازئلعان پاراقشالار الماتئنئث توبةسئنةن ذشاقپةن تاراتئلاتئن كةزئ سول تذس.
وداق كةزئندة بذكئل كةثةس جذرتئنئث ماقتانئشئنا اينالعان كوسمودرومنئث بذگئنگئ قوجايئنئ - ءبئز، ءبئراق قئزئعئن كورئپ وتئرعان - رةسةي. كوك پةن جةردئث اراسئن جالعاعان ماثئزدئ نئساندئ 1994- جئلئ 20 جئلعا جالعا بةردئك. ال، 2004- جئلئ ونئث مةرزئمئن 2050- جئلعا دةيئن ذزارتتئق. عارئش ايلاعئن تذرالاتئپ الماس ءذشئن، قوس مةملةكةت وسئلايشا كةلئسئمگة كةلدئ.
وكئنئشكة قاراي، سول كةزدة ءبئزدئث ةلئمئزدئث مذددةسئ كوپ ةسكةرئلة قويماپتئ. ونئ بذگئندةرئ ءبئلئپ ءجذرمئز. بايقوثئر قالاسئنداعئ قازاقستاندئق ازاماتتاردئث الةؤمةتتئك جاعدايئ ءالئ كذنگة شةشئلمةي كةلةدئ. قازئر قالادا تذراتئن 70 مئث ادامنئث 50 پايئزدان استامئ قازاقستاندئق. سونئث ءبئرازئ جذمئسسئز. سةبةبئ - بايقوثئر 100 پايئز رةسةي فةدةراسياسئنئث بيؤدجةتئنةن قارجئلاندئرئلادئ. اكئمئ دة سول جاقتان كةلگةن. قئزئلوردا وبلئسئ اكئمدئگئنئث وندا وكئلدئگئ عانا بار. مةكتةپتةردة قاراكوزدةرئمئز ورئستئث وقؤلئعئمةن وقيدئ، تاريحي مةكةننئث تذرعئندارئ كورشئ ةلدئث زاثئمةن ءجذرئپ-تذرادئ. قاي سالادا بولماسئن قازاقتئث ةسةسئ كةتئپ جاتئر، وسئنئ رةتتةيئك، دةپ جازؤداي-اق جازئلدئ، ايتئلؤداي-اق ايتئلدئ. ءبئراق، ناتيجة جوق. بايقوثئردئث باسئنان بذلت، حالقئنئث جذزئنةن مذث تارقاماي-اق قويدئ.
بايقوثئر قالاسئنئث رةسةي فةدةراسياسئنا جالعا بةرئلگةنئنة بيئل - 19 جئل. 19 جئل ئشئندة قالادا كوپ وزگةرئس بولدئ. ورئس رؤبلئ كئرئپ، رةسةي زاثئ كذشةيدئ. قالا قوس اتاؤ الدئ. قازاقشاسئ شالا - «بايكونئر»، ورئسشاسئ «بايكانؤر».
بايقوثئرداعئ «كوسموس» كوللةدجئنئث ديرةكتورئ، ءارئ قارماقشئ اؤداندئق ءماسليحاتئنئث دةپؤتاتئ ءانؤار داؤلةنبايةأ قالانئث جايئن جاقسئ بئلةدئ. ءانؤار اقساقال كةثةستئك لةنينسك، 90- جئلدارداعئ قازاقستاندئق بايقوثئر جانة 93- جئلدان بةرگئ رةسةي جالعا الئپ وتئرعان «بايكونؤر» تؤرالئ تولئق ايتئپ بةرة الادئ. «نذر وتان» پارتياسئ فيليالئنئث ءتوراعاسئ ءوز سوزئندة، بايقوثئردئ رةسةيگة جالعا بةرگةندةگئ ةث باستئ ذتئسئمئز - عارئش ايلاعئن امان الئپ قالؤئمئز، دةيدئ. ةكئ ةل تئزة قوسپاعاندا، الةمدةگئ ةث ءئرئ كوسمودرومنئث قذرئپ كةتؤئ دة مذمكئن ةدئ. الايدا، ذتئلعان تذستارئمئزدا بار.
ءانؤار داؤلةنبايةأ، قارماقشئ اؤداندئق ءماسليحاتئنئث دةپؤتاتئ، «نذر وتان» پارتياسئنئث بايقوثئر قالالئق فيليالئنئث ءتوراعاسئ:
تذسئنبةيتئن نارسة. كةشة عانا كئشئگئرئم ءبئر كةزدةسؤ وتكةندة پرةزيدةنتتئث وكئلئ ءسابيت نذرماحان ذلئ قاتتئ كوتةردئ. جالعا بةرئلمةؤئ كةرةك قوي، بذل. جالعا بةرئلگةننةن كةيئن، نة ءبئز، نة رةسةي ية بولؤئ كةرةك. بذل دا ايتئلئپ جاتقان نارسة. بذل بئتپةيتئن داؤ. جالعا بةرئپ وتئرمئز عوي. الايدا بذعان ةشتةثة ئستةي المايمئز. قولئمئزدان ةشتةثة كةلمةيدئ. مئنا قاسئمئزدا تورةتام، اقاي دةگةن ةلدئ مةكةندةر بار. وسئلار مالدارئن باعا المايدئ. ارئ قاراي شئعارسا، رةسةي جاعئ مالدارئن ايداپ كةتةدئ، نةمةسة كئرگئزبةيدئ. مئنا جةردة پانتون بار. اقاي حالقئ مالئن ارئ قاراي وتكئزة المايدئ. بذل بئتپةيتئن داؤ. ةندئ، اقاي مةن تورةتام قالاي ءومئر سذرةدئ؟ ءبئز جالعا بةرسةك وسئ قالانئ بةردئك.
قازاق ساحاراسئندا تذرعان رةسةيدئث بذل ارالئندا باعا شارئقتاپ كةتكةن. ازئق-تذلئك پةن كوممؤنالدئ تولةمدةر ةل ئشئنةن قاراعاندا بئرنةشة ةسةگة قئمبات.
دؤمان مذحامةتكارئم، ءتئلشئ:
مةن قازئر ءوز جةرئمدة تذرمئن. ياعني، بذل جةر قازاق ةلئنة قاراستئ. ال، ارتئمدا تورةتام كةنتئ. ةگةر بئلاي قاراي 50 مةتر جةر جذرسةك، بذل جةردة بايقوثئر شاهارئ. رةسةي جالعا الئپ وتئرعان بذل قالا مةن تورةتام كةنتئندةگئ اراسئنداعئ باعا ايئرماشئلئعئ جةر مةن كوكتةي. مئسالعا، تورةتامدا ءبئر نان 30-35 تةثگة تذرسا. بايقوثئردا دال سول نان 50-55 تةثگةگة ساتئلادئ. سول سياقتئ سؤ، ةلةكتر جارئعئ سياقتئ تاعئ باسقا كوممؤنالدئق تولةمدةردئث باعاسئ وتة قئمبات.
ءانؤار داؤلةنبايةأ، قارماقشئ اؤداندئق ءماسليحاتئنئث دةپؤتاتئ، «نذر وتان» پارتياسئنئث بايقوثئر قالالئق فيليالئنئث ءتوراعاسئ:
مئنانئ قاراثئزشئ. قازاقستاندا ءبئر كيلوأاتت 11 تةثگة بولاتئن بولسا، بئزدة 31 تةثگة. قازاقستان سؤدئث ءبئر ليترئ 150 تةثگة بولسا، بئزدة 500 تةثگة. مئنا ذلكةن باللون گاز قازاقستاندا 1200 تةثگة بولسا، بئزدة 3700 تةثگة. بذل نة ايئرماشئلئق؟ وسئنئ ايتا، ايتا شارشادئق.
قئمباتشئلئققا ءبئر سةبةپ - بايقوثئر كاسئپكةرلةرئنئث ةكئ ةلگة دة سالئق تولةؤئندة. جالعا بةرئلگةلئ بةرئ مذندا قوسالقئ سالئق، دةگةن تذسئنئك پايدا بولدئ. شارؤادان، ايئنا «ةكئ تةرئدةن سئپئرؤ» رةسةي اكئمشئلئگئنة دة ذنامايدئ. ولاردئث ءوز ذسئنئسئ بار.
اناتوليي پةترةنكو، رةسةي فةدةراسياسئنئث بايقوثئر قالاسئنداعئ اكئمشئلئگئ باسشئسئنئث ورئنباسارئ:
قوسالقئ سالئققا رةسةيلئك مةكةمةلةر دة ءوز ءؤاجئن ايتئپ جاتئر. شئنئمةن، مذنداعئ كاسئپكةرلةر ةكئ ةلگة سالئق تولةپ وتئر. وسئ ماسةلةنئ كوتةرگةنئمئزگة 10 جئلدان استئ. كةدةندئك وداق، ةؤرازيالئق ةكونوميكالئق كةثئستئك دةگةن بار ةمةس پة؟! ولار قايدا؟ سوندئقتان، ءبئز ءبئر ةلدئث سالئعئن الئپ تاستاؤدئ ذسئنامئز. بايقوثئردئث سئرتئنداعئ سالئقتئ قازاقتار السئن. ال، ئشتةگئ سالئق تةك رةسةيگة تولةنسئن.
قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث بايقوثئرداعئ ارناؤلئ وكئلئ ءسابيت نذرماحان ذلئ وسئنداي قوردالانئپ قالعان ماسةلةلةردئث بارئن بئلةدئ. جوعارئعا ءوز ذسئنئستارئن دا جاسادئ.
قالاداعئ قئمباتشئلئق بايقوثئردا تذرئپ جاتقان رةسةيلئكتةردئث ةمةس ءوزئمئزدئث قانداستارئمئزدئث قالتاسئنا اؤئر ءتيدئ. ويتكةنئ، بايقوثئردا تذرئپ جاتقان جةرلةستةرئمئزدئث جالاقئسئ رةسةيلئكتةردةن الدةقايدا تومةن. حالئقتئث ايتاتئنئ وسئ. الايدا، قالاداعئ رةسةي اكئمشئلئگئ بذل اقپاراتتئ تةرئسكة شئعارئپ الةك.
أيكتور كؤلةپةتوأ، رةسةي فةدةراسياسئنئث بايقوثئر قالاسئنداعئ حالئقتئ الةؤمةتتئك قورعاؤ باسقارماسئ باستئعئنئث مئندةتئن اتقارؤشئ:
بذل ماسةلةنئ كوتةرة بةرؤدئث قاجةتئ جوق. بئزدة ذلتقا ءبولئنؤ دةگةن جوق. ءيا، بالكئم كةيبئر رةسةي ازاماتتارئ لاؤازئمئنا قاراي، جوعارئ جالاقئ الاتئن شئعار. ءبولئم باستئعئ ارينة اؤلا سئپئرؤشئدان قاراعاندا كوپ الادئ. ءبئراق ول لاؤازئمعا بايلانئستئ ةمةس پة؟!
دةگةنمةن، بايقوثئردا جذمئس ئستةيتئن رةسةي ازاماتتارئ جالعئز جالاقئعا قاراپ وتئرعان جوق. ءئس-ساپار تولةمئ مةن سئياقئسئ دةگةندةر بار. بوتةن ةلدة جذرگةندةردئث ونداي قاراجات الاتئندئعئ ارينة، زاثدئ. الايدا، ءوز جةرئندة تذرئپ وزگة ةلگة جذمئس ئستةيتئن ءبئزدئث ازاماتتار ونداي قؤانئشتان قاعئلئپ وتئر. دةنئ، «جالاقئدان، جالاقئعا دةيئن» كذنةلتةدئ.
بايقوثئر حالقئن تاعئ ءبئر قئنجئلتاتئنئ - وسكةلةث ذرپاق. الاثداماي قايتسئن؟! ذل-قئزدارئمئز مذندا مةكتةپتئ رةسةي فةدةراسياسئنئث ءبئلئم جذيةسئ بويئنشا وقئپ جاتئر.
اناتوليي پةترةنكو، رةسةي فةدةراسياسئنئث بايقوثئر قالاسئنداعئ اكئمشئلئگئ باسشئسئنئث ورئنباسارئ:
ةگةر بذل ماتةريالدئ شئنئمةن كورسةتسةثئزدةر، مةن ايتايئن. بذل، قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پروبلةماسئ. ذكئمةت ارالئق كةلئسئم-شارت جاسالار كةزدة بايقوثئر قالاسئنداعئ رةسةي اكئمشئلئگئ بذعان تذبةگةيلئ قارسئ شئققان. سول بةتئمئزدةن ءالئ دة قايتپايمئز. ءار ةلدئث ازاماتئ، انا ءتئلئن، ءوز تاريحئن جانة ءوز گةوگرافياسئن ءوز ةلئنئث جذيةسئ بويئنشا وقؤئ كةرةك. ياعني، بايقوثئرعا رةسةيلئك وقؤ جذيةسئن ةنگئزگةن ءبئز ةمةس. بئزگة ول كةرةك تة ةمةس.
ءبئر اتتةگةن-ايئ بذل وزئمئزدةن كةتكةن ولقئلئق. بذل، ذكئمةت ارالئق كةلئسئم كةزئندة جئبةرئپ العان قاتةمئز.
ءسابيت نذرماحان ذلئ، قازاقستان رةسپؤبليكاسئ پرةزيدةنتئنئث بايقوثئر قالاسئنداعئ ارنايئ وكئلئ:
2010 - جئلئ كةلگةندة قاراسام، «الةمدئ تانيمئز»، دةگةن كئتابئنئث ئشئندة، «ءبئزدئث وتانئمئز نة؟» دةسة «ءبئزدئث وتانئمئز رةسةي»، دةپ قويئپتئ. «بذل الةمدةگئ ةث ذلكةن جةر ءبئز ونئمةن ماقتانامئز»، دةگةن. سونئ ءبئرئنشئ سئنئپ بالالارئ وقئپ وتئر. قازئرگئ كةزدة 5- سئنئپ بالالارئ قازاقستاننئث باعدارلاماسئ بويئنشا قازاق ءتئلئن، تاريحئن قوسئمشا وقيدئ. بذل ارينة بالاعا اؤئر تيةدئ. ول ورئستئث دا جاثاعئ پاندةرئن وقيدئ. ونئث ذستئنة قازاقستاننئث دا تاريحئن وقيدئ. وسئ ماسةلةنئ كوتةردئك. 2011- جئلئ مامئر ايئندا ءبئزدئث ءبئلئم مينيسترلئگئ رةسةيگة حات جئبةرئپ، جاثادان كةلئسئم-شارت قابئلدايمئز، دةپ ذسئنئس جاسادئ.
بايقوثئردا داقپئرتئ استانا مةن ماسكةؤگة جةتكةن داؤلئ مةكتةپ بار. ءئشئ سئرتئ سئرلانئپ، دذنية جيهازئ الئنعان مةكتةپتئث اشئلماي تذرعانئنا بيئل ءتورتئنشئ جئل. قاعازباستئلئقتئث كةسئرئنةن سؤ جاثا مةكتةپ ءتورت قئس قاثئراپ بوس تذر. سونئمةن قاتار، قالادا «جذمئسپةن قامتؤ-2020»، «بيزنةستئث جول كارتاسئ» سةكئلدئ باعدارلامالاردئث دا اياق الئسئ شابان. وعان دا سةبةپ - قذجاتتاردئث شيكئلئگئ. سونئث سالدارئنان مذندا 500 گة تارتا قازاق جذمئسسئز سةندةلئپ ءجذر. اسپان مةن جةردئث اراسئن جالعاپ تذرعان شاهاردان ول بةيباقتارعا جان باعاتئن كاسئپ تابئلار ةمةس.
دؤمان مذحامةدكارئم
«قازاقستان» ذلتتئق تةلةارناسئ