بوقتئ كوتةرئلئسئ نةمةسة قئزئلداردئ قاق ماثدايدان اتاتئن مةرگةن

استانا. 8- قازان. قازاقپارات - 1981-82- جئلدارئ قاراعاندئ وبلئسئنئث قارقارالئ اؤدانئنئث باقتئ اؤئلئندا جالعئزئلئكتئ، ةسئن جوعالتقان بالقيا دةگةن ءبئر شةرمةندة تذردئ. قاسئندا جان دةگةندة جالعئز مئسئعئ بولدئ. ونئسئن شئنجئرلاپ ذستايدئ. الگئ مئسئق يتتةن بةتةر ءذي قورئعئش، جانئنا جاقئنداعان ادامعا كادئمگئدةي ئرئلداپ ايبات شةگةدئ. 
None
None

بالقيانئث نةسئبةسئ جذرتتان. ءبئرئ سؤ-سؤسئنئن، ءبئرئ شاي-جةمئن، ءبئرئ نان-مايئن، ةندئ ءبئرئ جئلئ-جذمساعئن اپارئپ بةرةدئ. شةشةمئز وندايعا اياق-قولدئ ءبئزدئ جذمسايدئ. سوندايدا ول كئسئ دة ءبئزدئ قذر قول قايتارماي كامپيت، ءتذرلئ ءتاتتئ-دامدئلةردئ بةرئپ بايةك بولئپ جاتادئ. ءبئز ونئث كئر-كئر قولئنان كامپيت الؤعا جةرئنئپ، اينالئپ قاشؤشئ ةدئك.

ةسئمدة قالعانئ، بالقيانئث ذزئندئعئ توبئعئنا تذسةتئن كومئردةي قاپ-قارا قويؤ شاشئ. قازئر شامالاپ وتئرسام، سول كةزدةرئ ونئث جاسئ 70 تئث و جاق، بذ جاعئندا. وسئ كذنگة دةيئن ونداي سذلؤ شاشتئ ةش جةردةن كورة الماي ءجذرمئن. بةيباقتئث ءوزئ دة بئردةثة سةزةتئن بولؤئ كةرةك، جازدئكذندةرئ ةسئك الدئنا شئعئپ، قوس بذرئمئن تارقاتئپ جئبةرئپ، داثعاراداي-داثعاراداي ةكئ شئلاپشئنعا سالئپ، تؤرا جارتئ كذن جؤئپ، جارتئ كذن كةپتئرةتئن.

شةشةمنةن بذل نة قئلعان ادام، تؤعان-تؤئستارئ قايدا دةپ سذرايمئن. شةشةم سوندا ايتاتئن، بالقيا اتاقتئ ءبئر بايدئث بذلاثداپ وسكةن جالعئز قئزئ بولئپتئ، الدئندا اسقار تاؤداي اكةسئ، ارئستانداي اقئرعان اعالارئ تذرعاندا، اسقان تاككاپپار سذلؤ بويجةتكةنگة جئگئت اتاؤلئ ءسوز ايتپاق تذگئلئ، باتئپ تئكتةپ قاراي دا الماپتئ. تاريحتان بةلگئلئ 30- جئلدارداعئ «بوقتئ كوتةرئلئسئنة» بالقيانئث اكة، اعالارئ تذگةل  قاتئسقان، كوتةرئلئس باسشئلارئ بولعان ةكةن.

 كةيئن، كةثةس ذكئمةتئنئث باقايشاعئنا دةيئن مذزداي بوپ قارؤلانعان جازالاؤشئ وتريادئ قولئنا تةك ءشيتئ مئلتئق ذستاعان كوتةرئلئسشئلةردئ اياؤسئز-باسئپ جانشئپ، اتئپ-اسقان، ءتئرئ قالعاندارئن ون جئل-بةس جئلدان تذرمةگة توعئتقان، كةيبئرئن قازاقستاننان جةر اؤدارعان. سوندا ةسئل اكة، اقةدئل اعالارئنان ءبئر-اق كذندة ايئرئلئپ، قئزئل قئرعئندئ كوزئ كورگةن بذلا قئز قايعئعا شئداي الماي ةسئنةن اؤئسئپ كةتئپتئ. بالقيانئث 80- جئلداردئث ورتاسئندا، ةل كةزئپ ءجذرئپ قايتئس بولئپ كةتتئ دةگةن حابارئن ذزئنقذلاقتان ةستئدئك. بذگئندة مارقذمنئث مولاسئ قايدا قالعانئ، تةگئ كئم ةكةنئ بةلگئسئز.

قارقارالئ اؤداندئق مةملةكةتتئك مذراعاتئنان كةثةس ذكئمةتئنة قارسئ حالئق كوتةرئلئستةرئ جونئندة جالپئ مالئمةتتةر بولعانئمةن، ءبئزدئث كةيئپكةرئمئزگة قاتئستئ ءتئپتئ جاناما بولاتئنداي ةش دةرةك جوق. قارقارالئنئث بةلگئلئ ولكةتانؤشئسئ، بذگئندة رةسةيدة تذرئپ جاتقان يؤ.پوپوأتئث ةثبةكتةرئنةن دة ونداي اقپارات تابا المادئق. ونئث ذستئنة سارئ ارقا دالاسئندا 1929-31- جئلدارئ بولعان بذلئنشئلئكتةر تؤرالئ ارنايئ زةتتةؤ ماتةريالدارئ جذرگئزئلمةگةن.

و گ پ ؤ-دئث مالئمةتتةرئنة سذيةنسةك، قازاقستاندا 1929- جئلئ - 31(350 ادام)، 1930- جئلئ - 82(1925 ادام)، 1931- جئلئ - 80(3192 ادام) باندالئق توپتار بولعان. ولار 450 پارتيا-كةثةس قئزمةتكةرلةرئن ءولتئرئپ، ذيلةرئن ورتةگةن، مال-مذلكئن توناعان، كةثةستئك قذرئلئسقا قارسئ 372 ارانداتؤ ارةكةتتةرئن جاساعان. مذراعات قذجاتتارئندا كوممؤنيستئك پارتيانئث قازاق ولكةلئك كوميتةتئنئث حاتشئسئ ف.گولوششةكين التئ اؤداننئث مالشئلارئ بذلئكشئلئككة قاتئسقانئن ايتادئ: قارقارالئ، قؤ، ابئرالئ، شذبارتاؤ، بةرقارا، اقتوعاي اؤداندارئ. كوتةرئلئسشئلةر كذشتةپ ذجئمداستئرؤ توقتاتئلسئن، كانپةسكةلةنگةن مال-مذلئكتئ تةگئس قايتارئلسئن، سالئق ازايتئلسئن، ءدئني سةنئمگة ةرئك بةرئلسئن، تاپتئق كذرةس جويئلسئن دةپ ذران تاستادئ. اسئرةسة، بوقتئ تاؤلارئنا بةكئنئپ العان قارقارالئ، قؤ ءوثئرئنئث كوتةرئلئسشئلةرئ كةسكئلةسكةن ذرئس سالئپ، قئزئلدارعا قاتتئ تويتارئس بةرئپ تذرئپتئ.

حالئق كوتةرئلئستةرئن باسؤ ءذشئن 1931- جئلدئث 14- ناؤرئزئ كذنئ قارقارالئدا كوممؤنيستةر مةن كومسومولداردان ايرئقشا ماثئزداعئ روتا جاساقتالدئ. ءذش أزأودتئث ءارقايسئندا 20 دان اتقئشتار بولعان. ولار اؤداندئق اتقارؤ كوميتةتئن، اسكةري كوميسارياتتئ، اؤداندئق پارتيا كوميتةتئن، مةملةكةتتئك بانكتئ، سونداي-اق ماثئزدئ كاسئپورئن وشاقتارئن تاؤلئك بويئ كذزةتتئ. قولئنا «بةردةثكة»، بةلئنة ناگان بايلاعان ميليسيا وتريادئ ءوز الدئنا جةكة. 22 - ناؤرئز كذنئ و گ پ ؤ، ميليسيا جانة ةرئكتئلةردةن قذرالعان بولئمشة اسكةرلةرئنئث بئرئككةن توبئ ذلكةن كذشپةن بوقتئ كوتةرئلئسشئلةرئن قورشاپ الئپ، جان-جاقتان جويقئن شابؤئل باستايدئ. ءبئراق، جةر جاعدايئن جاقسئ بئلةتئن جةرگئلئكتئ قازاقتار قورشاؤدئ بذزئپ شئعئپ، اقتوعاي اؤدانئنئث اؤماعئنا ءوتئپ كةتةدئ. دةگةنمةن، كةسكئلةسكةن ذرئستا كوتةرئلئسشئلةردئث ءبئرازئ قولعا ءتذسئپ قالادئ. ةندئ كةرةگةتاس تاؤئنا بةكئنگةن توپ قاتارئن كةثةس وكئمةتئنة نارازئ جاثا ادامدارمةن تولئقتئرئپ، قارسئلئقتئ بذرئنعئسئنان دا ورشئتة تذسكةن...

جوعارئدا اتئ اتالعان ولكةتانؤشئ يؤ.پوپوأ بوقتئ تاؤئنداعئ ذرئس وقيعاسئن بئلاي سؤرةتتةيدئ: «مةن كةزئندة و گ پ ؤ-دئث شارؤاشئلئق جذمئسئندا بولعان 85 جاسار حؤسايئن الئمبةكوأپةن اثگئمةلةستئم، ول كئسئ بوقتئ كوتةرئلئسئن ساريكوأ ابدئاشكةر دةگةن كئسئ باسقارعانئن ايتتئ. ابدئاشكةر مةن ونئث ذلدارئ كةرةمةت مةرگةن، ءارئ باتئر كورئنةدئ. قئزئل اسكةرلةردئ اتقاندا وعئن ذشكئرلةنگةن «بؤدةننئي شاپكئسئنئث» تؤرا بةسجذلدئزئنان تيگئزةتئن كورئنةدئ.

كوتةرئلئسشئلةردئث قارؤئن تاستاتئپ، رايئنان قايتارؤ ءذشئن سةمةيدةن و گ پ ؤ باستئعئ چؤپين 50 سولداتپةن ارنايئ جةتكةن. چؤپين قازاقشا سويلةيتئن، مايدا ءتئلدئ قؤ دةيدئ، ءبئراق ابدئاشكةر ونئث الدارقاتقانئنا كونبةپتئ. ءسويتئپ، كةرةگةتاستا تاعئ ءبئر جويقئن اتئس باستالعان. كوتةرئلئسشئلةر تاعئ دا قورشاؤدئ بذزئپ شئققان، ءبئراق ولگةننةن امان قالعان ءبئراز ادامدارئن تاعئ دا تذتقئنعا تاستاپ كةتؤگة ءماجبذر بولعان.قئزئل ارميانئث قاتارئ دا ةداؤئر سةلدئرةپ قالعان. ابدئاشكةردئث سوثئنداعئ ازعانا توپ ةندئ قئزئلاراي تاؤلارئنا بارئپ بةكئنگةن».

تاريحي دةرةكتةرگة قاراعاندا، كوتةرئلئسشئلةر بذل جةردة دة قاشا سوعئسئپ قئزئلداردان تاعئ قذتئلئپ كةتكةن. ساريكوأ ابدئاشكةر مةن ونئث 12 جاسار ذلئ ئبئراي، قاندئكويلةك دوستارئ يسابايةأ الدةمبةك، اؤباكئروأ مذساتاي، تاعئ ءبئرقاتار ادامدار وزدةرئن وكشةلةي قؤعان قئزئل جةندةتتةردةن جؤانتوبة شاتقالئنا جاسئرئنئپ امان قالعان. كةيئن ابدئاشكةر مةن ونئث ادامدارئن ذيئندة 4 كذن جاسئرعان بةكتةمبايةأ اؤباكئردئ و گ پ ؤ تذتقئنداپ، اتؤ جازاسئنا كةستئ.

ولكةتانؤشئنئث ايتؤئنشا، ابدئاشكةر ودان كةيئن ذلئمةن سةمةيگة قاشقان، ودان كةمةروأو اسقان، ءومئرئنئث سوثئن پيونةرسكايا كةنتئندة وتكئزئپ، 50- جئلدارئ قايتئس بولعان دةيدئ. جازالاؤشئلارمةن كةسكئلةسكةن ذرئس سالعان تاعئ ءبئر توپتئث قولباسشئسئ جانتةيةأ شورا 19 ادامئمةن بئرگة قئزئل قايئث شاتقالئندا مةرت بولئپتئ. ةسئل ةرلةردئث سذيةگئ ءالئ كذنگة دةيئن سول شاشئلعان كذيئندة قالعان. كوتةرئلئسشئلةردئث تاعئ ءبئر باسشئسئ ساريكوأ مذقاش (ابدئاشكةردئث ذلئ بولسا كةرةك) تاسوتكةل تاؤئنئث باسئندا وققا ذشتئ. جةرگئلئكتئ جذرت ونئث دةنةسئن ذرئستا قازا تاپقان تاعئ 45 اداممةن بئرگة اينابذلاق بولئمشةسئنئث ماثايئنا جةرلةگةن، ونئث ئشئندة ايةلدةر، بالالار دا بار. ءبئزدئث ايتپاعئمئز، وسئلاردئث ئشئندة كوتةرئلئستئ باسقارعان بالقيا اپايدئث اكةسئ بار ما ةكةن؟ بذگئندة سونئ بئلةتئن بئرةؤلةر قالدئ ما؟

ذ ق ك ب باسپاءسوز ورتالئعئ دايارلاعان ماتةريالدا باقتئ كوتةرئلئسئنة قاتئسؤشئلارئنئث ذستئنةن قارقارالئ و گ پ ؤ-ئ ةكئ ءئس جذرگئزگةنئ، ول بويئنشا 125 ادام ءوتئپ جاتقانئ ايتئلعان. بذل ادامداردئث 20 سئ اتؤ جازاسئنا،17 سئ ون جئلعا، 23 ئ بةس جئلعا، 9 ئ ءذش جئلعا سوتتالعان، كةيبئرةؤلةرئ قازاقستان اؤماعئنان جةر اؤدارئلعان. كوتةرئلئس 1931- جئلدئث 17- ناؤرئزئنان 25- ناؤرئزئنا دةيئن جالعاسقان. وعان قاتئسئپ، جازالاؤعا ئلئككةندةردئث ءتئزئمئن ذ ق ك ب باسپاءسوز ورتالئعئ جاريالادئ.

وسئ تئزئمدة كورسةتئلگةن التئ اعايئندئ بايداؤلةتوأتةر: مئثعئرباي، جذمادئل، جابئلباي، ساريك، ءبئرمان، مايشةكة نةمةسة بايداؤلةتوأتةردئث نةمةرة ءئنئسئ ساريكوأ ابدئاشكةردةن (ءابدئ) تاراعان قامزا، مذقئم، الدة مذقاش ةسئمدةرئ نازارئمئزدئ ةرئكسئز اؤدارتتئ. ويتكةنئ، بايداؤلةتوأتةر اؤلةتئ ءارئ كوپ اعايئندئ، ءارئ باي دةسة باي (مذراعات قذجاتئندا ولاردئث 3096 جئلقئسئ، 420 قذلئن، مئثداعان قويئ بولعانئ ايتئلادئ). ابدئاشكةردة 170 جئلقئ، 26 سيئر، 24 تذية بولعان. قوي سانئ ايتئلمايدئ. ابدئاشكةر مةن ونئث ذلدارئنئث مةرگةندئگئن، باتئرلئعئن تاريحي دةرةكتةردئث ءوزئ ايتئپ تذر.وسئعان قاراعاندا، ةل اؤزئنداعئ اثگئمة مةن تاريحي دةرةكتةرگة سذيةنسةك، قئزئلداردئ قاق ماثدايدان اتئپ، وعئن «بؤدةننوأكانئث» تؤرا بةسجذلدئزئنان تيگئزةتئن اتاقتئ مةرگةن ابدئاشكةر بالقيا اپايدئث اكةسئ بولؤئ ابدةن مذمكئن دةپ ذمئتتةنةمئز. مذمكئن ةل ئشئندة جورامالئمئزدئث ءجون-جوسئعئن ايئرئپ بةرةتئندةر دة تابئلئپ قالار؟

داؤلةتقالي اساؤوأ

baq.kz

سوڭعى جاڭالىقتار