توقالدان تؤعانداردئ قورعايتئن زاث كةرةك پة؟

استانا. 27- قئركذيةك. قازاقپارات - جالپئ، ورتا ازيا حالئقتارئ ةكئنشئ، ءذشئنشئ «حانئمدارئنا» «تولئقسئعان توقال» دةپ ةلجئرةپ قاراسا دا، ونئث قذقئقتئق مارتةبةسئن بايبئشةسئنةن اسقاقتاتا قويماعان، سئرت كوزگة قاباقتئث ذستئمةن ةمةس، استئمةن قاراعان.
None
None

 ونئث تاريحئن شئثعئس حاننئث وتباسئلئق تاجئريبةسئنةن بايقاؤعا بولادئ. اتاق-داثقئنان الةم تئتئركةنگةن اتاقتئ قاعاننئث كئندئگئنةن قالعان ذل بالانئث سانئ بئزگة بةلگئلئدةن الدةقايدا كوپ ةكةنئ بةلگئلئ.

ءبئراق كونة تاريحتا اتاقتئ قاعاننئث بورتة بايبئشةسئنةن قالعان 4 ذل - شاعاداي، ذگةدةي، جوشئ، تولةنئث ةسئمدةرئ كوبئرةك اتالادئ. كةزئندة حان تاعئنا لايئق مذراگةردئث اتئن اتاؤ قاجةت بولعاندا، اتاقتئ شئثعئس بايبئشةنئث ئقپالئنان اسا الماي، ذلةستئث قوماقتئسئن دا، حاندئق مذراگةرلئكتئ دة بايبئشةدةن تاراعان ءتورت ذلئنا باسئمدئق بةرئپ، توقالدارئنان تؤعان بالالاردئث تاقتان دامةلةنؤئنة جول بةرمةگةن دةسةدئ.

قازاق كورةرمةندةرئنئث جذرةگئنةن جول تاپقان قئتايدئث اتاقتئ «شئثعئس حان» فيلمئندةگئ باستئ كةيئپكةردئ شاعادايدان تاراعان جيئرما ةكئنشئ ذرپاعئ سومدادئ. دةمةك، مذقئم ازيا الدئندا مئث جئلدان كةيئن باباسئنئث ذرپاعئن اسقاقتاتقان ذل بايبئشةدةن تؤعان ذلدئث ذرپاعئ. تاريحشئلار ذلئ قاعاننئث ءتورت ذل تؤعان بايبئشةدةن وزگة ايةلدةرئنةن تاراعان ءذرئم-بذتاعئنئث «حان تذقئمئ» مارتةبةسئنةن ايئرئلئپ، بذقارالانئپ كةتكةنئن ايتادئ.

شئثعئستئث قازاققا ءسئثئپ كةتكةن جوشئسئنان تاراعان، كةيئن ةل باسقارعان قازاق حاندارئنان تاراعان ذرپاق جايلئ ءسوز بولعاندا، الدئمةن بايبئشةدةن تاراعاندارئ ةسكة تذسةدئ. ارئسئ اتاقتئ ابئلايدئث 16 جاسئندا تؤعان تذثعئشئ ءابئلمانسذر، (تاريحتا ابئلاي اتئمةن ةستة قالعان)، ابئلاي حاننئث قاسئمئ، قاسئم حاننئث كةنةسارئسئ، ال كةنةسارئنئث كذنئمجان بايبئشةسئنةن تؤعان، ولة-ولگةنشة قولئ ورئستئث جاعاسئندا وتكةن سئزدئعئ بولئپ جالعاسئپ كةتة بةرةدئ.

ءتئپتئ ايگةرئم ارؤ «اباي جولئ» ارقئلئ پاراساتتئلئق پةن سذلؤلئقتئث سيمأولئنا اينالسا دا سةمةي، قاراؤئلدئث كونةكوز قارتتارئ اقئننئث جذرةگئن جاؤلاپ العان ارؤدئث ذلدارئنان تاراعان ءذرئم-بذتاق جايلئ ايتا بةرمةيدئ، بايبئشة ءدئلدانئث ءذش ذلئ - اقئلباي، ءابئش، ماعاؤيا مةن كذلبادان قئزدئ ءجيئ اؤئزعا الادئ. ابايدئ ساعئنعان كةزدة، ابايدئث الةمئنةن بوي ذرعان كةزدة «27 جاسئندا باقيلئق بولعان ابئشئنةن (ءابدئراحمان) قالعان جالعئز قئزدان تاراعان ذرپاق بار ما ةكةن، سولار قايدا ءجذر ةكةن؟» دةگةن ساؤالدئث جاؤابئ كةز كةلگةن قازاقتئ كذنئ بذگئنگة دةيئن قئزئقتئراتئنئ داؤسئز.

 زاثگةر-عالئم مارات سارسةنبايةأ قانشا جةردةن ءئشئ باؤئرئ ةلجئرةپ تذرسا دا، قازاق اتامئزدئث بايبئشةدةن تؤعان بالالارئنا باسئمدئق بةرؤئن، شةشؤشئ ساتتةردة بايبئشةنئث ئقپالئنان اسا الماؤ سةبةبئن ارئدةن ئزدةيدئ. بايبئشة بالالارئ اكةلةرئ جاس كةزئندة تؤئلعاندئقتان، اكة-اتا تاربيةسئن كوپ كورگةن، جاستايئنان جانئنا الئپ، وسكةنبايدئث قذنانبايدئ، قذنانباي قاجئنئث ابايدئ باؤلئعانئ سياقتئ، ةل باسقارؤ ئسئنة ذيرةتكةن. ال توقالدان تؤعان ذرپاق اكةسئنئث شاؤ تارقان شاعئندا ومئرگة كةلگةندئكتةن نةمةسة اكة باؤئرئندا ءوسؤ مةرزئمئ از ؤاقئتپةن شةكتةلگةندئكتةن، ةل باسقارؤ ئسئنةن قاعئس قالا بةرگةن.

- بذعان توقال بالالارئ كئنالئ ةمةس. ويتكةنئ ؤاقئتئ سولاي بولدئ. ءبئراق توقالدئث بالالارئ قارئم-قابئلةتئنئث تومةندئگئنةن بيلئكتةن الاستالدئ، كوزگة ئلئنبةي قالدئ دةگةن پئكئرگة مذلدةم كةلئسپةيمئن. ولاردئث قذقئعئ زاث مةن قوعام الدئندا بئردةي بولؤ كةرةك، - دةيدئ زاثگةر عالئم.

توقال ماسةلةسئنة قانشا ذركئپ قاراسا دا، ةؤروپا ةلدةرئ بذل ماسةلةنئ الدةقاشان رةتتةپ العانعا ذقسايدئ. كوزئ تئرئسئندة اجئراسئپ ءجذرئپ، قازاقئ ذعئممةن ايتقاندا «بايبئشة-توقالدارئنئث» سانئن 10 عا جةتكئزگةن باتئستئق سةرئ مذراگةرلئك قذقئقتئ قاي ايةلدةن تاراعان ذرپاققا قالدئرامئن دةسة دة ءوز ةركئ ةكةن. قوعامئ دا تذسئنئكپةن قارايدئ. سةبةبئ باتئستا «توقال-بايبئشة» دةگةن ذعئم جوق. العاشقئ جانة ودان كةيئنگئلةرئنةن تاراعان ذرپاقتارئنئث قذقئعئ زاث الدئندا بئردةي. قوعامئ دا، اكةسئ دة ولاردئ توقالدان تؤعاندار دةپ بولة-جارا قارامايدئ.

ال بئزدة بذل ماسةلة قالاي شةشئلگةن؟ سةبةبئ توقال تاقئرئبئ ءالئ كولةثكةدةن شئقپاسا دا كوثئلدةستةرئنة بالا تاپتئرئپ الئپ، سونئ اعايئن-تؤعان الدئندا مويئنداؤعا، ءسويتئپ، زاثسئز بالا تاپقان انانئث ماثدايئن جارقئراتئپ جذرؤگة دارمةنئ جةتپةي جذرگةن قالتالئ ازاماتتار جايلئ ارا-تذرا بولسا دا ةستئپ قالاتئنبئز. بذل - كةشة، 20- عاسئردئث ةنشئسئندةگئ دةرةك. بذگئن 21- عاسئردا دا توقال تاقئرئبئ وزةكتئلئگئن جويعان جوق.

جاقئندا يران پارلامةنتئنئث زاثدئلئق جانة ادئلةت ئستةرئ جونئندةگئ كوميتةتئ «وتباسئ تؤرالئ» زاثعا بايبئشةنئث كةلئسئمئن سذراماي-اق، ةكئنشئ ايةل الؤعا مذرسات ةتةتئن باپتئ ماقذلدادئ، تةك وندا نازار اؤداراتئن ءبئر جايت - ةگةر داؤلةتئثئز تاسئپ جاتسا دةلئنةدئ، دةمةك، ءبئر ةمةس بئرنةشة وتباسئن اسئراي الساثئز، دةگةن وي جاتئر ونئث استارئندا.

يراندا كوپ ايةل الؤشئلئق بذعان دةيئن دة بولعان، ءبئراق ول شاريعات زاثئ بويئنشا ءبئرئنشئ ايةلدئث كةلئسئمئمةن جذزةگة اسئپ كةلگةن. يران ءماجئلئسئ كوميتةتئنئث دةپؤتاتتارئ ةندئگئ جةردة بذل كةلئسئم قاجةت ةمةس دةپ ةسةپتةيدئ.

قازاق قوعامئندا دا كوپ ايةل الؤشئلئق جانة ونئ زاثداستئرؤ ماسةلةسئ پارلامةنت دةپؤتاتتارئ تاراپئنان دذركئن-دذركئن ءسوز بولئپ كةلة جاتقانئ ءمالئم.

ال وسئدان بةس-التئ جئل بذرئن توقال تاقئرئبئ تذثعئش رةت پارلامةنتتة كوتةرئلدئ. توقال مارتةبةسئ تؤرالئ پئكئرتالاس تاؤ قوزعالسا دا قوزعالمايتئن ماثعاز دةپؤتاتتاردئ تولقئتئپ جئبةرگةنئن كوزئمئز كوردئ. ةكس-دةپؤتاتتار تيتو سئزدئقوأ، امانگةلدئ مومئشةأتار توردة وتئرئپ تاقئرئپتئث كورئگئن قئزدئردئ. تيتو سئزدئقوأ بذل تؤرالئ «ايقئن» گازةتئنة بةرگةن سذحباتئندا:

- بذل، مئنبةردة كوتةرئلگةن جوق. جؤرناليستةرمةن كةزدةسؤ كةزئندة ايتئلدئ. ءبئراق جؤرناليستةر مذنئ ءئلئپ الئپ كةتئپ، مةملةكةتتئك ءمانئ بار ماسةلةگة اينالدئرئپ جئبةردئ، - دةيدئ. سونئمةن، توقال تاقئرئبئ، پارلامةنتتئث تورئنةن ورئن الدئ. دةپؤتاتتار قالاسا دا، قالاماسا دا، قوعام وعان نازار اؤداردئ. شةنةؤنئكتةردئث الماتئدا قالعان «بايبئشةلةرئنئث» نامئسئن جئرتقان ةكس- دةپؤتات باقئت سئزدئقوأا قئزدئ-قئزدئمةن «وندا ايةلدةرگة دة ةكئ كذيةؤگة رذقسات بةرؤ كةرةك» دةپ سالدئ.

 ءبئراق ناق وسئ پئكئردةن كةيئن ةلئمئزدة شئعاتئن باسئلئمداردئث بئرئندة قالتالئ كةلئنشةكتةردئث ةكئنشئ كذيةؤ ئزدةپ جذرگةندئگئ تؤرالئ اقپاراتتار جاريالاندئ: وسئ تاقئرئپتا اتئ-ءجونئن جاريالاؤدئ قالاماعان زيالئلارئمئزدئث ءبئرئ - توقالداردئث ماثدايئنئث باعئن تاؤةلسئزدئك جارقئراتتئ دةدئ. پسيحولوگتار قازئر «توقال الامئن» دةپ بئلةگئن سئبانئپ جذرگةن ةركةكتةردئث كوبئ 40-50 جاس ارالئعئنداعئ ازاماتتار بولئپ كةلةدئ ةكةن. ءذي-جايئنئث جاعدايئن جاساپ، قئزمةتتة تذراقتئلئق بايقالعان زاماتتا، كوثئل توقتئعئ دا بئلئنة باستايتئن كورئنةدئ.

- 1990- جئلداردئث باسئندا تاؤةلسئزدئكتئ وتباسئ جاؤاپكةرشئلئگئ تاؤةلسئزدئگئ دةپ تانئعانداردئث قاتارئ كوپ بولدئ. ءئسئ وثعا ءجذرئپ، كاسئبئن جوندةمدئ جولعا قويعاندار ءبئر ايةلئمةن شةكتةلئپ قالعئسئ كةلمةدئ. قازئر 1990- جئلدارئ توقالدان تؤعان بالالاردئث قذقئقتئق مارتةبةسئ تؤرالئ ماسةلة ءالئ كذنگة دةيئن شةشئلگةن جوق. بايبئشةلةر كذيةؤئنةن ايئرئلئپ قالؤعا كونسة دة، كذيةؤئنئث ارتئندا قالعان مذراسئن توقال بالالارئمةن بولئسؤگة اسئعار ةمةس. بذل ماسةلة ؤاقئت وتكةن سايئن كذردةلةنئپ بارادئ، - دةيدئ.

ساياساتتانؤشئ ةراسئل ءابئلقاسئمنئث توقالدان تاراعان بالالاردئث مارتةبةسئ تؤرالئ پئكئرئ مئناداي ةكةن.

- شئثعئس حاننئث 4 ةمةس، 500 ايةلئ بولعان. بذل شئثعئس حاننئث زامانئ ةمةس. قازئر توقال-بايبئشة تاقئرئبئن كوتةرةتئن زامان ةمةس. بذل ءذردئستئ ءبئزدئث مةنتاليتةت الدةقاشان جاتسئنئپ كةتكةن. قابئلداي المايدئ. ةگةر، دئنگة اسا بةرئلگةن ءدئندارلار توقال تاقئرئبئن جانداندئرامئن دةسة قارسئ ةمةسپئن. ءبئر شاثئراققا ةكئ قاتئندئ اكةلئپ تةلؤ شاثئراقتئث ئرگةسئن شايقالتئپ، بةرةكةسئن الادئ. ال نةكةدةن تئس تؤعان بالالارعا دةگةن كوزقاراس - ونئث اكة-شةشةسئنئث جةكة پئكئرئ، -دةيدئ ول.

جازؤشئ سماعذل ةلؤباي «بايبئشةدةن تؤعان بالا، توقالدان تؤعان بالا» دةگةن ذعئمنئث بذرئن دا بولعانئن جانة الداعئ ؤاقئتتا دا بولا بةرةتئنئن ايتادئ. ونئث پايئمداؤئنشا، ءبئزدئث ذلان-بايتاق جةرئمئزدئ ساقتاپ قالؤعا بايبئشةدةن تؤعان 4 ذل عانا ةمةس، ودان كةيئنگئ ايةلدةردةن تؤعان 40 ذلدئث ئقپالئ كذشتئرةك بولعان، 40 ذل اتئ تاريحتئ قالعان ءتورت ذلدئث توبةگة كوتةرئلؤئنة يئقتاسئپ ءجذرئپ جاعداي جاساعان.

- «بايبئشةدةن قالعان بالادان تاراعان ذرپاق قانا اتقا ءمئندئ» دةگةن پئكئر ماعان ذنامايدئ. ادام بالاسئ ومئرگة كةلگةننةن كةيئن ونئث زاث الدئندا دا، قذداي الدئندا دا قذقئعئ بئردةي. زامان جاثعئردئ دةيمئز. ءبئراق زاماننئث اؤانئنا قاراپ، از قازاقتئ توقال، بايبئشة بالالارئ دةپ بولة-جارا قاراؤئمئز جاراماس، - دةيدئ جازؤشئ اعامئز..

جازؤشئ اعامئزدئث پايئمداؤئنشا، كونةدةن جةتكةن ءداستذردئ كةثةس زامانئ دا جويا الماعان. بذل ءداستذردئ جالعاستئرؤشالار قازئر دة بار. «ءبئراق سولاي بولدئ ةكةن» دةپ وعان ورة تذرةگةلگةن ةشكئم دة جوق. كذيةؤئنئث توقالئ بارئن بئلسة دة بئلمةگةن سئثاي تانئتقان نةمةسة وعان تذسئنئستئكپةن قاراعان وتباسئلار كةزدةسةدئ. دةمةك، توقال-بايبئشة نةمةسة توقال نةمةسة بايبئشة بالالارئ دةگةن ذعئم ءبئزدئث قوعامدئق سانادا ذيا سالئپ ذلگةردئ. ال ونئث «ذل» نةمةسة «قئز» بولئپ شئعؤئ الدا قارالئپ قالؤئ مذمكئن زاث جوبالارئنئث ناتيجةسئنة بايلانئستئ.

- ءبئزدئث زاث شئعارؤشئ ورئندارئمئز زاماننئث جذيرئك اعئسئنا ئلةسة الماي قالدئ، - دةيدئ زاثگةر سارسةنبايةأ.

راس، قازاقتا «توقالدان تؤعان با؟» دةگةن ذعئم بار. بذل ذعئمنئث استارئ قازئر توقال بالالارئنئث قذقئنئث شةكتةؤلئ ةكةنئن تانئتئپ تذر. ءدال قازئر بيلئك ةمةس، مذراگةرلئك ماسةلةسئ ءسوز بولعاندا، توقال بالالارئ بايبئشة بالالارئمةن بئرگة يئق تئرةسئپ تذرا الا ما؟ ءبئزدئث زاث ولاردئ توقال-بايبئشة بالالارئ دةپ شةكتةي مة؟ بذل تؤرالئ زاثگةر مارات سارسةنبايةأ تومةندةگئ جايتتاردئ ايتتئ.

- بذل تؤرالئ كةسئمدئ ذكئم شئعارعان زاث جوق. دةمةك، ماسةلةگة قازاقئ تذرعئدا كةلسة، بايبئشة بالالارئ تاراپئنان «دةدوأششينالئق» بايقالئپ قالادئ. وتباسئ تؤرالئ كودةكستة بذل جايلئ باسئ اشئق ةشنارسة ايتئلماعان. سوندئقتان توقال بالالارئنئث قذقئعئ ءتذيئنئ تارقاتئلماعان تاقئرئپتاردئث قاتارئندا. ةگةر، بذل ماسةلة زاثمةن زاثداستئرئلسا، توقال مةن بايبئشةنئث بالالارئنئث قذقئعئ زاث الدئندا بئردةي بولؤ كةرةك. توقالدان تؤعان بالالار توقالدان تؤعانئ ءذشئن عانا كئنالئ ةمةس. سةبةبئ اكةلةرئ ءبئر، - دةيدئ.

شئنئندا دا سولاي بولسا دا بذل ذعئم ءبئزدئث زاماننئث شةثبةرئنة سئيمايتئن ءتارئزدئ.

 گذلبارشئن ايتجانباي       

 «ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار