الاشقا قئزمةت ةتكةن قازاق بايلارئ

ال، مذنئث اقئر سوثئ 2 ميلليوننان استام قازاقتئث ءومئرئن جالماعان اشارشئلئققا ذلاسقانئ تاريحتان بةلگئلئ.
وسئناؤ ذلئ جذتتئث قولدان جاسالعان قئرعئن ةكةنئن عالئمدارئمئز ايتئپ جذرسة دة مذنئ حالئققا قارسئ ذيئمداستئرئلعان گةنوسيد دةؤگة ولار جذرةكسئنةتئن سةكئلدئ. بالكئم ءبئرشاما ؤاقئت وتكةن سوث عانا بذل شئندئق مويئندالار. ازئرگة وزگة اقيقات جايئندا ايتساق...
تاريحشئلارئمئزدئ مازالاپ جذرگةن تاعئ ءبئر ماسةلة - قازاق بايلارئنئث بذگئنگئ كذنگة دةيئن فةودال اتانئپ كةلؤئ. تاريحقا بايلانئستئ كةز-كةلگةن وقؤلئق پةن كئتاپتئ اشئپ قاراساثئز ورتا عاسئرلاردا قازاق دالاسئندا فةوداليزم ورناعان دةيدئ. كئتاپ اأتورلارئ فةودال رةتئندة، ارينة قازاق بايلارئن كورسةتكةن. الايدا، وتاندئق عالئمداردئث ءبئرازئ بذل پئكئر اقيقاتتان الشاق جاتئر دةگةن ذستانئمدا. ونئث سةبةبئن ايتايئق...
بئرئنشئدةن، فةودال بولؤ ءذشئن ةث الدئمةن بايدئث ءوزئنئث جةكةمةنشئك جةرئ بولؤئ كةرةك. ةكئنشئدةن، سول جةردة بولماشئ تيئنعا نةمةسة اس-اؤقاتئنا بولا ازاننان قارا كةشكة دةيئن ةثبةك ةتةتئن باسئبايلئ شارؤاسئ بولؤئ ءتيئس. بذل - فةوداليزمنئث ةث باستئ ةكئ بةلگئسئ. ال، قازاق بايئندا (سذلتان، بةك، بي، باتئر، ت.ب.) مذنئث ةشقايسئسئ دا بولعان ةمةس. حاندئق كةزةثدة بذكئل قازاق جةرئ حاننئث مةنشئگئندة بولاتئن. ال، ورئس پاتشالئعئ وتارلاعاننان كةيئن بذل مةنشئك يمپةراتوردئث، كةيئن بولشةأيكتةردئث قولئنا ءوتتئ. حالئقتئث مةنشئگئندة تةك قانا مال عانا بار ةدئ، ءبئراق، ستالين مةن گولوششةكين ونئ دا كوپ كورسة كةرةك، قازاقتان بذكئل مالئن تارتئپ الدئ.
«فةودال» ءسوزئنئث ءوزئ «قاناؤشئ» دةگةن ماعئنانئ بئلدئرةدئ. مذنداي قاناؤشئلار كةزئندة ةؤروپا مةن امةريكادا، رةسةيدة بولعانئ راس. الايدا، قازاقتئث داؤلةتتئلةرئ اراسئندا قاناؤشئ تاپ بولدئ دةپ ايتؤعا اؤزئمئز بارمايدئ. قايتا كةرئسئنشة، بايلار كةدةيلةردئث اسئراؤشئسئ ءهام قورعاؤشئسئ بولعان. ماسةلةن، ةر جةتكةن ازاماتتئث وتاؤ قذرؤعا جاعدايئ بولماعان جاعدايدا رؤ اقساقالدارئ جينالئپ، الگئ جئگئتتئ ذيلةندئرئپ، الدئنا مال سالئپ بةرگةن. سونداي-اق، قئلمئس جاساپ قولعا تذسسة دة رؤدئث داؤلةتتئلةرئ جاپا شةككةن جاققا وتةمئن تولةپ، رؤدئث اتئنا داق تذسئرمةؤ ءذشئن ازاماتئن جازادان امان الئپ قالئپ وتئرعان.
ايتا بةرسةك مئسال كوپ، تةك قازاق تاريحئن جازعان ك س ر و عالئمدارئ بايلاردئث مذنداي جاعئمدئ جاقتارئن مذلدةم كورسةتپةي، تاريحتئ وزدةرئنة لايئقتئ ةتئپ قذراستئردئ. كةيئن ولاردئث كوزئن مذلدةم قذرتؤ ءذشئن كئشئ قازان توثكةرئسئن ذيئمداستئرئپ، دةگةندةرئنة اقئرئ جةتئپ تئنعانئ بةلگئلئ.
بولشةأيكتةردئث ئزاسئنا سول كةزدةگئ قازاق داؤلةتتئلةرئنئث ذلتشئلدئعئ، مةسةناتتئعئ جانة الاشورداشئلاردئ اشئق تذردة قولداؤئ قاتتئ تيگةن بولاتئن. تاريحئمئزدا وسئ الاش ارداقتئلارئ جايئندا كوپ جازئلعانمةن، وكئنئشكة قاراي ولاردئ قارجئلاي قولداپ وتئرعان بايلار تؤراسئندا كوپ ايتئلمايدئ. بذگئنگئ قازاق بالاسئ ءاليحاندئ، احمةتتئ، ءمذستافا مةن مئرجاقئپتئ جاقسئ تانئعانئمةن، قاراجان ذكئبايةأتئث، مةدةؤ ورازبايةأتئث، حاسةن اقايةأتئث، اعايئندئ بةكمةتةأتةردئث، ئبئراي اقبايةأتئث، مامان بايدئث، يسا كوپجاساروأتئث، سئرئم باتئردئث شوبةرةسئ سالئق وماروأتئث جانة توبانياز ءالنيازوأتاردئث كئم ةكةنئن بئلة بةرمةيدئ.
مةملةكةت تاريحئ ينستيتؤتئنئق قئزمةتكةرئ ةركئن راحمةتؤليننئث ةثبةگئندة جازئلعانداي، قازاق بايلارئنئث الاش مذراتئ جولئنداعئ ةرةن ةثبةگئ 19- عاسئردئث اياعئ مةن 20- عاسئردئث باسئندا قازاق جاستارئنئث رةسةي يمپةرياسئنئث جانة الةمنئث جوعارئ وقؤ ورئندارئندا ءبئلئم الؤئنا جاردةمدةسؤئ ةدئ. ماسةلةن، جاهانشا (جانشا) دوسمذحامةدوأ سئرئم باتئردئث شوبةرةسئ سالئق وماروأتئث كومةگئمةن ماسكةؤ ؤنيأةرسيتةتئنئث زاث فاكؤلتةتئن بئتئرگةن. جالپئ، قازاق بايلارئنئث ج و و-دا وقئپ جاتقان جاستارعا شاكئرتاقئ تاعايئنداؤئ، دةمةؤشئلئك جاساؤئ زةرتتةؤدئ قاجةت ةتةتئن ءوز الدئنا ءبئر بولةك تاقئرئپ.
الاش ارداقتئلارئ قؤعئندالئپ جاتقان كةزدة دة ذلتتئث اؤقاتتئ ازاماتتارئ قاراپ قالعان جوق. ماسةلةن، 1906- جئلئ مئرجاقئپ دؤلاتوأتئ تذرمةگة قاماعاندا قاراجان ذكئبايةأ ونئ شئعارئپ الؤ ءذشئن كةپئلدئككة 2500 رؤبل تولةپتئ. ال، ومبئدا اقايدئث حاسةنئ 5000 مئث رؤبل بةرگةن.
ءاليحان بوكةيحانوأتئث 1908- جئلئ سةگئز اي سةمةي اباقتئسئندا وتئرعانئ بةلگئلئ. سول كةزدة ونئ اؤئردئ دةپ ةستئگةن توبئقتئ ورازبايدئث بالاسئ مةدةؤ ون قذلئندئ بية شاعئلعا بايلاتئپ، كذندة اباقتئعا ءبئر سابا قئمئز بةن ءبئر باعلان سويئپ اپارئپ، ءماجئلئس قذرئپ وتئرعان ةكةن.
قازاق بايلارئنئث مةسةناتتئق قئزمةتئنئث كةلةسئ كةزةثئ - قازاق باسپاءسوزئنئث وركةندةؤئنة، ذلت مادةنيةتئنئث دامؤئنا قارجئلئق قولداؤ جاساعانئ. 1913-1918- جئلدار ارالئعئندا 265- ءنومئرئ جارئق كورگةن «قازاق» گازةتئنئث جارئققا شئعؤئنا جانة ةل ئشئنة تارالؤئنا ئقپال ةتكةن اؤقاتتئ قازاقتاردئث بولعانئ شئندئق. ماسةلةن، وسئ گازةتتئث 1915- جئلعئ سانئندا «اؤقاتتئ الاش ازاماتتارئنا» اتتئ ماقالادا گازةت ئسئنة قارجئلاي جاردةمدةسؤ جونئندة ذندةؤ جاريالانادئ. كومةك بةرؤشئلةر قاتارئندا ةسةنعذل قاجئ باستاعان مامان بايدئث بالالارئ بةلسةندئلئك تانئتقانئ اثعارئلادئ. جةتئسؤدئث قاپال ؤةزئن جايلاعان مامان بايدئث بالالارئ ةسةنعذل، تذرئسبةكتةردئث بايلئعئن ذلت مادةنيةتئنة، مةكتةپ اشؤ ئسئنة باعئتتاي بئلگةنئن قازاق مةسةناتتئعئنئث ايقئن كورئنئسئ دة دةپ ايتا الامئز.
الاش قايراتكةرلةرئ مةن ذلتتئق بؤرجؤازيا وكئلدةرئ ءذشئن سئن ساعات 1917 ج. اقپان توثكةرئسئنةن كةيئن باستالعان بولاتئن. الاشوردا ذكئمةتئ ورئنبوردان سةمةيگة كوشئرئلگةندة جةرگئلئكتئ ايماقتا ولارعا ذلكةن قولداؤ جاساعان قازاق بايلارئ بولدئ. جاثادان ورنالاسئپ جاتقان ذكئمةتكة جةرگئلئكتئ بايلار، سونئث ئشئندة ذكئبايةأ قاراجان ذلكةن دةمةؤشئلئك جاسادئ. ماسةلةن، 1918- جئلعئ سةمةي زةمستأو باسقارماسئنئث جينالئستارئ مذراعات دةرةكتةرئندة كورسةتئلگةندةي ذكئبايةأ قاراجاننئث الاشوردا ذكئمةتئنة بةرگةن ذيلةرئندة ءوتئپ تذرعان دةيدئ ةركئن راحمةتؤللين.
مذنداي مئسالداردئ كةلتئرة بةرةتئن بولساق بئرنةشة كئتاپقا جذك بولاتئنداي دةرةكتةر تابئلار ةدئ. الايدا، ءبئز قازاق بايلارئن ماقتاپ-ماداقتاؤ ءذشئن ةمةس، ولاردئث قازاق قوعامئنداعئ شئنايئ ورنئن كورسةتسةك دةيمئز. كارل ماركس ايتتئ ةكةن دةپ بذكئل داؤلةتئن ذلت مذددةسئنة جذمساعان ازاماتتارئمئزدئ قاناؤشئ دةؤئمئز ادئلدئككة جاتپايدئ.
ونئث ذستئنة، بذگئنگئ تاثدا الاش قايراتكةرلةرئنئث بارلئعئ دةرلئك اقتالئپ ءبئتتئ. ال، وكئنئشكة قاراي، كةزئندة سول قايراتكةرلةردئث تئرةؤئ ءهام قورعانئ بولعان قازاق بايلارئ رةسمي تذردة ءالئ اقتالعان جوق. ولاردئ قؤعئنداپ، قئرعئنعا ذشئراتقان ذكئمةت قازئر بولماعانئمةن، ونئث ورنئن باسقان ءئزباسارئ بار. تةك عالئمدارئمئز بذل ماسةلةنئ ءوز دةثگةيئندة كوتةرة بئلسة بولعانئ.
سةرعالي بالاجان
BAQ.KZ