وتكةن عاسئر نة بولماسا اتام زامانعئ ومئرگة قالاي بارئپ كةلؤگة بولادئ؟

استانا. 21- قئركذيةك. قازاقپارات - عالئمدار اراسئندا، «ءتئلسئم دذنيةنئث تذندئگئنةن ءذثئلئپ، تةتئگئن تابا الساث وتكةن ومئرگة تاعئ ءبئر اينالئپ سوعئپ كةتؤگة بولادئ» دةگةن پئكئر بار. ونئ ؤاقئت ماشيناسئ دةيدئ. ءبئراق ول نة؟ وتكةن عاسئر نة بولماسا اتام زامانعئ ومئرگة قالاي بارئپ كةلؤگة بولادئ؟
None
None

 بذل عالئمداردئث قالجئثئ ءيا بولماسا كةزةكتئ ساندئراعئ ةمةس پة؟ سولاي دةيئن دةسةث، باعزئ زاماندئ كورئپ كةلگةن ادامدار ورتامئزدا ءجذر. ءجذرئپ قانا قويماي، كةزدةيسوق كورگةن دذنيةلةرئمةن بولئسؤدة. ةستةلئكتةر، كئتاپتار جازؤدا. سوندا بذل نة؟ عالئمدار ونئ كةيدة «ؤاقئت ءيئرئمئ» دةيدئ.

سول ءيئرئمنئث جادئندا قالئپ قويعان وقيعاعا تاپ كةلگةن جان، راسئندا وتكةن زامانعا ءبئر ءسات بولسا دا «باس سذعئپ» قايتادئ ةكةن. بذل - دالةلدةنگةن، ةش بذلتارتپاس دايةگئ بار دذنية. ءبئراق مذنئث ءبارئ ادامدار اراسئندا ءارتذرلئ وي، ذرةي تؤدئرماس ءذشئن مةملةكةتتئك تاراپتان بذگئنگة دةيئن قذپيا ذستالئپ كةلگةنئ شئندئق. ا ق ش جانة ك س ر و-نئث قذپيا مذراعاتتارئندا ؤاقئت يئرئمئنة تاپ بولئپ، وتكةندئ كورئپ قايتتئق دةگةن جذزدةگةن ادامنئث ايتقاندارئ بذركةؤلئ جاتئر. قانشا قذپيا دةسة دة، حالئق اراسئنا تام-تذمداپ تارالئپ كةتكةن جاعداي بار.

سونئمةن، باعزئ زامانعا بارئپ كةلگةندةردئث ايتقاندارئنا توقتالالئق. ماسةلةن، ك س ر و-نئث اسكةري ذشقئشئ أيكتور ورلوأ، كةزةكتئ ءبئر ذشؤ كةزئندة، تومةندة كةرةمةت ءبئر سوعئستئث ءجذرئپ جاتقانئنا كؤا بولادئ. جان بةرئپ، جان الئسئپ جاتقان قاندئ قئرعئننئث ذستئنةن بويلاي ذشقان ذشقئش سوعئستئث بذگئنگئ كذنگئ ةمةس، بذدان بئرنةشة عاسئر بذرئن بولعان مايدان ةكةنئن اثعارعان. ويتكةنئ مايدان الاثئنداعئ ساربازداردئث كيگةن كيئمئ دة، قولدانئپ جاتقان اتئس قذرالدارئ دا وتكةن عاسئرلارعا جةتةلةيتئن.

 أيكتور ورلاأ جةرگة قونعان سوث، ةسةپ بةرؤئندة نة كوردئ، ءبارئن ءتئزئپ جازئپ بةرگةن. ارينة، العاشئندا اسكةريلةر سةنبةدئ. جوعارئ جئلدامدئقتا ذشئپ كةلة جاتقاندئقتان اؤا قئسئمئنان ذشقئش ةستةن تانئپ قالعان نة پسيحيكالئق اؤئتقؤ بولئپ، ةلةس كورگةن بولار دةگةن جورامالعا كةلئسكةن. ذشقئش دارئگةرلةردئث ارنايئ تةستئنةن ءوتتئ. ونئث دةنساؤلئعئنان ةشقانداي كئنارات تاپپاعان سوث، ورلوأتئث ايتقاندارئمةن قذپيا تذردة عالئمدار، تاريحشئ-ماماندار اينالئستئ. اقئرئ «ذشقئش ؤاقئت يئرئمةن تاپ بولعان» دةگةن قورئتئندئعا كةلگةن.

 ال ورلوأ كورگةن سوعئس ول ХІХ عاسئردا بولعان امةريكاداعئ وثتذستئكتةر مةن سولتذستئكتةر اراسئندا بولعان اسا ءبئر شةشؤشئ سوعئستئث كورئنئسئ دةگةن بولجامعا توقتالعان.  اراعا ءبئر جئل سالئپ تاعئ ءبئر ك س ر و ذشقئشئ الةكساندر ؤستيموأ تا سونداي وقيعاعا تاپ بولعان. ول كةنةت تومةننةن ةندئ تذرعئزئلئپ جاتقان پيراميدا جانة ونئث جانئندا قذمئرسقاداي ءورئپ جذرگةن جذمئسشئلاردئ كورگةن. ذشقئش بذل ةجةلگئ مئسئر جةرئ ةكةنئن ءدال بايقاعان. بالكئم وعان ونئث تاريحي كئتاپتاردئ كوپ وقئعانئ، ةجةلگئ تاريحتئ ءبئرشاما جاقسئ بئلةتئندئگئ كومةكتةسكةن بولار-اؤ.

 1994- جئلئ ا ق ش اسكةري ذشقئشئ ر.ؤيتمةن فلوريدا شتاتئنئث ذستئمةن ذشئپ كةلة جاتئپ، كةزدةيسوق ورتا عاسئرداعئ ةؤروپا داؤئرئنة تاپ بولعان. نة كورگةن دةيسئز عوي. لاپئلداي جانعان وتتئ، وعان لاقتئرئلئپ جاتقان ادامنئث ءولئ دةنةلةرئن كورگةن. كورگةندة جانئ تذرشئككةن. سويتسة ذشقئش ورتا عاسئردا ةؤروپادا ءجذرئپ وتكةن اتئشؤلئ وبا ةپيدةمياسئ كةزئنة تاپ بولعان. ورتةلئپ جاتقاندار وبادان قايتئس بولعان ادامداردئث دةنةسئ بولسا كةرةك-تئ.

ارينة، مذنداي مئسالدئ كوپتةپ كةلتئرة بةرؤگة بولادئ. ك س ر و كةزئندة كوپتةگةن اسكةري ذشقئش وسئنداي ؤاقئت يرئمئنة تالاي مارتة تاپ بولعانئن كةثةس ةلئ كذيرةپ، تاؤةلسئز مةملةكةتتةر پايدا بولعان سوث، وندا دا اشئقتئقتئث، دةموكراتيانئث ارقاسئندا ايتا باستادئ. ءدال ؤاقئتئندا ونداي اثگئمة ايتؤعا رذقسات ةتئلمةگةن. دابئرا قالئپ جذرتقا جايعاندار ءتذرلئ سةبةپتةرمةن جذمئستان شئعارئلعان، اسكةري شةندةرئ تومةندةتئلگةن، ءتئپتئ پسيحيكالئق اؤئتقؤلارعا ذشئراعان دةپ زورلاپ تذرئپ اؤرؤحاناعا جاتقئزئپ، ارنايئ تةكسةرؤدةن وتكئزئلگةن. سودان بولار، كوبئ كورسة دة ءذنسئز قالعان. 

وسئنداي وقيعالاردئ زةرتتةؤمةن اينالئسقان دات ةلئنئث فيزيگئ پوكس حةكلؤند «بذل ةشقانداي اسئرة ايتئلعان عاجايئپ وقيعا ةمةس، ناقتئ دذنية» دةگةن قورئتئندئ شئعارعان. جانة وسئ ماسةلةگة ارناپ سالاقذلاش عئلئمي ةثبةك جازعان. ونئث ةسةپتةؤئنشة، ادام ونداي كةزدةيسوق جاعدايعا تاپ بولؤئ نةبارئ 20 سةكؤندقا عانا سوزئلاتئن كورئنةدئ. سونداي-اق ذشقئشتار قانشا مارتة وتكةن ومئرگة تاپ بولعانئمةن، بولاشاقتاعئ كورةتئن زامانعا تاپ بولعان ةشكئم جوق ةكةنئن دة ةثبةگئندة اتاپ كةتكةن.

جارايدئ، ذشقئشتاردئث كورگةنئن گيپنوز نة بولماسا تئم بيئكتة جوعارئ جئلدامدئقپةن ذشئپ كةلة جاتقاندا ميعا اؤا جةتپةي قالعاندئقتان كوزگة ةلةستةگةن جئن-جئپئر دةيتئن بولساق، جةردةگئ ادامدار دا ؤاقئت يئرئمئنة ءتذسئپ كةتئپ جاتئر عوي. ول جونئندة قانداي ءؤاج ايتؤعا بولادئ؟ ماسةلةن، وتكةن زاماننان بذگئنگئ زامانعا تاپ بولئپ، تاثعالئپ، «مةن قايدا ءجذرمئن» دةپ شوشئنا ايقاي سالئپ، ذرةيئ ذشقان جاندار دا بولعان. سةنبةيسئز بة؟ وندا مئنا ءبئر مئسالعا ءذثئلئثئز.

  1912- جئلئ لوندوننان گلازگو قالاسئنا قاتئنايتئن پويئزعا ءبئر ستانسادان ذستئنة ХVІІІ عاسئردئث كيئمئن كيگةن ءبئر ادام كئرئپ كةلگةن. كئرئپ كةلگةندة شوشئنا «مةن - پيمپ درةيك چةنتنةم ةلدئ مةكةنئنئث اربا ايداؤشئسئمئن. ايتئثدارشئ، مةن قايدا تاپ بولدئم؟» دةپ ذرةيئ ذشا ايقاي سالعان. جولاؤشئلار توسئنان پايدا بولعان كةزدةيسوق ادامدئ سابئر ساقتاؤعا شاقئردئ. جانة پويئزدئث قايدا بارا جاتقانئن، وزدةرئنئث كئم ةكةنئن ءهام قازئر قاي عاسئر ةكةنئن تذسئندئرؤگة تئرئسقان. بئرةؤلةر جذگئرئپ پويئزدئث جول سةرئگئن شاقئرؤعا كةتتئ. جولسةرئك كةلگةندة توسئنان پايدا بولعان ادام جوق ةدئ. الگئ ادام كةنةتتةن قالاي پايدا بولدئ، سولاي ءئزئم-قايئم جوق بولعان. تةك ونئث وسئندا تاپ بولعانئن راستايتئن نارسة قامشئ مةن اتتئث جذگةنئ ءتذسئپ قالئپتئ...

  ةتنوگراف ماماندار بذل قذرالداردئ ةكئ عاسئر بذرئن جاسالعان جانة سول كةزدة قولدانئلعان دةگةن قورئتئندئ شئعارعان. جانة الگئ ادام تاپ بولعان جةردة باياعئدا چةتنةم دةگةن ةلدئ مةكةن بولعانئ دا انئقتالعان. ءبئر قئزئعئ، پويئز ارئ-بةرئ سول جةردةن وتكةن سايئن، سيرةك بولسا دا ارا-تذرا پيمپ درةيك دةگةن اربا ايداؤشئ أاگونعا كئرئپ كةلئپ «مةن - پيمپ درةيكپئن» دةگةن ءسوزدئ قايتالاپ وتئرادئ ةكةن. سوسئن ءئز-تذسسئز جوعالئپ كةتةتئن كورئنةدئ. اعئلشئن عالئمدارئ سول ةلدئ مةكةندئ زةرتتةي كةلة، بذل ؤاقئت ءيئرئمئ بولؤئ مذمكئن دةگةن ويعا كةلگةن.

  تاعئ مئناداي دا وقيعا بولعان. وتكةننةن بذگئن ءبئز ءومئر ءسذرئپ وتئرعان زامانعا تاپ بولعان جاندار دا بار. ماسةلةن، بذدان بئرنةشة جئل بذرئن الاياقتئعئ ءذشئن نيؤ-يورك قالاسئندا ةندرو كارلسين دةگةن ادام قاماؤعا الئندئ. نة ئستةپ قويدئ دةيسئز عوي. ول بيرجاعا نةبارئ مئث دوللارعا جةتةر-جةتپةس اقشا سالئپ، 350 ميلليون دوللار پايدا كورگةن. قذزئرلئ ورئندار ةندريؤ تانئستار ارقئلئ ساؤدانئث قانداي بولاتئنئن الدئنا الا ءبئلئپ العان دةگةن ايئپ تاققان. ءبئراق ول وعان كةلئسپةگةن.

 اقئرئ ةندريؤ 2256- جئلدان ءبئزدئث زامانعا تاپ بولعانئن، بانكتئث ساؤدا وپةراسيالارئ قالاي جذرگئزئلةتئنئن جاتقا بئلةتئنئن ايتقان. سونئث ارقاسئندا ساناؤلئ كذندةردة الگئندةي ءئرئ قارجئعا ية بولعانئن دالةلدةپ شئققان. سونداي-اق ول وزئنة سةنؤ ءذشئن، اتئشؤلئ لاثكةس بةن لادةننئث قايدا جاسئرئنئپ جذرگةنئن، قالاي ولةتئنئن، ءتئپتئ عاسئر وباسئ اتالاتئن سپيد-تئث ةمئ قاشان تابئلاتئنئن دا ايتئپ بةرگةن...

 تاعئ ءبئر بولاشاقتان بذگئنگئ زامانعا «سةكئرئپ» تذسكةن ساياحاتشئنئث قاتارئنا دجون تيتور دةگةن ادام جاتادئ. ول 2034- جئلدان بذگئنگئ كذنگة ارنايئ كةلسة كةرةك. دجون الداعئ جئلدارئ ادامزات قانداي جاعدايلارعا تاپ بولاتئنئن ايتئپ بةرگةن. ونئث ايتؤئنشا 2030 - جئلدان كةيئن ادامداردئث اي تذرماق، وزگة عالامشارلارعا ساياحات جاساؤئ ةشكئمدئ تاثعالدئرمايتئن كذندةلئكتئ جايتقا اينالادئ...

 مذنداي جذمباق قذبئلئستاردئث تئزبةگئ وسئمةن شةكتةلئپ قالمايدئ. ازئرگة ولارعا تولئققاندئ تذسئنئك بةرئلگةن جوق. ءبئراق عالئمدار «ؤاقئت ويئعئ» ةشقانداي ميستيكامةن بايلانئستئ ةمةس، شئندئق دةگةن پئكئردة. ءبئراق ونداي جةرلةردة بولاتئن تئلسئم قذبئلئستاردئث قذپياسئن عئلئم ءالئ تولئققاندئ شةشة العان جوق. جالپئ، بذل جذمباق قذبئلئستئ پاراپسيحولوگتار «حونتينگ» دةپ اتايدئ. بذل تةرمين «كةيبئر ةلةستةردئث بةلگئلئ ءبئر گةوگرافيالئق نذكتةگة بايلانؤئ» دةگةن ذعئمدئ بئلدئرةدئ.

  سةيسةن امئربةك ذلئ

 «ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار