ءامئر تةمئر قازاق ناسيحاتتايتئن تذلعا ما؟

استانا. 19- قئركذيةك. قازاقپارات- وسئدان ءبئراز بذرئن ارئستان باپتاعئ ءبئر مةشئتكة ءامئر تةمئردئث اتئن بةرؤ تؤرالئ ذسئنئس ايتئلدئ. قازاققا ةش قاتئسئ جوق تذلعانئ ناسيحاتتاؤدئث قاجةتئ بار ما؟ اقساق تةمئر قازاق ناسيحاتتايتئن تذلعا ما؟
None
None

1. ول قازاق دالاسئندا بوي كوتةرگةن التئن وردا حاندئعئن قيراتئپ، رةسةيدئ وردانئث بوداندئعئنان قذتقارعان. «قئزئل كرةست» جورئعئنا توسقاؤئل بولعان تذرئك ءامئرشئسئ ءيئلدئرئم بايازيتتئ دة تذتقئنداپ، سولايشا ةؤروپا جذرتشئلئعئنئث الدئندا «حريستيان الةمئنئث قذتقارؤشئسئ» رةتئندة تانئلدئ. دةمةك، ونئث تذرئك جذرتئنا تيگئزگةن زاردابئ دا بار عوي...

2. ال قازاققا تيگئزگةن پايداسئ قانداي؟

ةركئنگذل وردابايةأا، زةينةتكةر، الماتئ قالاسئ

وقئرماننئث بذل ساؤالئنا تاريح عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور زاردئحان قينايات ذلئ جاؤاپ بةرةدئ:

1. تذركئستان جةرئ العاشقئدا اق وردانئث بيلئگئندة بولعان. وردا كذيرةگةن سوث، قالا ءامئر تةمئردئث قول استئنا وتكةن. قازاققا بذل اتا قونئسئ قاسئم حاننئث تذسئندا قايتتئ. ياعني ارئستان باپ تذرعان جةر ةجةلدةن-اق قازاقتئث اتامةكةنئ سانالادئ. ال ول جاقتاعئ مةشئتكة ءامئر تةمئردئث اتئن بةرؤ تاريحپةن اقتالمايدئ. ونئث ذستئنة، مةن مذنئ قاجةتسئز دةپ ةسةپتةيمئن. ويتكةنئ ءامئر تةمئر ازات ةتؤشئ ةمةس، جاؤلاپ الؤشئ. ول قازاق ناسيحاتتايتئن تذلعا ةمةس.

 ارينة، ونئ ناسيحاتتاعئسئ كةلةتئن ادامدار بار. ءبئراق ولار تاريحتئ بئلمةگةندئكتةن، ءامئرشئنئث ابئروي-اتاعئنا جئعئلئپ، قاتةلةسئپ جاتادئ. ءتئپتئ ونئ قازاققا جاقئنداتئپ، ءوزئنئث اتا-باباسئ سانايتئندار دا جوق ةمةس. شئنتؤايتئندا، مذنئث بارلئعئ سئن كوتةرمةيتئن دذنيةلةر. ءامئر تةمئردئث قازاققا ةش جاقئندئعئ جوق. اقساق تةمئردئث ارعئ تةگئ موثعول. ارعئ اتاسئ - موثعولدئث بارلاس تايپاسئنان شئققان شئثعئسحان اسكةرئنئث جذزباسئ. ياعني ءامئر تةمئر كوپ اسكةرمةن بئرگة وزبةكستاننئث قارشي دةگةن جةرئنة كةلئپ قونئستانعان ءجذزباسئنئث ذرپاعئ.

 تؤعان جانة وسكةن جةرئ ماؤرةنناحر بولعاندئقتان، ونئث وزبةكتةردئث تاريحئندا الار ورنئ ةرةكشة. ال قازاق جةرئندةگئ مةكةمةلةرگة ءامئر تةمئردئث ةسئمئن بةرئپ، اسئرة ناسيحاتتاؤدئث قاجةتتئلئگئ جوق سةكئلدئ. ويتكةنئ ونئث بئزگة نة تاريحي، نة ةتنوگةنةتيكالئق بايلانئسئ جوق.

2495922 2. ءامئر تةمئر تذركئ الةمئنة، ورتالئق ازيا ةلدةرئنة، اسئرةسة، قازاق مةملةكةتئنة ذلكةن قيامةت جاساعان ادام دةپ ويلايمئن. ول سةربيا، بولگاريا سئندئ ةؤروپانئث ءبئرقاتار ةلدةرئنة بيلئك جذرگئزگةن ايگئلئ تذرئكتئث بايازيت سذلتانئن 1402- جئلئ انكارا تذبئندة بولعان شايقاستا تذتقئنعا العان. مئقتئلئعئمةن تانئلعان تذرئك ءامئرشئسئن جذرت «جاي وعئنداي زئمئراعان ءبئرئنشئ بايازيت سذلتان» دةپ اتاپ كةتكةن. ال كوكجاشئكتة كذندة كورسةتئلئپ جذرگةن مةيئربان سذلةيمةن - سذلتان بايازيتتئث شوبةرةسئ. ءيئلدئرئم بايازيتتئث ءوزئ دة، ذرپاعئ دا - تذرئكتةردئ بيئك دةثگةيگة كوتةرئپ، ولاردئث مئقتئ ةل بولئپ قالئپتاسؤئنا نةگئز بولعان ادامدار.

ءامئر تةمئر تذرئك سذلتانئن تذتقئنداعان سوث، وزئمةن بئرگة سامارقانعا اكةلگةن. بايازيت سول جةردة قاپادان ولگةن. مئقتئ بيلةؤشئسئنةن ايئرئلعان تذرئكتةر ناتيجةسئندة السئرةپ، حريستياندئقتار كذش جيناپ، تذرئك الةمئنة ةركئن ةنة باستادئ.

ءامئر تةمئر قازاقتاردئث العاشقئ مةملةكةتئ بولعان اق وردانئ قيراتتئ. ةثسةلئ مئقتئ مةملةكةتتئث ءبئرئ، سوناؤ رةسةي جةرلةرئنة بيلئك جذرگئزگةن التئن وردانئ دا تاس-تالقان ةتتئ. ونئث استاناسئ - ساراي-بةركةنئ دة جةرمةن جةكسةن ةتئپ، جوق قئلئپ جئبةرگةن. مادةنيةتئ ئلگةرئ دامئعان، قازاق دالاسئندا بوي كوتةرگةن وسئنداي ذلكةن مةملةكةتتةردئث شاثئراعئن شايقالتتئ. سولايشا ورئستاردئ التئن وردانئث بودانئنان قذتقارئپ، ولاردئث كةيئن وتارلاؤشئ ةل رةتئندة قازاق دالاسئنا باسئپ كئرؤئنة جاعداي جاساپ بةردئ. بذل شايقاستان قايتئپ كةلة جاتئپ، اق وردانئث ورتالئعئ - سئعاناقتئ جةرمةن جةكسةن ةتكةن. ءتئپتئ وندا جاتقان حانداردئث بةيئتئن دة توثكةرئپ تاستاعان بولاتئن. جوشئ ذلئسئنئث ةكئ قاناتئ التئن وردا مةن اق وردانئث كذيرةؤئنة نةگئز بولعان - اقساق تةمئر.

 ول ةؤروپانئث وتارلاؤئنا قارسئ تذرعان تذرئكتةردئ، سلاأياندئقتارعا توسقاؤئل بولعان التئن وردانئ وسئلايشا السئرةتتئ. ناتيجةسئندة ازيا ءبئر جاعئنان ةؤروپانئث، ءبئر جاعئنان سلاأيانداردئث قول استئندا قالئپ قويدئ. ءتئپتئ، ءامئر تةمئردئث ءوزئنئث ةلئ دة ورئستاردئث وتارئنا ءوتتئ. ءبئر سوزبةن ايتقاندا، ول ةؤروپالئقتاردئث وتارلاؤشئ ةل بولئپ قالئپتاسؤئنا جاعداي جاساپ بةردئ.

3. جالپئ، اقساق تةمئردئث تاريحتا الار ورنئن جوققا شئعارؤعا بولمايدئ. ول - شةبةر اسكةري قولباسشئ رةتئندة الةم جذرتشئلئعئنا تانئلعان تذلعا. سوناؤ ءذندئستان جةرئن، كاأكاز، يران، يراك سئندئ ةلدةردئ جاؤلاپ الئپ، ءوزئنئث ءامئرئن جذرگئزگةن مئقتئ بيلةؤشئ. ءامئر تةمئر دذنيةنئ ءدذر سئلكئندئرگةن شئثعئسحاننئث جةتئستئگئن قايتالاعئسئ كةلگةن. الايدا 1405- جئلئ وتئراردا قئتاي ةلئنة جورئققا شئعؤعا دايئندالئپ جاتقانئندا اؤرؤدان قايتئس بولدئ.

ونئث جاقسئ قاسيةتئنئث ءبئرئ رةتئندة ءار ةلدةن مئقتئ شةبةرلةردئ شاقئرتئپ، ذلكةن عيماراتتار سالعئزؤئن اتاپ ءوتؤ كةرةك. ونئث زامانئندا حيؤا، بذقارا، سامارقان سئندئ قالالاردا كةرةمةت سارايلار مةن مةشئتتةر بوي كوتةردئ. قازاق جةرئندة تذرعئزئلعان تذركئستانداعئ كةسةنة دة تئكةلةي اقساق تةمئردئث تاپسئرئسئمةن سالئندئ.

 ول التئن وردادان قايتقان جولئندا تذركئستان جةرئنة، ياعني ياسسئ قالاسئنا ات باسئن تئرةگةن. سوندا قوجا احمةت ياسساؤيدئث كئشكةنتاي كةسةنةسئن كورئپ، ورنئنا ذلكةن ءدئني كةشةن سالؤعا بذيرئق بةرگةن. الايدا كةسةنةنئث قذرئلئسئ ول كةتكةن سوث ءبئراز جئلداردان كةيئن ءبئراق قولعا الئنعان. ХV عاسئر باسئندا بذل كةسةنة اقساق تةمئردئث ذلئ ذلئقبةكتةن تؤعان قئز - ءرابيا سذلتان-حانئمعا سئيعا بةرئلگةن. ول كةزدة تذركئستان جةرئ كوشپةندئ وزبةك مةملةكةتئنئث قول استئندا ةدئ. بذل جةر قازاقتارعا قايتقان سوث قوجا احمةت ياسساؤي كةسةنةسئنئث ءبئر قابئرعاسئ اقسارايدا حاندارئمئز بيلئك جذرگئزةتئن بولعان. ال ةسئم حان كةزةثئنةن باستاپ، ول جةرگة حاندار جةرلةنة باستادئ. قوجا احمةت ياسساؤي كةسةنةسئنئث ماثئندا قازاقتئث بئرنةشة حاندارئنئث كةسةنةسئ بار.

دايئنداعان ءسابينا زاكئرجان قئزئ

«ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار