كةنةسارئ حاننئث باسئ قايدا؟

1847- جئلئ كةنةسارئنئث باسئن قئرعئز مانابئ جانتاي قارابةكوأ العان دةگةن دةرةك بار. ال، بذگئنگئ عالئمداردئث ايتؤئنشا، قازاق حانئنئث قئرعئزدار قولئنا ءتذسئپ قازا تابؤئنا سول كةزدةگئ رؤ باسئلارئ سئپاتاي مةن رذستةم سذلتان سةبةپشئ بولعان دةسةدئ. ءدال وسئ ةكئ ادامنئث ساتقئندئعئنان كةنةسارئنئث شاعئن قولئ قورشاؤعا ءتذسئپ، حاندئ قئرعئزداردئث تذتقئنداعانئ تاريحتان بةلگئلئ. قئرعئزدارمةن شةشؤشئ شايقاسقا تذسةر الدئندا دا سئپاتاي مةن رذستةم بئرنةشة مئثدئق اتتئ اسكةرئن ذرئس دالاسئنان الئپ كةتكةندئگئ جونئندة دة دةرةكتةر كوپ.
ال، جانتاي كةنةسارئنئ ولتئرگةننةن كةيئن الگئ ةكئ قازاق «باتئرئ» ونئث باسئن ورئسقا سئيعا تارت دةپ اقئل ايتقان كورئنةدئ. مئنة، بابامئزدئث باسئ سول ورئسقا سئيعا تارتئلعان ؤاقئتتان بةرئ ذشتئ-كذيلئ جوعالدئ. العاشئندا ورئستار ونئ «كؤنستكامةرادا» نةمةسة «ةرميتاجدا» دةدئ، الايدا بذگئنگئ وتاندئق عالئمدار بذل مذراجايلاردا كةنةسارئ باسئنئث جوق ةكةندئگئن ايتئپ وتئر. ةندةشة، حاننئث باسئ قايدا جانة ول كئمگة كةرةك بولدئ؟ بذل ساؤالداردئث جاؤابئن ءبئلؤ ءذشئن ءبئز ةلئمئزگة تانئمال تذلعالاردئث پئكئرئن تئثداعاندئ ءجون كوردئك.
بذركئتباي اياعان، مةملةكةت تاريحئ ينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ:
- كةزئندة كةنةسارئنئث باسئ ماسكةؤدة، نة سانكت-پةتةربؤرگتا بولعانئ راس. ءبئراق ودان كةيئن 1917- جئلئ رةأوليؤسيا ءوتتئ، 1941- جئلئ ذلئ وتان سوعئسئ باستالدئ. بذل كةزدة «ةرميتاج»، «كؤنستكامةرا» سئندئ مذراجايلاردئث جادئگةرلةرئ كؤيبئشةأ جانة سامارا قالالارئنا اپارئپ تاپسئرئلعان. سوندئقتان، كةنةسارئ حاننئث باسئن تابؤ قازئر وتة قيئن، قايدا جاتقانئن ةشكئم ءدوپ باسئپ ايتا المايدئ. مذنئ ءبئر دةپ قويئثئز.
ةكئنشئدةن، بذگئنگئ رةسةي بيلئگئ بذرئنعئ يمپةرياليستئك ساياساتقا كوشكةن. ولار حاننئث باسئن جاسئرئپ، ادةيئ بةرمةي وتئرؤئ دا مذمكئن. ويتكةنئ ورئستاردئث أارأارلئق ادةتتةرئ بار. ةستةرئثئزدة بولسئن، ادامنئث باس سذيةكتةرئن ساقتاؤ نةمةسة لةنيندئ جةرلةمةؤ سئندئ ارةكةتتةردئ أارأارلئق دةپ اتايدئ، بذل مادةنيةتسئزدئكتئث شةكتةن شئققان ءتذرئ. ادام قايتئس بولعاننان كةيئن جةرلةنؤ كةرةك.
لةنيندئ جةر قويناؤئنا تابئستاؤ ماسةلةسئن رةسةي ليبةرةالدارئ كوتةرئپ جاتئر قازئر. الايدا، وتة ناتيجةسئز. ادامنئث قالدئقتارئن ساقتاپ قويؤ دةگةن «مادةنيةت» كونة أارأارلئق مةملةكةتتةردة عانا بولعان. مةن وسئ بابامئزدئث باس سذيةگئ تابئلماي قالادئ ما دةپ قورقامئن نةمةسة ورئس بيلئگئ «مئناؤ كةنةسارئنئث باسئ» دةپ كةز-كةلگةن سذيةكتئ بةرة سالؤئ دا مذمكئن.
ءبئز، ياعني مةملةكةت تاريحئ ينستيتؤتئ وسئ كذزدة كةنةسارئ قاسئم ذلئنا ارنالعان كونفةرةنسيا وتكئزبةكپئز. ارينة، اتالمئش ماسةلة بويئنشا تالاي ذسئنئستار ايتئلادئ عالئمدار تاراپئنان. الايدا، بذل مةملةكةتتئث ارالاسؤئمةن شةشئلةتئن دذنية. جالپئ ايتارئم، كةنةسارئنئث باسئن رةسةي بيلئگئ بئزگة قايتارا قويؤئ ةكئتالاي. زايئرلئ، مادةنيةتتئ ةل بولسا بذرئندارئ-اق بةرؤئ كةرةك ةدئ. وزگة ةل ازاماتئنئث باس سذيةگئن ساقتاپ ولار نة ذتادئ؟! دةگةنمةن، ءبئز بذل باعئتتا ءالئ دة جذمئس ئستةيمئز، ئزدةؤدئ توقتاتپايمئز. كذندةردئث ءبئر كذنئندة بابامئزدئث باس سذيةگئ تابئلاتئنئنا سةنةيئك.
الدان سمايئل، ق ر پارلامةنت ءماجئلئسئنئث دةپؤتاتئ:
- بذل ماسةلة كةثةس وداعئنان بةرئ كوتةرئلئپ كةلة جاتئر، سول كةزدةن بةرئ بئرنةشة رةت رةسةيگة سذراؤ جئبةردئك. مةنئث ويئمشا، ورئستار جاعئ حاننئث باسئن جاسئرئپ، بةرمةي وتئر. ولار «بئزدة جوق» دةگةن قئسقا عانا جاؤاپپةن شةكتةلئپ كةلةدئ. الايدا، ةرتةرةكتةگئ ساياساتكةرلةردئث، عالئمداردئث جازبالارئندا كةنةسارئ باسئنئث رةسةي جةرئنة اكةتئلگةندئگئ ايتئلادئ. ءبئز وسئنئ ايتساق، «راس، باستاپقئدا بولعان شئعار، ءبئراق كةيئن جوعالعان» دةپ سئلتاؤ ايتا سالادئ. قازاقستان تاراپئ ئزدةؤئندةي ئزدةپ جاتئر.
مةنئث پئكئرئمشة، ادامنئث باسئن كةپتئرئپ قويئپ ساقتاؤ ةشقانداي وركةنيةتكة سئيمايتئن دذنية. شئندئعئن ايتقاندا، بذل جاؤئزدئقتان، وشپةندئلئكتةن تؤاتئن سوراقئ ارةكةت. ياعني، وزدةرئنئث وسئنداي ارةكةتتةرئن جاسئرؤ ءذشئن رةسةي بيلئگئ بئزدة جوق دةپ كةلةدئ.
ءوزئثئز ويلاپ كورئثئز، ةگةر ولار قازئر بئزگة باستئ قايتاراتئن بولسا الةم نة دةيدئ رةسةيگة؟ سانالئ ادام ءذشئن بذل ناعئز جاؤئزدئقتئث شةگئ ةمةس پة؟! اتا جاؤئثا تئلةمةيسئث عوي مذندايدئ. ادامنئث باس سذيةگئنةن كذل سالعئش جاساؤ دةگةن اناؤ ورتاعاسئردئث ارعئ جاعئنداعئ جابايئ حالئقتاردئث «مادةنيةتئ». سول ءذشئن ورئستار مذنئسئن جاسئرئپ، كةنةسارئنئث باسئن ادةيئ بةرمةي وتئر دةپ ويلايمئن.
ءبئز قازئر نة ئستةؤئمئز كةرةك؟ حاننئث باسئن ئزدةستئرؤدئ توقتاتپايمئز، ارينة. ءبئزدئث قازئر قولئمئزدان كةلةتئن شارؤا - كةنةسارئنئث قئرعئزستانداعئ دةنةسئن تابؤ. ول كئسئنئث قاي جةردة جاتقاندئعئ تؤرالئ مالئمةتتةر بار، دةرةكتةر جةتكئلئكتئ. ةندئ سول بةيئتتئ تاؤئپ، باسئن قارايتؤئمئز كةرةك، بابامئزعا ذلكةن اس بةرؤئمئز كةرةك. ازئرگة قولدان كةلةتئنئ وسئ.
سةرعالي بالاجان، BAQ.KZ