قورعاستاعئ جاعدايدئ كئم تذراقسئزداندئرئپ وتئر؟

مينيسترلةر كابينةتئنئث كةشةگئ جيئنئندا كوميتةت باسشئسئ قذزئرلئ ورگانداردان «قورعاستاعئ» جاعدايدئ «شايقالتئپ» جاتقان 50-60 ادامدئ تةكسةرؤ كةرةكتئگئن مالئمدةدئ. باس كةدةنشئنئ قاتتئ تاثعالتقانئ، الگئلةردئث ءبارئ جاپپاي قئزمةتتئك أيزاعا ية ةكةن. وسئعان وراي م.ةسةنبايةأ ذرئمجئدةگئ كونسؤلدئق قئزمةتتةن بذل «جومارتتئقتئث» ءمان-جايئن ءبئلؤدئ سذرادئ. ايتپاقشئ، ءتارتئپتئ قاتايتؤ اياسئندا ةندئ جةكة ادامداردئث كةدةننةن، الئم-سالئقسئز، قاپتاعان كيئم-كةشةك سئندئ تةث-تةث جذك الئپ وتؤئنة دة توسقاؤئل قويئلماق.
كوپ قازاق ذيلةنؤگة ذيعارسا، بئشكةكتئ بةتكة الادئ. ارينة، قئرعئز اراسئنان قالئثدئق ئزدةؤ ءذشئن ةمةس، قذدا جاعئنا، سوسئن توي قوناقتارئنا تاراتئلاتئن كويلةك-كونشةك، وزگة كةرةك-جاراقتئ قازاقستانداعئداي قئمبات ةمةس قذنعا ساتئپ اكةلؤ ءذشئن بارادئ. ءبئر عاجابئ، مذنداي امالدئ تةك ءار تيئنئ ساناؤلئ قاراپايئم قازاقستاندئقتار عانا ةمةس، اؤقاتتئلار دا قولدانادئ: د س ذ-عا مذشة بولؤئ سةبةپتئ، قئرعئزستاندا، ماسةلةن، يتاليا ونئمدةرئن بئزدةگئدةن اناعذرلئم ارزانئراق باعاعا الؤعا بولادئ ةكةن.
ارينة، مةملةكةت ارزان ونئمگة دةگةن ءوز قاجةتتئلئگئن وسئلاي وتةيتئن ازاماتتارئنان، كاسئپكةرلةرگة سالئناتئن الئم-سالئقتاردئ جيناؤعا باتپاي كةلگةن. ءبئراق وسئ جايتتئ كونترابانداشئلار ءوز ورايئنا پايدالانؤدا: بئلةتئندةردئث ايتؤئنشا، ولار «ةكئ قولعا ءبئر كذرةك» ئزدةگةن ادامداردئ جذكتةردئ ءبولئپ الئپ وتؤگة تارتاتئن كورئنةدئ. ةندئ ولاردئث سوثئنا قذزئرلئ ورگاندار «شام الئپ» ءتذسؤئ مذمكئن. ذكئمةتتئث كةشةگئ جيئنئندا قازاقستاندئق باس كةدةنشئ كةدةندئك وداقتئث ورتاق شةكاراسئنئث قازاقستاندئق-قئرعئزستاندئق تةلئمئندة پروبلةما بارلئعئن اشئق ايتتئ.
«بذگئندة قئرعئزستان جةرئن، سئرتقئ ةكونوميكالئق قئزمةتتئث ادال ةمةس قاتئسؤشئلارئ قئتاي جانة تذركيا شئعارعان تاؤارلاردئ ءارئ اسئراتئن بازاعا اينالدئرعانئ قذپيا ةمةس، - دةدئ كةدةندئك باقئلاؤ كوميتةتئنئث باسشئسئ م.ةسةنبايةأ. - تاسئمالداؤشئلار بذل جذكتةردئ توپتاستئرادئ، قاجةت بولعان جاعدايدا، قايتا قاپتايدئ، باسقا كولئك قذرالئنا - تةمئر جول أاگوندارئنان اأتوكولئكتةرگة قايتا تيةيدئ. وسئدان كةيئن ول تاؤارلاردئ جةكة تذلعالار ارقئلئ قازاقستانعا الئپ ءوتؤ تالاپتارئ جذزةگة اسئرئلادئ». قازاق-قئرعئز شةكاراسئ ارقئلئ وتةتئن بارلئق جذكتةردئ قئراعئ قاداعالاؤعا كةدةنشئلةردئث قاؤقارئ جةتپةيتئنئ دة جاسئرئلمادئ.
ءماجيت تولةؤبةك ذلئ بذگئنگئ تاثدا «قازاقستان-قئرعئزستان شةكاراسئنداعئ ءبئرقاتار وتكئزؤ بةكةتتةرئنئث مورالدئق تذرعئدان كونةرگةندئگئن»، وتكئزؤ قابئلةتتةرئندة قيئندئق بارلئعئن، ازةر ةثسةرئپ جاتقاندارئن العا تارتتئ.ونئث مالئمةتئنشة، مئسالعا، «قورداي» تاؤلئگئنة 25 مئثنان استام جةكة تذلعالاردئ، 2 مئثعا جؤئق جةثئل كولئكتةردئ، شامامةن 200 جذك كولئگئ مةن اأتوبؤستاردئ وتكئزةدئ ةكةن. ال دذرئسئندا، بذل وتكئزؤ بةكةتئ «بئرنةشة ةسة از اؤقئمدئ عانا وتكئزؤگة» ةسةپتةلئپتئ.
كةدةن كوميتةتئنئث ءتوراعاسئ كةدةنشئلةردئث وسئنداي «كونتراباندا جاندايشاپتارئن» اكئمشئلئك شارالارمةن ذستاپ قالؤعا تئرئسئپ جاتقاندارئن ءمالئم ةتتئ. ءبئراق جاعدايعا جذرگئزئلگةن زةرتتةؤ الگئ قذبئلئستئث بةلةث العاندئعئن پاش ةتكةن دةسةدئ. «بذل، اسئرةسة، قورداي مةن قورعاس بةكةتتةرئندة ايرئقشا كوكةيتةستئ. جاعدايدئ زةرتتةؤ كورسةتكةنئندةي، تةك كةدةنشئلةر عانا ةمةس، ةندئ بارلئق مذددةلئ م ة م ورگاندار وسئ پروبلةمانئ شةشؤگة قويان-قولتئق ارالاسؤئ قاجةت! ال شةكارا قئزمةتئ «تةك اأتوكولئكتة ورنئ بارلاردئ عانا كةدةننةن وتؤگة جئبةرؤگة مئندةتتةيتئن» نورماتيأتئك-قذقئقتئق اكتئلةردئ ناقتئ ورئنداؤئ كةرةك» دةپ دابئل قاققان ءماجيت تولةؤبةك ذلئ ذكئمةت باسشئلئعئنا جذگئندئ:
- قورعاستا نة بولئپ جاتئر: قورعاستاعئ جاعدايدئ نةگئزئنةن 50-60 ادام تذراقسئزداندئرئپ وتئر! - دةپ مالئمدةدئ ءماجيت ةسةنبايةأ. ول كونتراباندانئث جولئن كةسؤ ءذشئن جةرگئلئكتئ اتقارؤشئ ورگاندارعا، پوليسياعا جانة سالئق ورگاندارئنا وسئ بةلگئلئ تذلعالارعا قاتئستئ «دوسة» جيناپ بةرؤدئ ءوتئندئ: «ولار بويئنشا سالماقتئ تالداؤ، ال ولاردئث قئزمةتئنة مذقيات مونيتورينگ جذرگئزئلؤئ قاجةت. تذلعالاردئث بذل توبئ قانداي قئزمةت تذرئمةن اينالئسادئ؟ ولار كئم رةتئندة تئركةلگةن؟ ولاردئث تابئستارئ قانداي؟ مئنة، وسئنئث باسئن اشئپ الؤ كةرةك».
«قورعاستئ» «دةستابيليزاسياعا» دؤشار ةتكةن تذلعالاردئث اتئ-جوندةرئ جازئلعان ءتئزئم قولئندا بارلئعئن، ءبئراق ءتئزئمنئث ءبارئن قامتئمايتئندئعئن، سول سةبةپتئ ونئ تولئقتئراتئندئعئن جةتكئزگةن كةدةندئك باقئلاؤ كوميتةتئنئث جاثا باسشئسئ ذكئمةت باسشئسئنا قايئرئلدئ: «ولاردئث بارلئعئندا ذرئمجئدةگئ كونسؤلدئق قئزمةت «قئزمةتتئك أيزا» سوققان پاسپورتتار بار. سوندئقتان مةن مذنداي أيزالاردئث قالايشا قويئلاتئندئعئن جانة كةيئن وندايلاردئث قالاي باقئلاناتئندئعئن انئقتاؤدئ ديپلوماتيالئق قئزمةتكة جذكتةؤئثئزدئ وتئنةمئن».
جالپئ، كةدةندئك باقئلاؤ كوميتةتئ قارجئ مينيسترلئگئنة قارايدئ. سوندئقتان پرةمةر كارئم ءماسئموأ قارجئ مينيسترئنة قاراعان. «بذگئندة كةدةن كوميتةتئ تاؤةكةلدةردئ باسقارؤ جذيةسئن قولدانؤدئ باستادئ، - دةدئ وعان مينيستر بولات جامئشةأ. - ول وسئنداي ادامداردئث ةلةؤلئ بولئگئ كوممةرسيالئق تاؤارلاردئ ءتئپتئ دة «جةكة پايدالانؤ ماقساتئندا» تاسئمالدامايتئندارئن كورسةتتئ. ال زاثناماعا سايكةس، ةگةر كئم دة كئم تاؤارلاردئث كوممةرسيالئق پارتيالارئن تاسئسا، وندا كةدةندئك تولةمدةر تولةؤئ قاجةت. وسئ سةبةپتئ، كةدةندئك باقئلاؤ كوميتةتئ قازئر زاثنامانئث وسئ نورماسئن بذلجئتپاي ساقتاؤ باعئتئندا جذمئس جاساؤدا» دةي كةلة، مينيستر «جةكة پايدالانؤ ماقساتئندا» دةپ، كوممةرسيالئق جذكتةردئ تاسيتئن ادامداردئث لةگئن تئيؤ ءذشئن قذزئرلئ ورگاندار تاراپئنان وزدةرئنة قولداؤ تالاپ ةتئلةتئندئگئن نئقتادئ.
- مةن ةسةنبايةأتئث، جامئشةأتئث ذسئنئستارئن قولدايمئن! - دةدئ ذكئمةت باسشئسئ ك.ءماسئموأ. - حاتتامامةن بةكئتئلسئن: تولئق قولداؤ بولادئ. قيمئلداثئزدار!
وسئ جيئندا جاثا باس كةدةنشئ ةلدئ ةلةث ةتكئزةر جاثالئقتئ جاريا ةتتئ: كةيبئر كةدةن بةكةتتةرئ جابئلادئ! «بذگئنگئ تاثدا كةدةندئك بةكةتتةر سانئ - 107. ولاردئث 25 ئ - تئكةلةي شةكارادا ورنالاسقان. ءاربئر بةكةتكة پاسپورت ازئرلةؤ كوزدةلؤدة. وندا ونئث، ءاربئر كةدةنشئنئث جذمئسئ ناقتئ رةگلامةنتتةلمةك. ال ءتيئمسئز كةدةن بةكةتتةرئنةن باس تارتامئز» دةپ شارت ءتذيدئ ءماجيت ةسةنبايةأ. ول كةدةندئك بةكةتتةردئ «كاتةگوريالاؤدئ» جذزةگة اسئرماق. ياعني ةندئ كةدةندةر «جابدئقتالؤئنا، گةوگرافيالئق ورنالاسؤئنا (سئرتقئ، ئشكئ)، راسئمدةيتئن تاؤارلارئنئث قذرئلئمئنا قاراي» بولئنةدئ. سونداي-اق سئرتقئ ساؤداعا قاتئسؤشئلار دا «ادالدئق قاعيداتئ بويئنشا» ءار ساناتقا اجئراتئلاتئن بولدئ: اق، ادال جولمةن جذرگةن كومپانيالارعا پرةفةرةنسيالئ رةجيم ذسئنئلماق! كةدةندئك وكئلدةرگة - بروكةرلةرگة جانة ؤاقئتشا ساقتاؤ قويمالارئنئث قوجايئندارئنا قاتئستئ بئلئكتئلئك تالاپتارئ دا قايتا قارالاتئندئعئ جاريا ةتئلدئ. تاؤارلاردئ كةدةنئك اكئمشئلةندئرؤدئث بيزنةس-ذدةرئستةرئن جةتئلدئرؤدئث وسئنداي شارالارئ قازاقستان كوشباسشئسئنئث بيئلعئ حالئققا جولداؤئن جذزةگة اسئرؤ اياسئندا ازئرلةنئپتئ.
وسئ ورايدا قازاقستاننئث كةدةندئك قئزمةتئ جاثعئرتئلاتئن بولادئ. اتاپ ايتقاندا، شةكاراداعئ وتكئزؤ بةكةتتةرئندة تالاپ ةتئلةتئن رذقسات بةرؤ قذجاتتارئنئث سانئن قئسقارتؤ جوسپارلانؤدا. قازئرگئ كةزدة يمپورت ءذشئن 13، ال ةكسپورت ءذشئن 12 قذجات تالاپ ةتئلةدئ. ةندئ ولاردئث سانئ يمپورت پةن ةكسپورت ءذشئن 4 كة دةيئن قئسقارتئلماق. بذعان قوسا، كةدةندئك تازالاؤ ءراسئمئنئث اشئقتئعئن قامتاماسئز ةتؤ ماقساتئندا «ينتةگراسيالانعان كةدةندئك تاريف» تذزئلؤدة ةكةن. سونئمةن قاتار جاناما سالئقتاردئ (ق ق س، اكسيزدةر، رويالتي) الؤدئ اكئمشئلةندئرؤ ءئسئن ةندئ سالئق ورگاندارئنئث قذزئرئنا تاپسئرؤ قاراستئرئلؤدا.
وتئرئس قورئتئندئسئندا ذكئمةت جةتةكشئسئ ذسئنئلعان شارالاردئ ماقذلدادئ. ذكئمةتتئث وسئ جيئنئندا قارجئ ءمينيسترئ ب.جامئشةأ كةدةندئك وداق اياسئندا ذلتتئق كةدةندةر جويئلعاندئعئنا قاراماستان، ا ش م (اؤئل شارؤاشئلئق مينيستئرلئگئ)-نئث كةدةننةن كةتپةي وتئرعاندئعئنا نازار اؤدارتتئ. بولات جامئشةأ «ذشتئك وداقتئث» سئرتقئ شةكاراسئندا تةك ةكئ ورگان - شةكاراشئلار مةن كةدةن عانا بولؤعا تيئستئگئن ةسكة سالدئ. «باقئلاؤدئث بارلئق تذرلةرئن كةدةن كوميتةتئنة بةرؤ تؤرالئ زاث قابئلداعاندا، فيتو سانيتارلئق باقئلاؤ بويئنشا ئمئراشئلدئق شارا تذزئلگةن-تئن: وعان سايكةس، ا ش م كةدةندئك باقئلاؤ كوميتةتئنة ءوز قئزمةتكةرلةرئن «ءئسساپارعا» جئبةرؤئ قاجةت ةدئ. ال ءئس جذزئندة، قازئر اؤئل شارؤاشئلئق مينيستئرلئگئ شةكارادا وتئر. مةن وسئ فؤنكسيالاردئ كةدةن كوميتةتئنة بةرؤ، ال قئزمةتكةرلةرگة بئلئكتئلئك تالاپتارئن بةلگئلةؤ كةرةك دةپ سانايمئن!»
-شةكاراداعئ فيتوسانيتارلئق باقئلاؤدئ تابئستاؤعا كةلسةك، مةن بذل ماسةلةنئ قوسئمشا زةرتتةؤ قاجةت دةپ سانايمئن! ويتكةنئ گرؤزيانئث تاجئريبةسئ بئزگة جارامايدئ. ءبئز ءبيدايدئث 80 پايئزدايئن ةكسپورت ءذشئن وندئرةمئز...-دةپ قارسئ پئكئر ايتئپ كةلة جاتقان ا ش م باسشئسئ اسئلجان مامئتبةكوأتئث ءسوزئن كارئم قاجئمقان ذلئ قاتاث تئيئپ تاستادئ.
- مةن ءسوزئثئزدئ بولةمئن! وسئ پئكئرتالاستئ جابامئن: تابئستالسئن! - دةپ شورت كةستئ پرةمةر. - بذل تؤرالئ كوپ ايتئلدئ. ميدئ اشئتؤدئث قاجةتئ جوق. حاتتاماعا جازئثدار: «مامئتبةكوأ دةربةس جاؤاپ بةرةدئ». كةدةن كوميتةتئنة بةرئلسئن! - دةگةن كارئم ءماسئموأ اؤئل شارؤاشئلئعئ مينيسترئنة قارادئ: «ءسئزدئث الدئثئزداعئ مينيسترمةن دة قانشاما داؤ-تالاس بولدئ. ارنايئ جول شةكتئك تة. مةن كةلئسكةن شئعارمئز دةسةم... ماسةلةنئ شةشةتئن بولئثئز!» دةگةن ذكئمةت جةتةكشئسئ ءوزئنئث ورئنباسارئ قايرات كةلئمبةتوأكة ا ش م-نئث قذزئرئن تابئستاؤئن باقئلاؤدا ذستاؤدئ جذكتةدئ.
ايحان ءشارئپ
دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ