قئتاي قازاقتارئنئث تورتتةن ءبئرئ عانا ورئستئث وزبئرلئعئنان باس ساؤعالاپ كوشئپ بارعاندار بولاتئن

    استانا. 29- ناؤرئز. قازاقپارات - سوثعئ كةزدةرئ شةت ةلدةردةن ةلگة ورالؤشئ قانداستارئمئزدئث سانئ جئل ساناپ ازايئپ بارا جاتقانئ جونئندة مالئمةتتةر بذل سالانئث كةيبئر شةشئلؤئ ءتيئس ماسةلةلةرئنئث قوردالانئپ قالعاندئعئنان حابار بةرگةندةي.
None
None

 تاؤةلسئزدئك العان ؤاقئتتان بةرئ شةت ةلدةردةگئ قانداستاردئث وتانعا ات باسئن بذرؤئ سول قانداستارئمئز ءذشئن دة، ولاردئ قذشاق جايا قارسئ العان ةلئمئز ءذشئن دة ءتيئمدئ شارا بولعانئن كوپشئلئك مويئندارئ ءسوزسئز. دةگةنمةن، ذزاق جئلدار بويعئ ارمان-ماقساتتاردئث ناتيجةسئ بولعان اتا قونئسقا ورالؤدئث سوثعئ كةزدةرئ سايابئر تارتؤئ كوثئلگة كذدئك ذيالاتادئ. بذل كوشتئث ذدةؤدئث ورنئنا سايابئرلاؤئ شةت ةلدةگئ قانداستاردئث ةلگة كوپ ورالؤئنان ةمةس ةكةندئگئ بارشاعا ايان. دذنيةجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئ ءتوراعاسئنئث ءبئرئنشئ ورئنباسارئ ت.ماماشةأتئث مالئمدةؤئنشة،  وتكةن 20 جئل ئشئندة 300 مئثعا جؤئق وتباسئ اتاجذرتقا ورالئپ، بذرئننان كةرةگةسئ كةث، بذگئندة وزگةلةرمةن تةرةزةسئ تةث تاؤةلسئز ةلئمئزدئث حالقئ 1 ميلليوننان استام قانداستارئمئزبةن تولئقتئ.

      الايدا، قازاق ةلئ سياقتئ جوعالتقانئ كوپ مةملةكةت ءذشئن شةتتةن كةلگةن ءبئر ميلليون قانداستار ماسةلةنئث شةشئلگةنئن بئلدئرمةيدئ. اسئرةسة، قازاقتار ءذشئن ءومئر ءسذرؤ ذلتتئق مذددة تذرعئسئنان قولايسئز ةلدةردةن قانداستاردئ كوشئرؤ ماسةلةسئ ةث وزةكتئ مةملةكةتتئك باعئتقا اينالؤئ ءتيئس.  سونئمةن قاتار، ةندئ ةلگة ورالعان قانداستارئمئزدئث ءوز ةلئنة كئرئگئپ، ءسئثئسئپ كةتؤئنة قاتئستئ ماسةلةلةر تؤئنداؤدا، مذنداعئ ةث باستئ نازار اؤداراتئن جايت ولاردئث جاثا ورتاعا بةيئمدةلؤئ، اتا-باباسئنان بةرئ اينالئسئپ كةلة جاتقان مال شارؤاشئلئعئمةن اينالئسؤ ءذشئن قاجةت جةرگة قول جةتكئزؤئ بولئپ وتئر. ةلگة ورالعان قانداستارئمئزدئث اراسئنان جاثا جةرگة تذراقتاماي قايتا قايتؤ سياقتئ جايتتاردئث كةزدةسئپ جاتؤئ ءالئ دة جئلئ ورنئنان قوزعالماعان شةت ةلدةگئ قانداستاردئث ويئنئث سان ساققا جذگئرئپ، كوشئپ كةلؤگة باتئل قادام جاساؤدان باس تارتؤئنا سةپتئگئن تيگئزئپ جاتقانئ دا جاسئرئن ةمةس.

 كةزئندة ذرپاعئن ساقتاپ قالؤ ءذشئن وزدةرئ بئلمةيتئن ةلدةرگة باس ساؤعالاپ كوشئپ، اشارشئلئقتئ دا، جوقشئلئقتئ دا، ءارتذرلئ باسقئنشئلئقتئ دا باستان وتكةرگةن باتئر قازاقتئث ذرپاعئ ءذشئن ءوز ةلئندة كةزدةسةتئن كةيبئر قيئنشئلئقتارعا  بولا اتا جذرتقا ورالؤ ارمانئنان باس تارتؤ بولاشاق ذرپاق الدئنداعئ ذلكةن كذنا ةكةندئگئن ءومئرئن قازاعئم دةپ وتكةرگةن ابئز اقساقال جاعدا بابالئق ذلئ ءجيئ ايتئپ وتئراتئن ةدئ. ول بذكئل قازاق اتا مةكةنگة بئرئككةن كةزدة عانا قازاقستان شئن مانئندة قازاق مةملةكةتئ بولا الاتئنئن، قازاقتاردئث بئرئگؤئ تةك مةملةكةتتئث كومةگئنة سذيةنؤ ارقئلئ ةمةس «قازاق يدةياسئ» نةگئزئندة جذزةگة اسئرئلؤئ ءتيئس ةكةندئگئن، قازاقتئث دةربةس، ةشكئمنئث كومةگئنسئز ةلگة قايتؤئ ءذشئن ولاردئث اؤئلشارؤاشئلعئمةن اينالئسؤئنا قاجةت جةردئ مةملةكةتتئك رةزرأتةن بةرؤ قاجةتتئگئن العا تارتتئ.

جاعدا بابالئق ذلئ قازاقتئث ةلگة كوشؤئ تةك مةملةكةتتئك كأوتاعا بايلانئپ قالماؤئ قاجةت، قازاقتار مذمكئندئگئنشة ءوز ةلئنة كةلؤدئث سان ءتذرلئ جولدارئن قاراستئرئپ، ذرپاقتئ قازاق اراسئنا قوسؤدئ باستئ ماقسات ةتئپ قويؤئ ءتيئس دةگةن ذستانئمدا بولدئ. ابئز اتامئز بذكئل قازاقتئ ءبئر تؤ استئنا بئرئكتئرؤگة قارسئ بولعانداردئ، وسئنداعئ بولسئن، ءيا بولماسا سئرتتاعئ قازاقتار بولسئن ساتقئن دةپ اتاعان بولاتئن.

     ورالماندار كئمدةر، ولاردئث بارلئعئ دةرلئك كةشةگئ كةثةستئك ذكئمةت تذسئندا شةتكة قاشقان بايلار مةن باس كوتةرؤشئلةردئث ذرپاعئ ما دةگةن سذراققا جاؤاپ ئزدةر بولساق، ةث الدئمةن تاريحي دةرةكتةرگة سذيةنؤ قاجةت بولار. قازاقتاردئث شةت ةل اؤئپ باس ساؤعالاؤئنا كةثةستئك ساياساتتئث تئكةلةي ئقپالئ بولعاندئعئن، جانئن ساقتاپ قالؤ ماقساتئندا قازاقتاردئث كورشئلةس مةمةلةكةتتةرگة ذدةرة كوشئپ بارعانئمةن سول جةرلةردئث تذرعئلئقتئ حالقئنئث ولاردئ باؤئرئنا باسپاق تذگئلئ ةسئگئنةن سئعالاتپاعانئ سالدارئنان قونئس اؤدارؤشئلاردئث كوپشئلئگئنئث مئث-مئثداپ وزگة ةلدة كومؤسئز قالعانئن كوپشئلئگئمئز بئلةمئز. ال بارعان جةرلةرئندة جانئن ساقتاپ قالعان قازاقتئث كوبئنئث سول جةرلةردة سانداعان عاسئر بويئ مةكةن ةتكةن قازاقتارعا قوسئلئپ، سولارعا ارقا سذيةپ ةل بولعانئنان كوپشئلئك حاباردار ةمةس.

بذگئندةرئ ورالمان دةسة كةشةگئ قاشقئنداردئث ذرپاعئ دةپ قارايتئن زامانداستارئمئز سول كورشئلةس قئتاي، مونعوليا، وزبةكستان، رةسةي، قئرعئزستان، تذركئمةنستان جةرلةرئندة قازاقتاردئث كةثةستةر بيلئگئ ورناماستان بذرئن دا مةكةن ةتكةنئن بئلة بةرمةيدئ، سونئث سالدارئنان دا شةتتةن كةلگةن قانداستارعا قاتئستئ ءذستئرت پئكئرلةر تؤئنداپ جاتادئ. وسئ تاقئرئپتا قالام تةربةپ جذرگةن اأتورلاردئث ءبئرئ م.يساحان «دةموگرافيا عئلئمئ بويئنشا ءوز ةلئنةن وزگة جةرلةرگة قونئس اؤدارعان شاشئراثقئ نةمةسة توپ بولئپ وتئرعان ةتنوستوردئ دياسپورا دةپ اتايتئن بولساق، ال يررةدةنت دةپ وزگة مةملةكةتتة تذرعانمةن، ءوزئنئث تاريحي  اتامةكةنئندة وتئرعان ذلت شوعئرئن ايتامئز. ةندةشة ءوزئنئث بايئرعئ اتا قونئسئندا وتئرعان رةسةيدئث استراحان، ساراتوأ، ورئنبور، سامارا، چةليابئ، قورعان، ومبئ وبلئستارئمةن بئرگة، تاؤلئ التايداعئ قوساعاش اؤدانئن مةكةن ةتكةن قازاقتار دياسپورا ةمةس، يررةدةنت بولئپ تابئلادئ» دةگةن پئكئر بئلدئرگةن ةدئ  (مذحان يساحان. رةسةيدة قوساعاش دةگةن جةرئم بار! | Abai.kz ...abai.kz/node/6972)).

      تاؤةلسئزدئك العان ؤاقئتتان بةرئ قازاق تاريحشئلارئ بذرئندارئ كوپشئلئك ءذشئن قذپيا بولئپ كةلگةن جايلاردئ عئلئمي اينالئمعا ةنگئزئپ، كةثةستئك ءداؤئر تاريحئن جاثاشا كوزقاراسپةن زةرتتةؤ ذستئندة. ا ق ش مذراعات ماتةريالدارئمةن جذمئس ئستةؤ ارقئلئ جاثا مالئمةتتةردئ ءوزئنئث ةثبةگئنة ارقاؤ ةتكةن عالئم بذركئت اياعان كةثةستئك بيلئك ورناعان ؤاقئتتان سوثعئ كةزةثدة قولئنداعئ بارئنان ايرئلئپ اشتئق قذرساؤئندا قالعان قالعان قازاقتاردئث الئمجةتتئك جاساپ، جةرگئلئكتئ حالئقتئث ةرةكشةلئگئن ةسكةرمةستةن قيسئنسئز ساياسات جذرگئزگةن قئزئلدارعا قارسئ بولئپ، ءوز مذددةلةرئن قورعاؤ ماقساتئندا جةر-جةردة باس كوتةرگةندئگئن العا تارتادئ.

  اأتور 1929-1932- جئلدارئ قازاق دالاسئندا 400 دةن استام باس كوتةرؤلةردئث ورئن العانئن، ولاردئث كوپشئلئگئن قئزئلداردئث اسكةرئ اياؤسئز قئرئپ-جويعانئن، كةيبئر بولئكتةرئنئث جان ساؤعالاپ كورشئلةس مةملةكةتتةر اؤماعئنا وتكةنئن، وندا اؤئپ بارعان قازاقتاردئث كوپشئلئگئنئث بوتةن ةلدئث بوساعاسئندا اشتان قئرئلعانئن، قاثعئپ قالعان قازاقتاردئث كةيبئرئن قئزئلداردئث كةرئ قايتارئپ كولحوزعا جذمئس جاساؤعا ماجبذرلةگةنئن ناقتئ دةرةكتةرگة سذيةنة وتئرئپ باياندايدئ. قازاق شارؤالارئنئث قولئنداعئ مالئن جةرگئلئكتئ حالئقتئث ةرةكشةلئكتةرئن ةسكةرمةستةن  ئشكئ رةسةيدةگئ ذجئمداستئرؤ نئسانئنا ساي كولحوزداستئرؤ،  ءئرئ ونةركاسئپ ورئندارئ مةن اسكةري مةكةمةلةرگة ازئق ةتئپ دايارلاپ بةرؤ سالدارئنان مال باسئنئث ازايئپ قازاق حالقئ 1931-1933 - جئلدارئ اشارشئلئققا ذشئراعانئ جايلئ بةلگئلئ عالئم تالاس وماربةكتئث ةثبةكتةرئنةن تولئمدئ مالئمةت الؤعا بولادئ.

مذراعات دةرةكتةرئنة سذيةنة وتئرئپ تذشئمدئ پئكئر بةرة بئلگةن اأتوردئث پايئمداؤئنشا 1931-1933- جئلدارئ اشتان جانة وسئدان تؤئنداعان جذقپالئ اؤرؤلاردان ولگةن قازاق سانئ 2 ميلليون 277 مئث ادام. وسئ اأتوردئث بةرگةن مالئمةتئنة ساي ذجئمداستئرؤ جئلدارئ شةت ةلدةرگة قونئس اؤدارئپ سوندا ورنئعئپ قالعان قازاقتئث سانئ 120 مئثداي بولعان ةكةن. ت.وماربةكوأ قئتاي قازاقتارئنئث تورتتةن ءبئرئنئث عانا كةثةستةر وداعئنان باس ساؤعالاپ كوشئپ بارعاندار ةكةندئگئنة دة توقتالئپ وتكةن (قاراثئز: ت.وماربةك. «قازاقتار شئبئنداي قئرئلئپ جاتئر» ةگةمةن قازاقستان، 13.07.1991ج.؛ ت.وماربةك «قازاق نةگة شئبئنداي قئرئلدئ» ةگةمةن قازاقستان، 01.08.1992 ج.).

    جالپئ شةت ةلدةردةگئ قانداس باؤئرلاردئ ةلگة قايتارؤ ماسةلةسئ ةلئمئز تاؤةلسئزدئك العان تذستاردا كوتةرئلة باستادئ، سول كةزدةرئ حالئق اراسئندا ذلكةن بةدةلگة ية بولعان ازاماتتئق ازات قوزعالئسئنئث قايراتكةرلةرئ دة شةت ةلدةگئ قانداستار تاعدئرئنا الاثداؤشئلئق ءبئلدئرئپ ءوز تاراپتارئنان ذسئنئستار جاساعان بولاتئن. سولاردئث ءبئرئ ماقاش تاتئموأ العاش رةت «قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث كوشئ-قونئ  تؤرالئ» ميگراسيا زاثئنئث جوباسئن جاساپ ازات گازةتئنئث 1991  - جئلعئ قئركذيةكتةگئ №16 سانئنا جاريالاعان ةدئ. وسئ زاث جوباسئنئث ماتئنئندة ول ةگةمةندئ قازاقستانعا ءوزئنئث اتا مةكةنئ رةتئندة شةت ةلدةن ءبئرجولا كوشئپ كةلگةن رةپاتريانتتاردئ «مايتاباندار» دةپ اتاؤدئ ذسئنعان بولاتئن. دةگةنمةن، بذل ذسئنئس ةلئمئزدئث كوشئ-قون سالاسئنداعئ زاثناماعا ةنگئزئلگةن جوق.

قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث قولدانئستاعئ كوشئ-قون زاثناماسئ 1990 - جئلداردئث باسئ مةن ورتاسئندا قالئپتاسا باستادئ. سول جئلدارئ وسئ سالاداعئ نةگئزگئ زاثنامالئق اكتئلةر قابئلداندئ. 1991 - جئلعئ جةلتوقساندا «قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث ازاماتتئعئ تؤرالئ» زاث، 1992 - جئلئ «كوشئ-قون تؤرالئ» قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث زاثئ قابئلداندئ.  1997 - جئلئ 13-جةلتوقساندا قابئلدانعان «حالئقتئث كوشئ-قونئ تؤرالئ»  زاثئنا سايكةس العاش رةت رةپاتريانت (ورالمان) ذعئمئ رةسمي اينالئمعا ةنگئزئلگةن بولاتئن.  2002 - جئلئ "حالئقتئث كوشئ-قون" تؤرالئ زاثئنا وزگةرئستةر مةن تولئقتئرؤلار ةنگئزئلئپ، وندا ورالمان اتاؤئ زاثداعئ "رةپاتريانت" تةرمينئمةن قوسارلانباي دةربةس قولدانئلادئ، ءارئ جاثا تذسئنئك، انئقتاما بةرئلةدئ. ول انئقتاما تومةندةگئدةي: "ورالماندار" - قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ةگةمةندئگئن العان كةزدة ونئث شةگئنةن تئس جةرلةردة تذراقتئ تذرعان جانة قازاقستان رةسپؤبليكاسئنا تذراقتئ تذرؤ ماقساتئندا كةلگةن ذلتئ قازاق شةتةلدئكتةر نةمةسة ازاماتتئعئ جوق ادامدار.

2011 - جئلئ 22 - شئلدةدة قابئلدانعان  № 477-44 ز ر ك «حالئقتئث كوشئ قونئ تؤرالئ» زاثعا سايكةس، ورالمان - قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ةگةمةندئگئن العان كةزدة ونئث شةگئنةن تئس جةرلةردة تذراقتئ تذرعان، بالالارئنئث ذلتئ قازاق جانة قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ةگةمةندئگئن العان كةزدة ونئث شةگئنةن تئس جةرلةردة تؤعان جانة تذراقتئ تذرعان، قازاقستان رةسپؤبليكاسئنا ءوز تاريحي وتانئندا تذراقتئ تذرؤ ماقساتئندا كةلگةن جانة وسئ زاثعا سايكةس بةلگئلةنگةن تارتئپتة سايكةس مارتةبةگة ية بولعان ةتنيكالئق قازاق.

      سوثعئ نذسقاداعئ ورالمان تذسئنئگئ قازاقتان وزگةنئث ورالمان مارتةبةسئنة ية بولمايتئندئعئن تاعئ دا ناقتئلاي تذسكةن، ءبئراق، انئقتاما كوثئلگة قونئمدئ بولسا دا سول ورالمان اتاؤئنا قاتئستئ پئكئرلةر ءالئ دة بولسا وسئ اتاؤدئ  قايتا قاراستئرؤدئث قاجةتتئگئن كورسةتةدئ. ورالمان اتاؤئنا قاتئستئ وسئ ؤاقئتقا دةيئن باسپاءسوز بةتتةرئندة جاريالانعان ماتةريالداردان، ينتةرنةتتة جارئق كورگةن پئكئرلةردةن تذيئندةيتئن باستئ پئكئر - «ورالمان» اتاؤئنئث شةت ةلدةن كةلگةن باؤئرلارئمئزعا كوبئندة ذنامايتئندئعئ، سونئمةن قاتار، وسئ اتاؤمةن تةك كةثةستئك رةجيمنةن باس ساؤعالاپ شةت ةل اسقان قازاقتاردئث ذرپاقتارئنئث بايلانئستئرئلؤئ.

جالپئ، العاندا رةسمي اينالئمداعئ وسئ تةرميننئث سول ساناتقا جاتاتئن ادامداردئث كوثئلئنةن شئقپاؤئ ونئ وزگةرتؤدئث قاجةتتئگئنة مةثزةيدئ. سةبةبئ، اركئمنئث ءوزئنئث كوثئلئنةن شئعاتئن اتاؤدئ يةلةنؤگة قذقئعئ بار ةمةس پة؟ ءتئپتئ، جةكة تذلعالاردئث ةسةية كةلة وزئنة ذنامايتئن، ءوز نامئسئنا تيةتئن ةسئمئن وزگةرتؤگة ابسوليؤتتئ قذقئعئ بار. ال بذل جةردة تةك جةكةلةگةن ادامدار تؤراسئندا ةمةس جالپئ قوعامنئث ءبئر بولئگئنئث قالاؤئ جايلئ ءسوز قوزعالئپ وتئر. وسئ ماسةلةنئ ةسكةرئپ، مةملةكةتتئك بيلئكتئث بذل اتاؤعا بالاما تابؤئ ءتيئس. وسئ ؤاقئتقا دةيئن شةت ةلدةن ورالعان قانداستار وزدةرئنة قاتئستئ  «قانداستار»، «باؤئرلاستار»، «ةلگة ورالعان باؤئرلار» سياقتئ سوزدةردئ قولدانؤدئ ذسئندئ.  ءبئراق، ورالمان اتاؤئ رةسمي اينالئمدا دا، قوعامدا دا بةرئك ورنئعئپ، وسئ اتاؤعا قاتئستئ ايتئلعان سئني پئكئرلةر قاپةرگة الئنباؤدا.

      ءبئزدئث پئكئرئمئزشة، ورالمان اتاؤئنا بايلانئستئ ءالئ دة بولسا ورنئن اؤئستئرار جاقسئ اتاؤ تابؤعا بولاتئنداي. مئسالئ، ءبئز «اتالاس» ءسوزئن  ذسئنعئمئز كةلةدئ. سةبةبئ، ورالمان ءسوزئ بةلگئلئ ءبئر توپتئث قذقئقتئق مارتةبةسئن ايقئنداعانئمةن، حالئق اراسئندا اسئرةسة، قانداس قازاقتار اراسئندا بولئنؤشئلئك سةزئمئنة يتةرمةلةيتئن ذعئمعا اينالئپ ذلگةردئ. ورالمان ءسوزئ قانداس قازاقتاردئث بئرلئگئن، تؤئستئعئن ويعا سالمايدئ، تةك ةلگة ورالعان ادامداردئث قذقئقتئق مارتةبةسئن ايقئندايدئ. مذنئث ءوزئ پسيحولوگيالئق تذرعئدان ةلگة ورالعان قانداس باؤئرلارعا ةلگة كةلؤشئلةر، كةزئندة ةلدةن كةتئپ قالئپ قايتا ورالعان ادامدار سياقتئ كوزقاراستئ قالئپتاستئرادئ. بذل تذرعئدان العاندا اتاؤدئث ءوزئ قازاقتاردئ بئرئكتئرةتئن، ءبئر-بئرئنة باؤئرلاستئق سةزئمئن تؤدئراتئن ءسوز بولعانئ ءجون سةكئلدئ.

 شةتتةن كةلگةن قانداستاردئث جاقئندا بةلگئلئ ءبئر ءانشئنئث ورالماننئث تاؤئعئ جايلئ ايتقان اثگئمةسئنة قاتئستئ پئكئرلةرئن وقئپ وتئرئپ كوزئمنئث جةتكةنئ، قانداستارئمئزدئث ورالمان اتاؤئنا نامئستاناتئندئقتارئ، ورالمان ءسوزئن قابئلدامايتئندئقتارئ. مذنئث ءوزئ بئزدةردئ ويعا جةتةلةؤئ ءتيئس، ياعني ورالمان اتاؤئنان باس تارتئپ «اتالاس» ءسوزئن (بولماسا باسقا ءبئر ذتئمدئ ءسوزدئ) رةسمي اينالئمعا ةنگئزؤ قاجةت. مذنداعئ باستئ ماقسات قانداس تؤئس قازاقتاردئ جاقئنداستئرؤ، ولاردئث بولئنؤشئلئگئنة توسقاؤئل بولؤ. تاعئ ءبئر ءمان بةرةتئن جايت تةرميننئث ايتؤعا وثاي، قذلاققا جاعئمدئ بولؤئ، ياعني جالپئ قازاقستاندئق ازاماتتار ءذشئن  ايتئلؤئ قيئن بولمايتئن، جاقسئ ويعا جةتةلةيتئن ءسوز بولؤئ شارت. اتالاس ءسوزئ قارعا تامئرلئ قازاقتئث بارلئعئنئث ءبئر اتادان تاراعاندئعئن، ءبئر-بئرئنة باؤئر، تؤئس ةكةندئگئن بئلدئرةتئن تةرمين سوزگة اينالا الادئ دةگةن پئكئردةمئن.

     سوثعئ جئلدارئ ةلئمئز تاؤةلسئزدئك الئپ ةثسةمئز كوتةرئلؤئمةن قاتار قازاقتئث وزئنة عانا ءتان كةيبئر جاعئمسئز سيپاتتارئ دا دامي تذسؤدة. وسئنئث ةث باستئلارئ جذزگة ءبولئنؤ، رؤعا ءبولئنؤ، جةرلةسشئلدئك دةسةم قاتةلةسپةگةن بولار ةدئم. ونسئز دا رؤشئلدئق دةرتئنةن ارئلا الماي وتئرعان قازاق جذرتئ ءذشئن ءوزارا ورالماندار مةن جةرگئلئكتئ قازاقتار بولئپ ءبولئنؤدئث قاجةتئ شامالئ. قازئرگئ كةزدة ذلتتئث باسئن بئرئكتئرةتئن جالپئ قازاقتئق يدةولوگيانئث جوقتئعئ دا ذلتتئق ناقتئ ماسةلةدة ذتئمدئ شةشئمدةردئث قابئلدانباؤئنا نةگئز بولؤدا. بذل رةتتة اباي تئلئمةن ايتقاندا «ءبئرئثدئ قازاق ءبئرئث دوس، كورمةسةث ءئستئث ءبارئ بوس» بولئپ تذر.

     قازاقتاردئث باسئن بذرئنعئدان دا بئرئكتئرةتئن، ولاردئث ءوزارا كئرئگؤئن قامتاماسئز ةتةتئن ذلتتئق باسپاءسوز ةكةندئگئنة ةشكئم ءشذبا كةلتئرة قويماس. دةسةك تة، كةيئنگئ كةزدةرئ ذلتتئق باسپاسوزدة وقئعان، توقئعان قازاق ازاماتتارئ شةتتةن كةلگةن قانداس تؤراسئندا ءارتذرلئ ماقالا جاريالاپ، حالئق اراسئندا بةلگئلئ ءبئر پئكئردئث قالئپتاسؤئنا سةپتئگئن تيگئزئپ ءجذر.  جاريالانعان ماقالانئ وقيتئن حالئقتئث بارلئعئنئث بئردةي ناقتئ ماسةلةگة قاتئستئ وزئندئك ذستانئمئ بولادئ دةسةك قاتةلةسةر ةدئك، سايكةسئنشة، وسئنداي ماقالالار حالئقتئث كةيبئر بولئگئندة اأتوردئث ويلارئنا ذقساس پئكئرلةردئث تؤئنداؤئنا سةبةپ بولا الادئ.

2012 - جئلئ 2 - اقپاندا «ةگةمةن قازاقستان»  گازةتئندة  سةيفوللا شايئنعازئنئث «ءوز ةلئندة ءوزئ قوناق بولعئسئ كةلةتئن ورالمان اعايئنداردئث ويلاعاندارئ نة؟» اتتئ ماقالاسئ جارئق كوردئ، وعان جاؤاپ رةتئندة قانشاما ماقالا جاريالانئپ ذلگةردئ.  ال، 2012 - جئلئ 16- اقپاندا ج.شاكةننئث «اقسذيةك پةن قذل ءهام ورالماندار» اتتئ ماقالاسئ ينتةرنةتتة جاريالاندئ. كةي اأتورلاردئث جازعاندارئنا قاراپ وتئرئپ ولاردئث ةث باستئ ماسةلةنئ، قازاق بئرلئگئ يدةياسئن ةستةن شئعارئپ العاندئعئن وكئنئشپةن ايتؤعا بولادئ.

 ارينة، قازئر دةموكراتيا زامانئ، اركئمنئث ءوز پئكئرئن دةربةس بئلدئرؤگة قذقئعئ بار، دةگةنمةن، قازئرگئدةي جالپئ قازاقتئق يدةولوگيا قالئپتاسا قويماعان تذستا وسئنداي ماقالالار  جازؤ ارقئلئ قوعام ئشئندة ءارتذرلئ پئكئرلةردئث تؤؤئنا مذرئندئق بولؤدئث ءوزئ ذلكةن قاتةلئك دةؤگة بولادئ. مةنئث ايتقئم كةلگةنئ قازاقتئ قازاقتان باسقا ةشكئمنئث ءدال وزئندةي قابئلداپ، ءدال وزئندةي جاقسئ كورة المايتئندئعئ، ال قازاقتئث ئشئندة دة كةيبئر جاعئمسئز ةلةمةنتتةردئث بولؤئ تابيعي زاثدئلئق. ارامئزدا كةزدةسةتئن سول ازشئلئق ءذشئن جالپئ قازاققا توپئراق شاشؤعا بولماس، وسئ تذرعئدان العاندا جةرگئلئكتئ بولسئن، شةتتةن كةلگةن بولسئن جازعئشتار وزدةرئنئث باسئندا جذرگةن، ءبئراق، باسپاسوزدة جاريالاؤ ارتئقتئق ةتةتئن پئكئرلةرئن العا تارتپاي-اق قويعانئ ابزال بولار ةدئ.

     جالپئ العاندا، قانداس باؤئرلاردئث شةت ةلدةن اتا مةكةنگة ورالؤئ ذلتئمئزدئث ءوز ةلئندة كوپشئلئككة اينالئپ، انا ءتئلئمئزدئث قولدانئس اياسئنئث كةثؤئنة سةپتئگئن تيئگزدئ. «كوپ قورقئتادئ، تةرةث باتئرادئ» دةمةكشئ، قازاق سانئنئث ءوز ةلئندة ارتا ءتذسؤئ ذلت ءذشئن تةك جاقسئلئققا باستار جول عانا. ؤاقئت وتة كةلة سان جاعئنان وسة تذسكةن ذلتئمئزدئث ءتئلئ، ءدئلئ، ءدئنئ باسئمدئققا ية بولئپ، وزگة قازاقستاندئقتار ءذشئن قازاقتار اعا ذلت دارةجةسئنة كوتةرئلةرئ ءسوزسئز. وسئ تذرعئدان العاندا قازاق سانئنئث ءوسؤئ بئزدةر ءذشئن اؤاداي قاجةت، سوندئقتان ذلئ كوشتئث توقتالماؤئ ءذشئن مةملةكةت تة، ءاربئر قازاق تا ءوز ذلةسئن قوسؤئ شارت.

 شةتتةگئ قازاق اراسئندا ذگئت-ءناسيحات جذرگئزئپ، ولاردئث ةلگة قايتؤئنا ئقپال جاساؤ، ةلگة كةلگةن قازاققا جئلئ شئراي تانئتئپ، ونئث ءوز ةلئنة كةلگةنئن سةزدئرؤ جذرةگئ قازاق دةپ سوققان ازاماتتاردئث قاسيةتتئ  مئندةتئ. كةزئندة ستالين قؤعئنعا ذشئراتئپ، اش-جالاثاش قالپئندا قازاق دالاسئنا اكةلئپ تاستاعان جاپا شةگؤشئ ذلتتاردئ باؤئرئنا تارتئپ، ءوزئنئث اؤزئنداعئسئن جئرئپ بةرگةن باؤئرمال قازاق ءذشئن شةت جةردة وگةيلئك كورئپ، ءوزئم دةپ كةلگةن قانداس تؤئستارعا وث قاباق تانئتؤ قيئنعا سوقپاسئ ايقئن. وسئ جةردةن ءسوزئمئزدئ تامامداپ، ويئمئزدئ ءومئرئن «قازاق يدةياسئنا» ارناعان، كةزئندة ةل باسقارعان، قازاقتئث اتا مةكةنگة ذلئ كوشئن ذيئمداستئرعان، كوزئ جذمئلعانشا قازاقتئث قاسمئن ويلاعان ابئز جاعدا اتامئزدئث امانات سوزئمةن قورئتئندئلاعئمئز كةلةدئ، «سةندةر، ياعني كةلگةن ذرپاق قانشا قيئندئق كورسةثدةر دة سةندةردئث بالالارئث وسئندا وسةدئ، وسئندا تاربية الادئ، ولاردئث كةلةشةگئ جارقئن بولادئ، ةرتةثدئ ويلاساثدار ةلگة قايتئثدار!».

  ةسبول ءومئرجانوأ

     Abai.kz   دةرةككوز

           ماقالاعا پئكئرلةر:

    مةن موثعوليادان كةلگةن قازاقپئن. ورالمانمئن. الايدا، "ورالمان" اتاؤئن قابئلداعئم جوق. سةبةبئ، مةنئث اتالارئم ةشقاشان قازاق ةلئنةن قاشقان ةمةس. التايدئث ءتورت بذرئشئن كةزةك قونئستانعان كةرةيدئث ءبئر بذتاعئ. ورالمانعا لايئق دةپ جةزدةمدئ ايتا الامئن. ءبئزدئث قذدانئث اكةسئ مارقاكول وثئرئنةن 1930-جئلدارئ ءبئزدئث اؤئلعا قاشئپ كةلئپ سئثةدئ. رؤئ نايمان.  موثعولياداعئ نايماندار ءوزارا وتة سيرةك قئز الئسادئ. قازاقتئث جارتئسئ نايمان ةكةنئن مذندا كةلئپ كوردئك. قذدامئز، ءبئر اؤئل بولئپ اتا جذرتئنا ورالدئ. مذندا شوبةرة جاماعايئندارئ بار. مئنة، ناعئز ورالمان. ال، ءبئزدئث مذنداعئ كةرةيلةرمةن تؤئستئعئمئز، ةث بةرئ ايتقاندا 12 اتا. اتاؤ بةرگةندة، قازاقئ جونمةن، رؤلئق قونئستانؤ حرونيكاسئنا دا قاراعان ءجون بولار. مةن رؤشئلدئق تانئتئپ وتئرعان جوقپئن، دةگةنمةن، قئتاي، موثعوليا، رةسةي، وزبةكستان قازاقتارئنئث باسئم بولئگئ ورالمان ةمةس. نامئستاناتئنئمئز - وسئ. ءبئزدئث تاريح وقؤلئقتارئمئز جالتاق. قازاقئ رؤحپةن جازئلماعان، جالاث، رةسمي باياندايدئ. نةمةسة، ءئ.ةسةنبةرليننةن باستالعان تاريحي رومانداردئث جةتةگئنة كوبئرةك سذيةنةدئ. تاريحي رومانداعئ ادةبي شئندئق پةن ارحيأتئك دةرةكتةردئ اجئراتؤ كةرةك قوي. بذعان مئسالدئ كوپتةپ تابا الاسئز.

                                    * * *

   ورالمان دةگةن ءسوزدئ "قانداس" نةمةسة "باؤئرمان" دةپ اتاساق قالاي بولادئ؟ شةتةلدةگئ قانداستارئمئزدئث اتا جذرتقا ورالؤئنا ءتذرلئ قارسئلئق پةن كةدةرگئلةردئ ذيئمداستئرئپ وتئرعان ورئسقذل، رةسةيشئل توپتار. بذل توپقا وزگة ذلت وكئلدةرئمةن قاتار كوپ نارسةنئث بايئبئنا بارمايتئن تازا قازاقتار دا كئرةدئ."كةزئندة ذرپاعئن ساقتاپ قالؤ ءذشئن وزدةرئ بئلمةيتئن ةلدةرگة باس ساؤعالاپ كوشئپ، اشارشئلئقتئ دا، جوقشئلئقتئ دا، ءارتذرلئ باسقئنشئلئقتئ دا باستان وتكةرگةن باتئر قازاقتئث ذرپاعئ ءذشئن ءوز ةلئندة كةزدةسةتئن كةيبئر قيئنشئلئقتارعا بولا اتا جذرتقا ورالؤ ارمانئنان باس تارتؤ بولاشاق ذرپاق الدئنداعئ ذلكةن كذنا" دةگةن ابئز اقساقال جاعدا بابالئق ذلئنئث ءسوزئ كةرةمةت ايتئلعان ةكةن! مةملةكةتكة قذر الاقان جايا بةرگةننةن كورئ بئرة-بئرتة اتاجذرتقا ورالا بةرگةن ءجون سياقتئ...

سوڭعى جاڭالىقتار