مةككةدة مةشئتكة كورشئ تذرعان قازاق

كةيبئرئنئث باستان كةشكةندةرئ تئپتةن قئزئق. شئمكةنت قالاسئنا كوشئپ كةلگةن مذحاممةد ايئپ ةسئمدئ ازامات مةدينة قالاسئنداعئ مذحاممةد پايعامباردئث مةشئتئنئث تذبئندة 21 جئل ءومئر ءسذرئپتئ. 1994- جئلئ ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ مةككةدة بولعاندا مذحاممةد ايئپ ورايئن تاؤئپ، ذلكةن كئسئمةن كةزدةسكةن ةكةن. بئزگة مذحاممةد ايئپپةن اثگئمةلةسؤدئث ءساتئ ءتذستئ. ونئث بئرنةشة ءتئل بئلةتئنئنة جانة يسلام ءئلئمئن تةرةث مةثگةرگةن ادام ةكةندئگئنة كوز جةتكئزدئك.
اؤعانستاندا الاث كوبةيدئ
مذحاممةد ايئپ جاستئق شاعئن بئلاي دةپ ةسكة كالادئ:
- كةثةس وكئمةتئ جاثادان ورناپ جاتقان تذستا مئرزاشولدئث فارئش وثئرئنةن ذدةرة كوشكةن قازاقتاردئث قاتارئندا مةنئث اكةم دة بولعان ةكةن. جول-جونةكةي ةل اشتئق پةن قيئندئقتئ باستان كةشئرئپ، اجالدان امان قالعاندارئ اؤعانستانعا تابان تئرةدئ. مةن 1944- جئلئ اؤعانستاننئث قذندئز قالاسئندا دذنيةگة كةلدئم. حالئق مذندا ديقانشئلئقپةن اينالئستئ. ماقتا، ءبيداي ةگئپ، باؤ-باقشا ءوسئردئ. قانشا دةگةنمةن ول كةزدةر بةيبئت زامان ةدئ. بالالئق شاعئمئز الاثسئز ءوتتئ. اؤرؤحانا، دارئگةر دةگةندئ وتة سيرةك كوردئك. اؤئرئپ-سئزداساق انامئز شوپتةردةن ءدارئ دايئنداپ ئشكئزةتئن. بالالاردئ سذندةتتةيتئن ذستالار سئرناي تارتئپ، ةل-ةلدئ ارالاپ جذرةدئ. ادامدار ولارعا بالالارئن سذندةتتةتةدئ، سئي-سياپات بةرئپ شئعارئپ سالادئ.
قازاقتاردئث اراسئندا اثئز-اثگئمة ايتئپ، مذسئلماندئقتئ ؤاعئزداپ وتئراتئن قاريالار بولؤشئ ةدئ. سولاردئ تئثداؤعا اسا قذشتار بولدئق. ةلگة دةگةن ساعئنئشتان قاريالاردئث كوكئرةكتةرئ قارس ايئرئلاتئن. اپالارئمئز جينالئپ، قازاق اندةرئن شئرقايتئن. قارتتار اسئرةسة شئمقورعان اؤئلئن ءجيئ ءسوز ةتةتئنئ ةسئمدة. ونئث اتاقونئسئمئز ةكةنئن ةسةية كةلة بئلدئك. اتالارئمئزدئ جةرگئلئكتئ تذرعئندار بوتةنسئتكةن جوق. سول ةلدئث حالقئنداي ءومئر سذردئك.
سوندا ةر جةتئپ، كابؤلدئث مةدرةسةسئن ءبئتئردئم. كةلة-كةلة زامان قيئندادئ. اؤعانستاندا اتئس-شابئس، قانتوگئس بةلةث الدئ. قارؤلانعان توپتار دذكةنگة باسا-كوكتةپ كئرئپ، قالاعان زاتتارئن اقئ تولةمةي كوتةرئپ كةتةتئن بولدئ. ول كةزدة قازاق وتباسئلارئنئث ءبئرسئپئراسئ دذكةن ذستاؤدئ كاسئپ ةتة باستاعان بولاتئن. ديقانشئلئقتئث دا ءمانئسئ كةتتئ. سةبةبئ اينالا تئنئشسئز بولدئ، بةيبئت ةثبةك ةتؤ قيئنعا سوقتئ.
قذندئزدئق قازاقتار ورئندارئنان قوزعالؤعا تاؤةكةل ةتتئ. ولار الدئمةن يراندئ بةتكة الدئ. كوپ ئشئندة مةن دة كةتتئم. ءبئراق يراندا جاعدايئمئز بولمادئ. كاسئپشئلئك ةتؤ جانة ةثبةكتةنؤدئث جولئ اؤئر ةكةن. اؤعانستاننان بارعان قازاقتار ول جةردئث جاعدايئنا ذيرةنة المادئ. بئرةر جئلدان كةيئن توپتانئپ، تذركياعا قاراي بةت الدئق.
تذركيادا - جاعدايئمئز وثالدئ.
مذحاممةد ايئپ تذركيانئ جئلئ ةسكة الادئ. ول جاقتا ةشتةثةدةن تارشئلئق كورمةي تئرشئلئكتةرئ وثالئپتئ. ايتؤئنا قاراعاندا، جةرگئلئكتئ بيلئك وكئلدةرئ مةن كاسئپكةرلةر ولاردئ باؤئرئنداي كورئپ، قولونةرگة باؤلئعان ةكةن.
«بئزگة باسپانا جالداؤعا كومةك كورسةتئلدئ، - دةيدئ م. ايئپ. - قوي-ةشكئ ذستاؤعا قولايلئ جةرگة ورنالاستئق. ودان بولةك، بئزگة تةرئ بذيئمدارئنان كيئم تئگؤگة اقئل-كةثةس بةرئلدئ. فابريكانئث قوجايئنئ قالدئق تةرئلةردئ بئزگة تةگئن بةرگئزةتئندئ. بذل كاسئپتئ تةز-اق مةثگةرئپ كةتتئك. قاپ-قاپ قالدئق تةرئدةن نئمشا، باس كيئم، بةلدئك سياقتئ كيئمدةردئ تئگة باستادئق. كةيدة ئشئك تئگؤگة تاپسئرئس الامئز. اقشامئز تةز كوبةيدئ. بازارعا اپارعان بذيئمئمئزدئ تذرئكتةر ايتقان باعامئزعا الئپ كةتةدئ، ولاردا ساؤدالاسؤ دةگةن جوق. بيلئك وكئلدةرئ ذيلةرئمئزدة بولئپ، جاعدايئمئزدان حابار الئپ تذراتئن. كةيدة ؤچاسكةلئك پوليسةي دة كةلئپ: «ةشكئم رةنجئتئپ جذرگةن جوق پا؟ جذمئستارئث وثدئ ما؟ قانشا اقشا تاباسئثدار؟» -دةپ تاپتئشتةپ سذرايتئن. العاشئندا سةكةم الدئق. اقشامئزدئ الئپ قويا ما دةگةن ويئمئز دا بولدئ. ءبئراق پوليسةي ءبئزدئث تئرشئلئگئمئزدئث وثدئلئعئنا جانة قالتامئز اقشاعا تولئ ةكةنئنة كوز جةتكئزئپ، ارقامئزدان قاعئپ ريزا بولاتئن. «وسئلاي ةثبةك ةتئپ، باي بولئثدار، سةندةرگة راحمةت»، - دةپ كةتةدئ پوليسةي.
تذركيادا جاعدايئمئز جاقسئ بولدئ، قذجات الدئق. تةرئنئث ارقاسئندا تويئنئپ، توي جاسايتئن بولدئق. ونداعئ وزگة قازاقتارمةن قئز الئسئپ، قذدا-جةكجاتتئق قاتئناس جاسادئق».
مةككةدة نازاربايةأقا جولئعؤدئث ءساتئ ءتذستئ
اثگئمة اراسئندا مذحاممةد ايئپ شةت ةلدة قازاقستان پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأپةن كةزدةسكةنئن ايتئپ قالدئ. بذل جايت ءبئزدئ قاتتئ قئزئقتئرعان سوث ايتئپ بةرؤئن سذرادئق.
- تذركيادا ءبئراز جئل تذرئپ، ةثبةك ةتئپ، اقشا جيناعاننان كةيئن قاجئلئققا بارؤعا بةل بايلادئم، - دةپ ةسكة الدئ م. ايئپ. - سودان كوپتةن كذتكةن ارمانئم - مةككةگة بارؤدئث رةتئ كةلدئ. ماعان ارابتاردئث ءومئر سذرگةن ورتاسئ مةن قالالارئ قاتتئ ذنادئ. بويئما مةككة - مةدينةگة دةگةن سذيئسپةنشئلئك ةندةپ، سوندا تذراقتاپ قالدئم. جةرگئلئكتئ جةردئث زاثئ بويئنشا شةتتةن بارعان ادام ءذي ساتئپ الا المايدئ ةكةن. سوندئقتان تاثداپ ءجذرئپ، مةدينةدةگئ مذحاممةد پايعامبار مةشئتئنئث تذبئنةن باسپانا جالدادئم. ءبئر شةتئندة ءوزئم تذرسام، نةگئزگئ بولئگئنةن ساياحاتشئلار مةن قاجئلئق ساپار جاساؤشئلارعا ارنالعان كادةسئيلار دذكةنئن اشتئم. كةيئننةن تذركياعا بارئپ، انام مةن ايةل بالا-شاعامدئ وسئندا كوشئرئپ اكةلدئم. سولارمةن بئرگة تاعئ دا ةكئ-ءذش تؤئسئم كةلدئ.
1994 - جئلئ مةككة مةن مةدينةگة قازاقستاننئث پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأ كةلدئ. سول ساتتةن باستاپ، اتا-مةكةنئمدئ باسقارئپ وتئرعان ذلكةن كئسئگة جولئعئپ، تانئسسام دةگةن وي مازالاي باستادئ. الايدا ول بئردةن جذزةگة اسپادئ. پرةزيدةنتتئث اينالاسئنداعئ رةسمي ادامدار مةنئ وثايلئقپةن ول كئسئگة جاقئنداتا قويمادئ. ةكئ ذلئمدئ ءوزئمنئث «مةرسةدةس» كولئگئمة وتئرعئزئپ الئپ، نذرسذلتان نازاربايةأتئ ورتاعا العان توپ قايدا بارسا، سوندا ةرئپ ءجذردئم. مةككةدة دة، مةدينةدة دة، رةسمي كةثسةلةردة دة، قذران باسئپ شئعاراتئن باسپاحانادا دا نازاربايةأقا جولئعؤ مذمكئن بولمادئ. كةشكة قاراي ول كئسئنئ قوناقذيگة الئپ باردئ. بالالارئمدئ ةرتئپ، مةن دة سوثدارئنان ةسئككة جاقئندادئم. پرةزيدةنت ئشكة كئرةر ساتتة مةن دة العا ذمتئلدئم. ءبئراق كذزةت ادامدارئ وتكئزبةي قويدئ. «پرةزيدةنتكة جولئعئپ، سالةمدةسؤگة كةلدئك. ءبئز قازاقتارمئز. جئبةرئثئزدةر!» دةگةن سوزدةرئمة قذلاق اسار ةمةس. سول ساتتةگئ ؤ-شؤدئ جانة مةنئث ايتقان سوزدةرئمدئ نازاربايةأتئث قذلاعئ شالئپ قالعان بولؤ كةرةك، كةرئ بذرئلئپ، بئزگة جاقئندادئ. ءسويتتئ دة، «جئبةرئثئزدةر، كئرسئن» دةپ يشارا جاسادئ. ءبئز أةستيؤبةلدة وتئرئپ، ول كئسئمةن اثگئمةلةستئك. ءوزئمدئ جانة بالالارئمدئ تانئستئردئم. اثگئمةلةسئپ بولعان سوث، ول كئسئگة: «ةل باسقارؤدا جةتئستئكتةرگة جةتة بةرئثئز»، - دةگةن تئلةگئمدئ جةتكئزدئم. ءوزئمئزدئث جاعدايئمئزدئ جانة وتكةن ءومئرئمئزدئ قئسقاشا بولسا دا ايتئپ وتتئك. نذرسذلتان نازاربايةأ بئزگة قاراپ: «ةلگة كةلئثئزدةر. قازاقستاندا ورالماندارعا جاعداي جاساپ جاتئرمئز»، - دةدئ. ءبئز ذلكةن كئسئمةن جئلئ قوشتاسئپ، ذيئمئزگة قؤانا ورالدئق.
... وسئ وقيعادان كةيئن مذحاممةد ايئپ قازاقستانعا ورالؤدئ ءجيئ ويلايتئن بولدئ. مةدينةدةن قانشالئقتئ كةتكئسئ كةلمةسة دة، تؤعان جةرگة دةگةن ئستئق ئقئلاس اقئرئ جةثدئ. بئرنةشة جئلدان كةيئن وتباسئمةن شئمكةنتكة كوشئپ كةلدئ. قازئر ءوزئ زةينةتكةر. قازاقشادان باسقا تذرئك، پارسئ، اراب تئلدةرئن بئلةدئ. پايعامباردئث ءومئرئ مةن يسلام تاريحئ جايلئ ماعلذماتتئ كوپ مةثگةرگةن. مذحاممةد ايئپتئث ذل-قئزدارئ مةن نةمةرةلةرئ يماندئلئق داستذردة تاربية العان، ونةگةلئ وتباسئ ةكةن.
سةرئك الدانوأ
شئمكةنت قالاسئ
دةرةككوزئ:«حالئق ءسوزئ» گازةتئ