بالدان ءتاتتئ بالدئز

 استانا. 23 - قاثتار. قازاقپارات -  قازاقتئث تؤئستئق اتاؤلارئنئث ءبئرئ رةتئندة قولدانئلاتئن «بالدئز» ءسوزئ ايةلئنئث تؤعان جانة تؤئسقان سئثلئلةرئنئث بارشاسئنا ورتاق اتاؤ بولعاندئقتان، ول «بال قئز»، «بالداي قئز» دةگةن سوزدةن شئققان دةپ تذيئندةلةدئ.كةيدة بالدئز ءسوزئنئث ءتذبئرئ «بالا» دةگةن سوزدةن شئققان دةيدئ.
None
None

 بذل قايشئلئق ءوز الدئنا، بالدئز ءسوزئن دارحان دالامئزدئث ءبئر شةتئندةگئ قازاقتار تةك قانا ايةلدئث سئثلئلةرئنة قاتئستئ قولدانسا، ءبئر قيئرئندا ول ئنئلةرئنة دة قاتئستئ ايتئلا بةرةدئ. ياعني اكةسئ «قايئناتا»، اناسئ «قايئنةنة»، اپكةسئ «قايئنبيكة»، اعاسئ «قايئناعا» بولعاندا، قازاقتئث كذيةؤبالاسئ تاپ ئنئسئنة كةلگةندة نةگة «بالدئز» دةي قالادئ؟ ةتنوگراف ا.سةيدئمبةك «قازاقتئث اؤئزشا تاريحئ» اتتئ ةثبةگئندة دة ايةل مةن ةرگة ورتاق ذعئم رةتئندة قاراستئرادئ. «قاينئ» دةپ تةك قانا كةلئندةر عانا ايتؤئ ءتيئس» دةپ ايقذلاقتاناتئندار دا بار. سوندا قايسئسئ دذرئس؟ تومةندة مامان پئكئرئ بةرئلدئ، ال ءسئز بذعان نة دةيسئز، قذرمةتتئ وقئرمان؟

 قازاق حالقئنئث قولداناتئن ءذش ءسوزئنئث ءبئرئ اراب، ءبئرئ - پارسئ، ةندئ ءبئرئ عانا تذركئ ءسوزئ ةكةنئ وتئرئك ةمةس. دةگةنمةن ءبئزدئث ذلت تئلئندةگئ كونةدةن كةلة جاتقان ءتول سوزدةرئمئزدئ ءبئلؤ، ونئث ماعئنالارئن ءتذسئنؤ، سويلةگةندة ولاردئ ذعئم رةتئندة دذرئس پايدادالانؤ اسا ماثئزدئ. قازاق حالقئنئث تؤئستئق قارئم-قاتئناستارئن، تةرميندةرئن عئلئمي تذرعئدا العاش زةرتتةگةن قازاق عالئمئ، بةلگئلئ ةتنوگراف حالةل ارعئنبايةأ (1924 - 1998) بولدئ. عالئمنئث ةثبةكتةرئندة «بالدئز» ءسوزئ قازاق تئلئندة قايئن جذرت جاعئنان، ايةلدئث باؤئرئ مةن سئثلئسئنة قاتار قولدانئلاتئنئ كورسةتئلگةن. الايدا ماحمذت قاشقاري ةثبةگئندة ايةلدئث ءسئثلئسئن - بالدئز، ال باؤئرئن «ئچئ» دةپ اتاؤ تذرئكتةرگة ءتان بولعانئ ايتئلادئ.

ماحمذت قاشقاريدئث ةثبةگئ - ءتئل تاريحئنان شئن حابار بةرةتئن بئردةن-ءبئر تياناقتئ دةرةك كوزئ. كئتاپ قازاق تئلئندة دة، ورئس تئلئندةگئ نذسقادا دا جارئققا شئققان. مذندا كةلتئرئلگةن «بالدئز» ذعئمئنا بايلانئستئ تذسئندئرمة ةكئ جةردة ايتئلاتئنئن بايقادئق: 1) «بالدئز. قاتئننئث ءسئثلئسئ. ةرئنئث قارئنداسئن بالدئز دةمةيدئ، ءسئثئلئ دةيدئ »، - دةپ جازئلعان. 2) «يؤرج: قاتئننئث ءئنئسئ. ةرئنئث قايئن ءئنئسئ. ةرئنئث ءئنئسئ مةن ايةلدئث ءئنئسئن اجئراتئپ ايتادئ. ةر ادامنئث وزئنةن كئشئ قاينئسئن ءئنئ دةيدئ دة، جاسئ وزئنةن ذلكةن بولسا، ئچئ دةيدئ. ةرلةردئث وزئنةن كئشئ قارئنداسئن ءسئثئل دةيدئ، وزئنةن ذلكةن اپكةسئن اكة دةيدئ. قاتئننئث وزئنةن كئشئ باؤئرلارئنا بالدئز دةيدئ دة، وزئنةن ذلكةندةرئنة اكة دةيدئ». دةلئنةدئ.

تذركئ سوزدةرئ قازئرگئ ؤاقئتتا اراب-پارسئ ئقپالئن از كورگةن سئبئردةگئ ءبئزدئث تؤئس حالئقتاردا سول قالپئندا ساقتالعان. مئسالئ، ياكؤت پةن حاكاستاردان جانة تاعئ باسقا سوندا تذراتئن تذركئ تؤعاندارئمئزدان كةلتئرؤگة بولادئ: قازاق پةن ساحالاردا جانة حاكاستاردا: بالدئز - بالئس.

ماحمذت قاشقاري ايتئپ وتئرعان يؤرج ءسوزئ دة وسئ كذنئ حاكاستاردا ءالئ دة قولدانئلادئ. قاراثئز: يؤرج نةمةسة يؤرجؤ - چؤرجؤ = قازاقشا ماعئناسئ «ءذيئرشئ»، ياعني جاقئن (ءذيئر). سونداي-اق حاكاستار ناعاشئلارئن «تاعاي»، ناعاشئ اپالارئن «تاعاي بالدئز» دةيدئ. ياعني جيةن قارئنداستارئن دا «بالدئز» دةپ اتايدئ.

قورئتا ايتار بولساق، وسئدان ون عاسئر ةرتةرةك جاساعان عذلاما ماحمذت قاشقاري ةثبةگئندة «بالدئز» ءسوزئن تذركئ حالئقتارئ تؤئستئق قارئم-قاتئناستئ بئلدئرةتئن ذعئم رةتئندة قولداناتئن ءسوز ةكةنئن بايقايمئز. دةمةك، «بالدئز» ءسوزئ قازاق تئلئندة اسا ةرتة ؤاقئتتاردا قالئپتاسئپ قولدانئستا كةلة جاتقان ءتول ذعئمداردئث ءبئرئ.

ماقسات الپئسبةس،ل.ن. گؤميلةأ اتئنداعئ ة ذ ؤ-دئث ةؤرازيالئق زةرتتةؤلةر كافةدراسئنئث پروفةسسورئ، تاريح عئلئمدارئنئث دوكتورئ

دةرةككوزئ:«حالئق ءسوزئ» گازةتئ 

سوڭعى جاڭالىقتار