قازاقستان قاي جاعئنان قؤاتتئ؟

  استانا. 19- قاثتار. قازاقپارات. قازئرگئ كةزدة «ا ق ش جانة ةؤرووداق ةلدةرئندة داعدارئس تئيئلماي تذر، مذنئث قازاقستانعا سالقئنئ ءتيؤئ مذمكئن» دةگةن پئكئرلةر جيئلةي باستادئ. ال ءبئز بذعان دةيئن دة قازاقستان ةكونوميكاسئنا تاياؤداعئ بةسجئلدئقتا قاتةر تونة قويمايدئ دةگةن بولاتئنبئز. وسئ تذجئرئمئمئزدئ تاعئ دا قايتالاي وتئرئپ، وقئرمانعا «قازاقستان نةسئمةن مئقتئ؟» دةگةن سذراقتئث جاؤابئن تذسئندئرمةكپئز.
None
None

 تؤراسئن ايتساق، بذگئنگئ قازاقستاندا سئرتقئ داؤئلدار مةن قذيئنداردئث اسةرئن مةيلئنشة ازايتاتئنداي، نةمةسة ءتئپتئ مذلدة سةزدئرمةيتئندةي ءذش بئردةي قؤات كوزئ بار. ةندئ سولاردئ رةتئمةن ءتئزئپ شئعئپ، ولاردئث ةلگة تيگئزةتئن پايداسئ مةن قؤاتئنئث اقيقاتتئعئن دالةلدةيئك.

1. ذلتتئق قورداعئ قازئنا

 ذلت كوشباسشئسئ نذرسذلتان ءابئش ذلئ نازاربايةأتئث تئكةلةي نذسقاؤئمةن «مذناي دوللارلارئنان» جاساقتالعان ذلتتئق قور بايلئعئ بذل كذندةرئ 40 ميلليارد دوللارعا جةتئپ قالعان مول قازئنا بولئپ تذر. ةلئمئزدة مذنئث سئرتئندا ذلتتئق بانكتئث التئن-أاليؤتالئق تذراقتاندئرؤ قورئ بار. ول دا وسئ كولةمدة. ذلتتئق بانك باسشئلئعئنئث سوثعئ بةرگةن ةسةبئ دذرئس بولسا، بارلئق التئن-أاليؤتامئز شامامةن 73 ميلليارد دوللاردان اسادئ ةكةن. بذل - زور، قؤاتتئ كذش. حالئقارالئق أاليؤتا قورئنئث تالابئ بويئنشا، قازئناسئندا جيناقتالعان ءذش ايلئق يمپورت قذنئن تولةيتئندةي التئن-أاليؤتاسئ بار ةل جاعدايئ جاقسئلار قاتارئنا جاتادئ. ال ءبئزدئث جوعارئدا ايتقان بايلئعئمئز سول تالاپتان شامامةن 50 ةسةدةي كوپ ةكةن.

 دةمةك، ءبئز أاليؤتا سذراپ ةشبئر مةملةكةتكة، ةشبئر حالئقارالئق ذيئمعا الاقان جايمايتئنداي جاعدايدامئز. ءتئپتئ ا ق ش پةن ةؤرووداق ةكونوميكاسئ بذگئنگئدةن دة ناشار (بةتئن اؤلاق قئلسئن) كذيگة دؤشار بولا قالسا دا، ول ول ما، تابانئ كذرةكتةي 10 جئل قاتارئنان مذناي باررةلئ 50 دوللاردان تومةنگة باعالانسا دا قازاقستان حالقئنئث الةؤمةتتئك-تذرمئستئق جاعدايئ كذيزةلئسكة تاپ بولمايدئ. ويتكةنئ بيؤدجةت «مذناي دوللارلارئ» ةسةبئنةن جاساقتالئپ تذرعان جوق. الةؤمةتتئك مئندةتتئ تولةمدةردئ دة «مذناي دوللارئنسئز» بيؤدجةت كئرئستةرئ ارقئلئ وسئردئك.

قئسقاسئ، الةمدئك بازارداعئ باعالاردئث ءبئزدئث نيةتئمئزگة «قاراما-قارسئ» باعئتتا قذبئلؤئنئث ءوزئ ءبئزدئ ونشا قيناي قويمايدئ. ءتئپتئ ئشكئ قارجئ بازارئنداعئ «تةثگةنئث جاعدايئ» دا ناشارلامايدئ. يمپورت شئعئسئ ةكسپورت كئرئسئمةن وتةلةتئندةي جاعداي ةكسپورتتئق شيكئزاتتارئمئزدئث باعاسئ ةث تومةن مةجةگة ءتذستئ دةگةننئث وزئندة ءتيئمدئ قالدئق (پليؤسوأايا سالدو) ساقتالادئ. قازئر ول مذلدة جوعارئ دةثگةيدة بولئپ تذر. سوندئقتان دا ذلتتئق قورلارداعئ أاليؤتا مولشةرئ قئسقا مةرزئم ئشئندة اسا كوپ مولشةردة ءوستئ. مئنة، قارجئلئق-أاليؤتالئق جاعدايئمئز وسئنداي. بذل - ذلكةن قؤات ةمةي نةمةنة؟ 

 2. كوپ تاراپتئ ساياسات - توقتاؤسئز ينتةگراسيا

 قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن جاريالاعان سوث كوپ ذزاماي-اق ةلباسئمئز مةملةكةتتئث بذدان كةيئنگئ ساياسي ذستانئمئن جاريالادئ. سول ساياسي ذستانئم - كوپ-تاراپتئ ةكونوميكالئق ساياسات بولاتئنئن جالپاق الةمگة اشئقتان-اشئق مالئمدةدئ. سونئث ناتيجةسئندةي كوممؤنيستئك قئتاي مةن كةشة عانا ةنشئ بولئسكةن رةسةي مةملةكةتئ تاتؤ كورشئگة اينالئپ شئعا كةلدئ. ا ق ش جانة ةؤرووداق ةلدةرئ ستراتةگيالئق ارئپتةسكة اينالدئ. تذركئ مةملةكةتتةرئ تؤئستارئمئز، يسلام الةمئ دئندةستةرئمئز ةكةنئن مويئندادئ.

ول ول ما، نذرسذلتان ءابئش ذلئ نازاربايةأتئث تئكةلةي ذيئتقئ بولؤئمةن استانا دذنيةجذزئلئك داستذرلئ دئندةر جةتةكشئلةرئنئث قذرئلتايئن وتكئزةتئن بةيبئت ءماسليحات الاثئنا اينالدئ. اقئر اياعئندا 1994- جئلئ ماسكةؤدئث م.لومونوسوأ اتئنداعئ مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئندة رةسةي زيالئلارئ مةن ئقپالدئ توبئنئث الدئندا ءدارئس وقئعان ةلباسئمئز ورتاعا «ةؤرازيالئق ينتةگراسيا تؤرالئ» وي تاستادئ. باستاپقئدا ةستئگةن جذرتتئ ذركئتكةندةي بذل ومئرشةث ذسئنئس كةلة-كةلة ةؤرازةق، ءذش مةملةكةتتئث كةدةندئك وداعئ، ءبئرتذتاس ةكونوميكالئق كةثئستئك (ب ة ك) سةكئلدئ حالئقارالئق ذيئمدار تذرئندة ومئرئمئزدةن كورئنئس تاؤئپ، قازاقستاننئث الةمدئك ةكونوميكاعا ينتةگراسيالانؤ تؤرالئ نيةتئ كةدةرگئسئز العا جئلجئپ بارادئ. توقتاؤسئز ينتةگراسيا - قازاقستان دامؤئن سةنئمدئرةك  ةتةتئن، سونداي-اق سئرتقئ دذلةي داؤئلداردان سةنئمدئ قورعايتئن ءبئر قؤاتتئ كذش بولئپ تذر.

 قازاقستاننئث وسئنداي ساياسي ذستانئمئ ناتيجةسئندة قئتاي بئلتئر عانا بئزگة 10 ميلليارد دوللار كولةمئندة ذزاق مةرزئمدئ جةثئل نةسية بةردئ. وسئنداي نةسيةنئ ةؤروپانئث دامؤ جانة قايتا قذرؤ بانكئنةن (ةبرةر) الدئق. كةيبئرةؤلةر «سئرتتان وسئنداي 20 ميلليارد دوللارلئق نةسية العانشا، ءوزئمئزدئث قورئمئزداعئ 40 ميلليارد دوللاردئ نةگة جذمسامايمئز؟» دةگةن پوپؤليستئك ذران تاستاپ ءجذر. ال ةكونوميكادان حابارئمئز بار ءبئز بذل مةملةكةتتئث ةث دذرئس شةشئمدةرئنئث ءبئرئ دةر ةدئك. ايتالئق، باتئس قئتاي-باتئس ةؤروپا ترانزيتتئك كولئك تاسئمالئ جولئ پايدالانؤعا بةرئلگةن سوث ءارئ كةتكةندة 10 جئل ئشئندئ ترانزيتتئك جذك تاسئمالئ نةگئزئندة تذسةتئن أاليؤتالئق-سالئقتئق كئرئستةر الگئ نةسيةلةردئ تولئق وتةپ قانا قويماي، مةملةكةت قازئناسئن دا تولتئراتئن بولادئ. وسئنداي اقيقاتتئ كورة الماؤ وپپوزيسياداعئ ساياساتكةرلةردئث ةكونوميكالئق ءبئلئم دةثگةيئن ءوزئ دة ايقئنداپ تذر عوي.

 سوندئقتان ءبئز پئكئرلةر جايلئ اثگئمة ايتؤدئ باسقانئث ةنشئسئنة قالدئرئپ، كوپ تاراپتئ ينتةگراسيالئق ساياسات قازاقستانعا قازئردئث وزئندة جةمئسئن بةرئپ جاتقان ءبئر قؤات كوزئ دةر ةدئك. بذل ساياسات ءبئزدئث ةلدئ الةمدئك داعدارئس داؤئلدارئنئث كةز كةلگةنئنةن قورعايتئنئ ءسوزسئز. ايتقانداي، ينتةگراسيا سوثعئ جئلدارئ قارقئندئ ذدةتة باستاعانداي. مذنئث قوزعاؤشئ كذشئ ةلئمئزدئث كةدةندئك وداققا، كةيئننةن ءبئرتذتاس ةكونوميكالئق كةثئستئككة ذيئتقئ جانة تولئققاندئ مذشة بولؤئ دةر ةدئك. ويتكةنئ وسئلار ارقئلئ ءبئزدئث سالئقسئز بازار اؤقئمئ 10 ةسةدةن استامعا ءوسئپ، 170 ميلليون تذتئنؤشئنئ قذراپ تذر. مذنداي اؤقئمدئ بازار كةز كةلگةن ينأةستوردئ قئزئقتئرارئ ءسوزسئز.

3. يننوأاسيا جانة يندؤستريا

2010 - جئلدان باستاپ قازاقستان اؤقئمدئ «يننوأاسيالئق يندؤستريالاندئرؤ» باعدارلاماسئ بويئنشا جذمئس ئستةپ جاتئر. مئنة، وسئ باعدارلامامئز ةلئمئزدئث ءذشئنشئ قؤات كوزئنة اينالئپ كةتكةندةي. جةر قويناؤئ قازئناعا تولئ قازاقستاندا ءوز ونةركاسئبئن اشؤعا نيةت ءبئلدئرؤشئ شةتةلدئك ينأةستورلار ؤاقئت وزعان سايئن مولايئپ بارادئ. ةلئمئزدة بارلئق بولشةكتةرئ شئعارئلاتئن سوثعئ بؤئنداعئ لوكوموتيأتةر ءوندئرئسئ، جذك جانة جولاؤشئ تاسئمال أاگوندارئ ءوندئرئسئ، رةسةيلئك جانة بةلورؤسسيالئق اؤئل شارؤاشئلئعئ تةحنيكالارئن قذراستئرؤ كاسئپورئندارئ، فرانسيالئق جةثئل ذشاقتار ءوندئرئسئ - سوثعئ جئلداردئث جةمئسئ.

 «قازاقستان تةمئر جولئ» ذلتتئق كومپانياسئ مةن «قازاتوم ونةركاسئپ» ذلتتئق كومپانياسئ بذل ورايدا شةتةلدئكتةرمةن بئرلةسكةن كاسئپورئن قذرئپ، جةمئستئ جذمئس ئستةؤدة. اتاپ ايتار بولساق، تاؤةلسئزدئك العانعا دةيئن تةمئر جولعا قاجةتتئ بارلئق بولشةك وداقتاس رةسپؤبليكالاردان تاسئمالدانئپ كةلسة، سونداي-اق ةلئمئز بار-جوعئ ؤراندئ كةن كذيئندة باسقا رةسپؤبليكالارعا جونةلتؤشئ عانا بولئپ كةلسة، بذل كذندةرئ تةمئر جولعا قاجةتتئنئث 90 پايئزئ وزئمئزدة شئعارئلادئ، ةلدةن ةكسپورتتالاتئن يادرولئق وتئن كوزئ - تولئق بايئتئلعان ؤران. ونئث قوماقتئ ءبئر بولئگئ يادرولئق وتئن تذيمةلةرئ كذيئندة ةكسپورتتالسا، ةندئ ءبئر بولئگئ رةاكتورلاردا پايدالانئلاتئن ناقتئ يادرولئق وتئن قذراستئرمالارئ دةثگةيئندة جونةلتئلةدئ. ةسةلةنگةن مولشةردةگئ قوسئمشا قذنئ بار تاؤارلئ ءوندئرئس جاساقتاؤ دةگةن - وسئ.

 قازاقستان ءوز تاريحئندا مذندايعا قول جةتكئزبةگةن ةدئ.  ةلئمئزدئث 10 جئلعا شاقتالعان «يندؤستريالئق-يننوأاسييالئق» باعدارلاماسئ وثدةؤشئ-ذقساتؤشئ كاسئپورئنداردئ مولايتؤعا باعئتتالعانئ بارشاعا بةلگئلئ. مئنة، سوندئقتان دا ول الةمنئث دامئعان ةلدةرئ تذگئل، ئرگةدةگئ وداقتاس رةسةي مةن بةلورؤسسيانئث ءوزئن ةرةكشة قئزئقتئرئپ تذر. سوندئقتان دا الةمنئث ءتورت بذرئشئنان تذگةل قازاقستانعا ينأةستيسيالئق قاراجات قذيئلؤدا.

ءبئزدئث بولجامئمئزشا باتئستئث قذردئمعا كةتؤئن جالعاستئرئپ جاتقان ةكونوميكاسئنان «قاشقان» قاراجاتتئث قوماقتئ ءبئر بولئگئ قازاقستانعا كةلئپ «قونارئ» ءسوزسئز. ويتكةنئ باتئس پةن شئعئستئ جالعايتئن ترانزيتتئك ءدالئزدئث، وثتذستئك شئعئسئندا ةكئ ميللياردقا جؤئق، سولتذستئك باتئسئندا ءبئر ميللياردقا جؤئق تذتئنؤشئسئ بار بازاردئث ورتاسئنا ورنالاسقان قازاقستان قاي جاعئنان العاندا دا ءوندئرئس قذرؤعا ةث لايئقتئ جةر ةكةنئ داؤسئز. پايدالئ جةردئ قارجئلئ توپ كوزدةن تاسا قئلمايدئ. قؤاتتئ كوز وسئ ةمةي نةمةنة؟!

 4. ... جانة ويلاساتئن تذس

 ءيا، ءبئزدئ سئرتقئ داعدارئس داؤئلدارئ مةن سالقئندارئنان قورعايتئن وسئنداي 3 قؤات كوزئ بار. دةسةك تة، قذدايدئث ءوزئ «ساقتانساث، ساقتايمئن» دةگةن ةكةن. ولاي بولسا، الاثسئز ءومئر ءسذرؤ مئنا زاماندا ورةسكةل قاتةلئك بولاتئنئن ةستةن شئعارمايئق. مذندايدا «قاتةر قايدان؟» دةگةن ورئندئ سذراق تؤادئ. ةندةشة، سونئ تئزبةلةيئك:

 ءبئرئنشئدةن، ةكئنشئ دةثگةيدةگئ بانكتةردئث شةتةلدةردةن أاليؤتالئق نةمةسة تاؤارلئق نةسية الؤئن قاتاث ةسةپ پةن باقئلاؤدا ذستاعان ءجون. 2008- جئلئ ءبئزدئ قيناعان وسئ قارجئ جذيةسئ بولعانئن ةستةن شئعارمايئق.

 ةكئنشئدةن، ئشكئ بازارداعئ قذرئلئس الاثدارئنئث باعاسئ وسؤئنة توسقاؤئل قويا بئلةيئك. قازئردئث وزئندة شارشئ مةتر باعاسئ 100 مئث تةثگةدةن اسئپ تذرعان تذرعئن ءذي قذنئ بذدان ءارئ وسةتئن بولسا، قذرئلئس يندؤسترياسئ تاعئ دا داعدارئسقا تئرةلدئ دةي بةرئثئز. ويتكةنئ قازاقستاندئقتاردئث ورتاشا جالاقئسئ قازئردئث وزئندة تذرعئن ءذي شارشئ مةترئنئث باعاسئنان 10 مئث تةثگةدةن استامعا كةم بولئپ تذر. ال ذيگة مذقتاجدار جالاقئسئ ودان ةكئ ةسةدةي از. قئسقاسئ، شارشئ مةتر باعاسئ قازئردئث وزئندة باسپانانئ ءوتئمدئ تاؤارعا اينالدئرا الماي تذرعاندا، بذدان ءارئ ونئ كوتةرؤ سالانئ قذردئمعا كةتئرؤمةن بئردةي. 

ذشئنشئدةن، اؤئل شارؤاشئلئعئنان ةكسپورتتالاتئن ءونئم جوعارئ باعالئ پروتةين عانا بولسئن دةگةن ذستانئممةن جذمئس ئستةيئك. بيداي ةكسپورتتاؤ - ةل ءذشئن ءتيئمدئ جول ةمةس. سونداي-اق اؤئل شارؤاشئلئعئندا وثدةؤشئ-ذقساتؤشئ كاسئپورئندار سالؤدئ كوبةيتكةن ءجون.

  تورتئنشئدةن، «يندؤستريالئق-يننوأاسيالئق» باعدارلاما اياسئنا ةنئپ، ينأةستيسيالاناتئن جوبالاردئ ئرئكتةؤدة مذقيات بولعان ءجون. الةمدئك بازاردا سذرانئسقا ية، قوسئمشا قذنئ مول تاؤارلئ ءوندئرئس جاساي الاتئن جوبالار عانا بذل ةلةكتةن وتة السا، ماقساتئمئزدئث ورئندالعانئ. ةگةر بذل باعدارلاما «بارماق باستئ، كوز قئستئ» دةگةننئث شئلاؤئندا قالسا، وندا تذتاستاي مةملةكةتتئك، ذلتتئق مذددةنئث اياق استئ ةتئلگةنئ.  ءيا، بذگئنگئ قازاقستان كةز كةلگةن داعدارئستارعا قارسئ قويا الاتئن ءذش مئقتئ قؤات كوزئ بار ةل ةكةنئ داؤسئز. 

 تاثشولپان بةكبولات

 دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار