جةر تارلئق ةتؤدة، ادامزات قالاي كذن كورمةك؟

الةم حالقئ 2012- جئلدئ ذلكةن ذمئتپةن قارسئ الدئ. جةر دةپ اتالاتئن الئپ عالامشاردا ادامزات ءومئرئ جالعاسئپ جاتئر. ال، قاراما-قايشئلئق - تئرشئلئك زاثدئلئعئ. مئسالئ، امةريكا سوعئسقا، ياعني، پةنتاگون بيؤدجةتئنة، 2012- جئلعا 662 ميلليارد دوللار ءبولئپ، اتوم قؤاتئن «بةيبئت ماقساتقا پايدالانامئز» دةپ ارةكةتتةنئپ جاتقان يرانعا قارسئ قارجئ سةكتورئ بويئنشا سانكسيا جاريالاپ، وعان باراك وبامانئث ءوزئ قول قويدئ.
قئتاي ايعا ادام ذشئرامئز دةپ تالپئنئپ جاتسا، جاپونيادا «جاثاجئلدئق» جةر سئلكئنئسئ بولدئ. ا ق ش اسكةرئن يراكتان شئعارا باستاعان 31- جةلتوقسان ذلتتئق مةرةكة كذنئ دةپ اتالسا، مذنايدئث ءبئر باررةلئ بيئل 200 دوللارعا جةتةدئ دةگةن بولجام جاسالؤدا.
ميلليون مةن ميلليارد ارالئعئ
ب ذ ذ-نئث بئرنةشة ءبولئمئ الةم حالقئنئث سانئن ءدال ةسةپتةپ، ونئث كذنكورئس ماسةلةسئن شوتقا سالئپ، جةردئث مذمكئندئكتةرئن زةرتتةپ، الداعئ كةزةثدةردئ بولجاپ وتئرادئ. بذرئن دا جازئلعانداي، ادام اتا مةن حاؤا انا ذرپاقتارئن زةرتتةؤشئلةر اقئل يةلةرئ بذدان 50 مئث جئلداي بذرئن پايدا بولعان دةپ ةسةپتةيدئ. العاشقئ قاؤئم وكئلدةرئنئث ءومئر جاسئ وتة قئسقا بولعان. اشتئق پةن اؤرؤ، تابيعات قذپيالارئن تذسئنبةؤ، تايپا ارالئق سوعئس ولاردئث ورتاشا جاسئن جيئرمادان اسئرماعان.
عالئمدار ءبئزدئث زامانئمئزعا دةيئنگئ 5 مئث جئلدا جةر شارئنئث ءار تذكپئرئندة 40 ميلليون ادام، ال، ءبئزدئث جئل ساناؤئمئزدئث باسئندا 200 ميلليونداي عانا ادام عالامشاردئث ءار تذكپئرئندة تارئداي بئتئراپ ءومئر سذرگةنئن ايتادئ. ولاردئث ورتاشا جاسئ 27 دةن ءسال اسقان. تةك 1500 جئلئ عانا جةر شارئ حالقئنئث سانئ 450 ميلليونعا جةتئپ، ورتاشا عذمئرئ 32 جاسقا جةتكةن. بذدان كةيئنگئ ادام ساناعئ شاپشاثداؤ. 1800- جئلئ الةم حالقئ 1 ميللياردقا جةتئپ، «جةرگة سئيماي» بارامئز دةپ جار سالادئ. الةم حالقئنئث تةز ءوسئپ-ءونؤ ءداؤئرئ باستالادئ. ورتاشا جاستارئ 40 قا دةيئن ذزارادئ. 1950- جئلئ جةر شارئنداعئ حالئق سانئ 2،5 ميللياردقا جةتةدئ. ادام بالاسئنئث ناعئز قاؤلاپ ءوسؤئ 20- عاسئردئث سوثعئ 50 جئلئنا تيةسئلئ بولئپ وتئر.
ب ذ ذ جانئنداعئ ارناؤلئ ورتالئقتا ادامنئث ورتاشا جاسئن، ونئث شاپشاث ءوسؤئن زةرتتةؤمةن ونداعان ساراپشئلار اينالئسادئ. ولار 2000- جئلئ جةر تذرعئندارئنئث سانئ 6 ميللياردقا جةتةدئ دةپ بولجام جاساعان ةدئ. حالئق سانئ سوثعئ 50 جئلدا 6 ميلليارد 200 ميلليونعا جةتئپ، زةرتتةؤشئلةردئث وزدةرئن تاثقالدئردئ.
ساراپشئلار تاعئ حالئق سانئنئث ةسةبئنة كئرئسةدئ. ءزئلزالا، سذراپئل سؤ تاسقئنئ، ءورت، ءاربئر مةملةكةتتئث ةكونوميكالئق دامؤ دةثگةيئ، ةمئ تابئلماعان دةرت، ءبارئ - ءبارئ ةسكةرئلةدئ. ب ذ ذ ساراپشئلارئنئث جورامالئنا سذيةنسةك، جاهان تذرعئندارئنئث سانئ 2050- جئلئ 9 ميللياردقا جةتؤئ ءتيئس.
زةرتتةؤشئلةر مذنئ مةديسينانئث عئلئم رةتئندة جةدةل دامؤئمةن، دةنساؤلئق ساقتاؤ ءئسئنئث جاقسئ جولعا قويئلؤئمةن بايلانئستئرادئ. كةيئنگئ جارتئ عاسئردا عالام بويئنشا ورتاشا ءومئر ءسذرؤ ذزاقتئعئ 48 جاستان 68 جاسقا ارتقان. دةرةكتةرگة سذيةنسةك، الةمدة جئل سايئن 35 ميلليون ءسابي دذنيةگة كةلئپ، 57 ميلليون ادام ومئردةن وتةدئ. جةر تذرعئندارئنئث تابيعي ءوسئمئ ورتا ةسةپپةن جئلئنا 78 ميلليون ادامنان اسادئ. وسئنداي ةكپئنمةن الةم حالقئ سوثعئ 50-60 جئلدا 3 ميللياردتان 7 ميللياردقا جةتئپ وتئر.
كذنكورئس قالاي بولادئ؟
جةر كولةمئ ذلكةن مةملةكةتتةر ةكونوميكاسئنئث دامئپ، جةرئن يگةرؤ ءذشئن حالقئنئث سانئ وسكةنئن تئلةيدئ. قازئرگئ تاثدا تذرعئندارئنئث سانئ 80 ميلليوننان اسقان 16 ةل بار. تاعئ دةرةك كةلتئرسةك، الةم حالقئنئث جارتئسئ قئتاي، ءذندئستان، ا ق ش، يندونةزيا، برازيليا جانة پاكئستاندا تذرئپ جاتئر. تذرعئنداردئ 80 ميلليوننان اساتئن مةملةكةتتةردئث جارتئسئنان استامئ ازياعا ورنالاسقان. عالامنئث ةكئ الئپ ةلئ - قئتاي مةن ءذندئستاننئث حالقئن قوسا ةسةپتةگةندة، بذكئل جةر شارئ تذرعئندارئنئث ذشتةن بئرئنةن استامئن قذرايدئ. قئتاي حالقئ جئلئنا 10 ميلليون ادامعا كوبةيؤدة. دةموگرافيالئق ءوسئمدئ شةكتةپ، «ءبئر وتباسئنا - ءبئر بالا» ساياساتئ جذرگئزئلمةگةندة، قئتاي حالقئ قازئر 1،3 ميلليارد ةمةس، 1،6 ميللياردقا جةتكةن بولار ةدئ.
ةندئ ءذندئستانعا كةلسةك، ونئث حالقئ قازئر 1،21 ميللياردقا جةتكةن. قئتايدا بذگئنگئ كذنگئ جئلدئق ءوسئم 0،6 پايئز بولسا، ءذندئستاننئث كورسةتكئشئ 1،4 پايئز. ءاربئر وتباسئندا ورتا ةسةپپةن 2،6 بالا دذنيةگة كةلةدئ. ءذندئستان حالقئ سوثعئ ون جئلدا 181 ميلليون ادامعا كوبةيگةن. تالداؤشئلار ةندئ 40 جئل شاماسئندا ذندئلةر سانئ قئتايلاردان 200 ميلليون ادامعا ارتئق بولاتئنئن ايتادئ.
دذنيةجذزئندة حالقئنئث سانئ 100 مئثعا جةتپةيتئن 35 ةل بار. بذل ءتئزئمنئث باسئندا 98 مئث تذرعئنئ بار، 20- عاسئردئث سوثعئ ونجئلدئعئندا ذلئ بريتانيادان تاؤةلسئزدئك العان تئنئق مذحيتتئث ذساق ارالدارئنا قونئس تةپكةن كيريباتي مةملةكةتئ تذرسا، سوثئندا 60 ادامئ بار، شاعئن ارالعا ورنالاسقان ةل تذرعان كورئنةدئ.
نانو تةحنولوگيا نة بةرةدئ؟
ءوسؤ نةگئزئنةن دامئپ كةلة جاتقان ةلدةردة ةرةكشة بايقالادئ. الداعئ 40 جئل ئشئندة پاكئستان حالقئ - 340 ميلليونعا، نيگةريا - 245 ميلليون ادامعا كوبةيةدئ دةپ ةسةپتةلؤدة. ال، جةر شارئنئث 30 ةلئندة حالئق سانئنئث بذرئنعئدان ازاياتئنئ ايتئلؤدا. بذگئندة 82 ميلليون تذرعئنئ بار گةرمانيادا، 126 ميلليون حالقئ بار جاپونيادا قازئرگئمةن سالئستئرعاندا ادام سانئ كةميدئ. ال، 143 ميلليون حالقئ بار رةسةي كةثةس وداعئ ئدئراعاسئن الةمدئك وندئق ئشئنةن 6 ةلدئ الدئنا ءتذسئرئپ جئبةردئ.
2050- جئلئ الةم حالقئ 9 ميللياردقا جةتسة، ادامزات قايتئپ كذن كورةدئ؟ دذنيةجذزئندة 925 ميلليون ادام تويئپ تاماق ئشپةي، ذنةمئ اشقذرساق جذرةدئ. بذل جةر شارئ حالقئنئث 14 پايئزئ. دذنيةجذزئلئك بانكتئث ةسةبئنشة، 2011- جئلئ ازئق-تذلئك باعاسئ 36 پايئزعا ءوسئپ، كةدةيشئلئك قامئتئن كيئپ، جذرةك جالعاپ ءومئر سذرةتئندةر سانئ 44 ميلليونعا كوبةيگةن. ب ذ ذ ةسةبئ بويئنشا بذگئنگئ كذنئ دذنيةگة كةلگةن ءار 100 ءسابيدئث 97 ءسئ جارلئ-جاقئبايلار تذراتئن ةلدةردئث ةنشئسئندة. الةمدة 67 ميلليون بالانئث ءبئلئم الؤعا مذمكئندئگئ جوق.
ادامزات وسئ قارقئنمةن وسة بةرسة، جةردئث ونئ اسئراؤعا تابيعي مذمكئندئگئ جةتةدئ مة؟ ةنةرگةتيكالئق رةسؤرستار سارقئلئپ، الئپ مةملةكةتتةر باسقالاردئث بايلئعئنا كوز تئكپةي مة؟ بذعان ءار كةزةثدة سوقپاسئ بار عالامدئق قارجئ داعدارئسئ قوسئلسا، ونئث سوثئ نة بولماق؟ ادامزات دامؤ شةگئنة جةتئپ، ءوزئن-ءوزئ جويئپ جئبةرمةيدئ مة؟ قاپتاعان سذراقتئث شةشئمئن تاؤئپ، تذيئقتان شئعا الا ما؟
عالئمدار نانو تةحنولوگياعا ءذمئت ارتادئ. اؤا مةن سؤدان تاعام جاساپ، ءبئر ءتذيئر قوسپانئ تاؤلئك بويئ قورةك ةتةتئن كةزةث قاشان تؤادئ؟ وقئمئستئلار مذنداي «كوممؤنيزمگة» ХХІ عاسئردئث اياعئندا جةتةمئز دةسة، ب ذ ذ زةرتتةؤشئلةرئ عاسئر سوثئندا جةر شارئن مةكةندةؤشئلةر سانئ 16 ميللياردقا تولادئ دةپ ذرةيئثدئ ذشئرادئ. نانو تةحنولوگيانئث ءبئر جةتئستئگئ - ءبئر ءتذيئر ءدارئ جذتئپ، ونئث بذكئل اعزاثنئث دةرتئن انئقتاپ قانا قويماي، قذلان تازا ايئقتئراتئندئعئندا. بذل ادام اتاؤلئ ةث كةمئ 100 جئل جاسايدئ دةگةن ءسوز. ولار اؤامةن تاماقتانادئ دةسةك تة، وعان تازا وتتةگئن تاؤئپ بةرؤ پروبلةماعا اينالؤئ ئقتيمال.
* وتكةن جئلعئ قئركذيةك ايئندا قازاقستان حالقئنئث سانئ 16،6 ميلليونعا جةتتئ. تذرعئندارئنئث سانئ جونئنةن قازاق ةلئ - 62- ورئندا. جةر كولةمئ بويئنشا 9- ورئندئ ذستاپ تذر.
قازاقستاندا جئل سايئن ءار ادامعا شاققاندا 1 توننا استئق، 5 توننا مذناي، 6 توننا مةتالل وندئرئلةدئ. دةمةك، بئزگة ازئق-تذلئك تة، باسقا دا بئرنةشة رةت ارتئعئمةن جةتةدئ.
حالئق سانئنئث 20 ميلليوندئق مةجةسئنة دة جايلاپ جاقئنداپ كةلةمئز. بذعان ذستئمئزدةگئ، ياعني، جاثا باستالعان 2012- جئلعئ ناؤرئز ايئندا 17 ميلليوندئق اسؤدان اساتئنئمئز دالةل. قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ستاتيستيكا اگةنتتئگئنئث الةؤمةتتئك جانة دةموگرافيالئق ستاتيستيكا دةپارتامةنتئ وسئنداي بولجام جاساپ وتئر. «ايتقانئث كةلسئن» دةيمئز!
ايدوس شوكئش
دةرةككوز: «زاث گازةتئ»