قئتايدان كةلگةن ذلتئ قازاق ةمةس ازاماتتار قازاقستاندا ورالماندار ساناتئنا قوسئلمايدئ

بذل تؤرالئ قازاقستاننئث كوشئ-قون پوليسياسئ قئتايدان كةلگةن ذلتئ ذيعئر ازاماتتاردئث قازاقستاندا ورالمان اتانؤ مذمكئندئگئنة قاتئستئ حابارلارعا وراي «ايقئن» گازةتئنة مالئمدةدئ.
كوشئ-قون پوليسياسئ نة دةيدئ؟
جاقئندا بئرنةشة بذقارالئق اقپارات قذرالدارئندا ذرئمجئدةگئ «ديپلوماتتاردئث الدئنا بارعان ذلتئ ذيعئر ازاماتتارئ ةتنيكالئق قازاق بولئپ شئعا كةلةدئ» دةپ جازئلدئ. سونئث سالدارئنان ولار وسئندا ورالمان اتانئپ، شئنئمةن قازاق قانداستارئمئزدئ ءناپاقاسئنان ايئرئپ ءجذرؤئ مذمكئن ةكةن. ماسةلةن، «الماتئ» تةلةارناسئنئث حابارلاؤئنشا، قئتايدان كةلگةن 28 جاسار ابدؤحالال ابدؤسالام دةگةن ادامنئث قازاقستانعا كةلئپ، ازاماتتئقپةن قوسا جاردةماقئ العاندئعئ، ءبئراق جاقئندا ونئث ةتنيكالئق قازاق ةمةستئگئ انئقتالئپتئ. ال 47 جاسار ذلان شةريزاتتئث الماتئدا تذرعانئنا جةتئ جئل ةكةن، مةملةكةتتةن تةگئن باسپانا العان. ءبئراق حاباردا ولاردئث ءتولقذجاتتارئندا ذلتتارئ قانداي ةكةندئكتةرئ، ولاردئث قانداي جولمةن ورالمان مارتةبةسئنة قول جةتكئزگةندةرئ اشئپ كورسةتئلمةگةن.
وسئعان وراي، كوشئ-قون پوليسياسئنئث ةتنيكالئق كوشئ-قون باسقارماسئ باسشئسئ قئزمةتئن اتقارؤشئ مارات سذلةيمةنوأ جاؤاپ بةردئ:
- «كوشئ قون تؤرالئ» زاثعا سايكةس قازاقستاننئث شةتةلدةگئ مةكةمةلةرئ ارقئلئ اتا مةكةنئنة ورالعئسئ كةلةتئن تةك ةتنيكالئق قازاقتار وسئندا جئبةرئلةدئ. ءبئراق قئتايلار، ذيعئرلار ةمةس...
- ال ولار قذجاتتارئن قازاقستاننئث ذرئمجئدةگئ وكئلدئگئ ارقئلئ وزگةرتئپ، كةيبئر باسئلئمدار جازعانداي، سول جاقتان ورالمان بولئپ كةلؤئ مذمكئن بة؟
- ورالمان مارتةبةسئن شةتةلدةگئ بئردة-ءبئر مةكةمة بةرة المايدئ. ورالمان مارتةبةسئن تةك ءبئز عانا بةرةمئز. مئسالئ، بئزگة ةتنيكالئق قازاق كةلسة، وعان ورالمان مارتةبةسئن بةلگئلةپ، ونئ كأوتاعا قوسامئز. سودان كةيئن ول جةثئلدةتئلگةن تذردة 2-3 ايدان كةيئن ازاماتتئعئن الادئ.
- ول ءذشئن ونئث ةث الدئمةن قئتاي ذكئمةتئ بةرگةن قذجاتئندا ذلتئ «قازاق» دةپ كورسةتئلؤئ كةرةك قوي؟ ونئ قالاي تةكسةرةسئزدةر؟
- ءيا، ءتولقذجاتئندا «قازاق» دةپ جازئلؤئ ءتيئس. ةگةر كذمان تؤئنداسا، سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ، شةتةلدةگئ مةكةمةلةر ارقئلئ سذراؤ سالئپ، مالئمةتتةر ناقتئلانادئ، - دةيدئ كوشئ قون پوليسياسئنئث وكئلئ.
ذرئمجئدة نة دةيدئ؟
كةيبئر اقپارات قذرالدارئ قئتايدان كةلگةن ذيعئر ازاماتتارئنئث «قازاق» اتانؤئ ذرئمجئدةگئ وكئلدئكتئث كومةگئنسئز مذمكئن ةمةس دةپ جازدئ. سوندا ذلتئ قازاق ةمةستةردئ «قازاققا» اينالدئرؤعا ديپلوماتتاردئث قانداي قاتئسئ بولؤئ مذمكئن؟ وسئعان وراي، قازاقستان سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئنئث ذرئمجئدةگئ ءتولقذجاتتئق-أيزالئق قئزمةت باسشئسئ قايئرجان سارسةبايةأتئث پئكئرئن بئلگةن ةدئك.
«قازئر قئتاي ةلشئلئگئنة بارساثئز، ءسئزدئ قئتاي ازاماتئ ةتئپ شئعارا الا ما؟! ولاي بولسا، ذرئمجئدةگئ ءتولقذجاتتئق-أيزالئق قئزمةتتئث أيزا تاپسئراتئندارعا ازاماتتئق نةمةسة «ورالمان» مارتةبةسئن بةرؤ قذزئرةتئ جوق. ءتئپتئ ذرئمجئدةگئ ءتولقذجاتتئق-أيزالئق قئزمةت سول اقپارات قذرالدارئ جازعانداي، «كونسؤلدئق» تا، «ةلشئلئك» تة ةمةس. بذل - قئتاي ازاماتتارئنا أيزا بةرؤمةن اينالئساتئن مةكةمة» دةپ تذسئندئردئ سارسةبايةأ. ونئث ايتؤئنشا، أيزا الؤ ءذشئن قذجاتتار تاپسئرئلعان كةزدة ولار «پاسپورت ريدةر» ارقئلئ مذقيات تةكسةرئلةدئ. ءتولقذجاتتارئنئث ءتذپنذسقاسئ مةن كوشئرمةلةرئ الئنئپ، ازاماتتئث ذلتئ، تؤئلعان كذنئ، جةرئ، قانداي مةرزئمگة، قاي جةرگة، قانداي ماقساتتا، قاي شةكارا وتكةلئنةن وتةتئنئ، قانداي كولئك تذرئمةن قازاقستانعا باراتئنئ «بذركئت» ةلةكتروندئ جذيةسئنة ةنگئزئلةدئ. ونداعئ بارلئق اقپاراتتئ سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ، ئشكئ ئستةر مينيسترلئگئ جانة باسقا دا قذزئرةتتئ ورگاندار كورئپ وتئرادئ. ةگةر تالاپتارعا سايكةس كةلسة، وسئ ةلةكتروندئ جذية ارقئلئ ماقذلدايدئ. ال ولاردان أيزا بةرؤگة «رذقسات» دةگةن بةلگئ جذيةدة بةرئلمةسة، كونسؤلدئق قئزمةتكةرلةر ءتئپتئ أيزا جاساعئسئ كةلگةن كذننئث وزئندة بذل - تةحنيكالئق تذرعئدان مذمكئن ةمةس شارؤا.
ال ذلتئن قازاق دةپ اؤئستئرئپ الئپ، قازاقستانعا وتةتئن ذيعئرلار بولؤئ مذمكئن بة؟ سارسةبايةأ قازان ايئندا «جاس الاش» گازةتئنة بةرگةن سذحباتئندا قازاقستاندا تذرؤ ماقساتئندا ذلتئن زاثدئ تذردة «قازاق» دةپ اؤئستئرئپ العان ذيعئرلاردئث بار ةكةنئن ايتئپتئ. ونئث سوزئنة قاراعاندا، قازاقستانمةن شةكارالاس قذلجا، شاؤةشةك، التاي ايماعئندا قازاقتارمةن بئرگة تذرئپ، قازاق ءتئلئن مةثگةرئپ العان ذيعئرلار وتة كوپ. ءتئپتئ ولاردئث كةيبئرةؤئنئث اتتارئ دا - قازاقشا. ال قئتاي ساياساتئندا ذلتئن وزگةرتؤ وثاي. «ةگةر اپاسئ، اتاسئ، ايتةؤئر تةگئندةگئ ءبئر تؤئسئ ورئس، قئتاي نة ذيعئر بولسا، ونئ قئتاي مةملةكةتتئك ورئندارئنا دالةلدةپ بةرسة، ذلتئن اؤئستئرؤ قيئن ةمةس. ءبئراق قازاقستانعا بارعاننان كةيئن ولار ازاماتتئققا تاپسئرادئ، مةملةكةتتئث اقشاسئن، ءذيئن الئپ، قايتئپ كةتؤئ مذمكئن. سوندئقتان ءبئز أيزاعا تاپسئرعان ازاماتقا قاتئستئ كذدئك پايدا بولاتئن بولسا، كؤالئگئن، ءذي كئتاپشاسئن، ءتولقذجاتئن تةكسةرئپ، ونئمةن جةكة سويلةسئپ، ءمان-جايدئ انئقتايمئز» دةيدئ سارسةبايةأ.
قئتايدان كةلگةن «جيةندةر»
قئتايداعئ ذيعئرلاردئث كوپتةپ قازاق اتانئپ جاتاتئندئعئن الماتئ وبلئسئ ورالماندار كةثةسئنئث بذرئنعئ ءتوراعاسئ، كاسئپكةر، جؤرناليست الماس احمةتبةك ذلئ دا جوققا شئعارمايدئ. ونئث ايتؤئنشا، قئتايدا ذلتئن قازاق دةپ جازدئرؤ ءذشئن اكةسئنئث قازاق بولؤئ شارت ةمةس. «اكةسئ - ذيعئر، شةشةسئ - قازاق ازاماتتار قئتاي ذكئمةتئنةن «قازاق» دةپ جةكة كؤالئك الا الادئ. ذيعئرلارعا كذيةؤگة شئققان قئزدار دا بار. ولاردان تؤعان بالالاردئث قازاق بولئپ جازئلؤعا، قازاقستانعا كوشئپ كةلئپ، قازاقتئث قذرامئن كوبةيتؤگة مذمكئندئكتةرئ بار» دةپ ةسةپتةيدئ احمةتبةك ذلئ.
ونئث پئكئرئنشة، «ارالاس وتباسئندا دذنيةگة كةلئپ، قازاق ورتاسئندا تؤئپ-وسكةن، قازاق تئلئنة جةتئك ادام قازاقپئن دةپ كةلسة، وعان ةشكئم دة شةك قويا المايدئ». «ال قازاققا ةشقانداي قاتئسئ جوق، ماسةلةن، شئنجاثنئث وثتذستئگئنةن «مةن قازاقپئن» دةپ كةلگةن ذيعئردئ كورگةن جوقپئن. ءتئپتئ «قازاق» دةپ جازدئرئپ الئپ، ءتذرئ قازاققا ذقسامايتئن ازاماتتاردئ قازاقستاننئث ذرئمجئدةگئ وكئلدئگئندة مذقيات قاراپ، تةكسةرئپ جاتقاندارئن ءوز كوزئممةن كورگةنمئن» دةپ باياندايدئ احمةتبةك ذلئ.
سوندا ذلتئن ءتولقذجاتئنا «قازاق» دةپ جازدئرئپ العان باسقا ذلت وكئلئ كوشئ-قون أيزاسئنا قول جةتكئزة الا ما؟ «مذنداي جاعدايدا ول ةث الدئمةن قازاقستانداعئ جةرگئلئكتئ اكئمشئلئك، كوشئ-قون پوليسياسئنا بارئپ، ارنايئ قذجاتتارئن جينايدئ. سول جةردةگئ تةكسةرؤدةن ءوتئپ، قذجاتتارئ تولئق قارالئپ بولعاننان كةيئن، بارلئعئن بئزگة اكةلةدئ. سول دايئن قذجاتتار بويئنشا تذراقتئ تذرؤ أيزاسئ بةرئلةدئ» دةيدئ ءتولقذجاتتئق-أيزالئق قئزمةت باسشئسئ سارسةبايةأ.
ال ءتولقذجاتئندا ذلتئ قازاق ةمةس بولسا، ونداي ازاماتتئث كوشئ-قون أيزاسئن الؤئ مذمكئن بة؟ بذل، سارسةبايةأتئث ايتؤئنشا، «مذلدةم مذمكئن ةمةس». سةبةبئ «وندا ول بذكئل قذجاتتارئن، كؤالئگئن، ءتولقذجاتئن، ءذي كئتاپشاسئن - ءبارئن اؤئستئرؤعا تؤرا كةلةدئ. قازاقستانعا باراتئن ازاماتتئث شاقئرتؤ قاعازئندا ونئث ذلتئ مئندةتتئ تذردة جازئلادئ. ال قازاقتارعا بةرئلةتئن ءذش ايلئق، ءذش مارتةلئك أيزا ولارعا بةرئلمةيدئ».
ذلتئ قازاق جانة باسقا ذلت وكئلدةرئ (قئتاي، ذيعئر جانة تاعئ باسقالار) ذرئمجئدة ةكئ بولةك كةزةككة تذرئپ، قذجاتتارئن جةكة تاپسئرادئ. ءتولقذجاتتئق-أيزالئق قئزمةت كذنئنة 300 أيزا راسئمدةسة، ونئث 10-20 پايئزئن ذلتئ قازاق ةمةس ازاماتتار الادئ. ماسةلةن، وتكةن جئلدئث 29- جةلتوقسانئندا - 310، ال 27- جةلتوقساندا - 266، 26- جةلتوقساندا - 227 ادامنئث قذجاتئ قابئلدانئپتئ. «ةرةجةگة سايكةس قذجاتتاردئ قاتاث قاراستئرؤدامئز» دةيدئ سارسةبايةأ. بيئلعئ جئلئ ءتذرلئ سةبةپتةرمةن 300 دةن استام ادامنئث أيزاسئ كةرئ قايتارئلئپتئ، ونئث ئشئندة باسقا ذلت ازاماتتارئ دا بار.
ايجان كوشكةنوأا
دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ