جوشئ ءداؤئرئنئث ءدذبئرئن جةتکئزگةن قامبار کذيشئ جانة ءارئنعازئ حاننئث بةلدئگئ

بيئل ونئث تؤعانئنا 110 جئل تولدئ. اقتوبة وبلئسئ قازئرگئ مارتوک اؤدانئنئث جةرئندة ةرعوجا تورةنئث شاثئراعئندا دذنيةگة کةلگةن. ةلئمئزدئث باتئس وثئرئندةگئ انشئلئک مةکتةپتئث ءبئر بذتاعئن مذحيت مةرالئ ذلئ قالئپتاستئرسا، زامان وزگةرئسئمةن جيناقتالا تذسکةن کاسئبي کذيشئلئک مةکتةپتئث باستاؤئندا قامبار مةدةتوأ (1901 - 1937) تذر.ول قازاقتئث تذثعئش ذلت-اسپاپتار ورکةسترئ قذرئلعاندا احمةت جذبانوأپةن بئرگة جةر-جةردةن تالانتتئ کذيشئلةر مةن دومبئراشئلاردئ توپتاستئرا بئلگةن. قازاق دالاسئنئث باتئسئندا کةث تارالعان کذيلةردئ زاتاةأيچ جيناقتاعاندا بار کومةگئن اياماعان.
30 دان اسقان شاعئندا قئزئل بيلئکتئث قذربانئ بولعان کذيشئنئث بةلگئسئزدةؤ بةينةسئ جايئندا اقتوبة وبلئستئق تاريحي-ولکةتانؤ مؤزةي قورئن جيناقتاپ، ذزاق جئلدار باسقارعان ولکةتانؤشئ زادا تئلةگةن قئزئ مذقاشةأادان سذراپ بئلدئک. قامبار کذيشئ تؤرالئ ول بئلاي دةدئ:
- قامبار کذيشئنئث قازاق ونةرئندة قالدئرعان ءئرئ قولتاثباسئ - جوشئ حان زامانئنئث ءدذبئرئ "اقساق قذلان" کذيئنئث بئرنةشة نذسقاسئن اسا شةبةرلئکپةن ورئنداي بئلؤئندة. وکئنئشکة قاراي، قامبار ورئنداؤئنداعئ کذيلةر 30-جئلدارئ جازئلئپ الئنسا دا، جوعالئپ کةتتئ.
ساياساتقا ارالاسپاعان، تةک ونةر جولئن ذلئقتاعان کذيشئنئث قؤعئنعا ءتذسؤئنئث نةگئزگئ سةبةبئ - ءابئلقايئر حاننئث تذقئمئ بولعانئ، ول - حاننئث جةتئنشئ ذرپاعئ. ايتپةسة، ورئنبوردان زاث وقؤئن بئتئرگةنئمةن، وسئ سالادا جذمئس ئستةؤگة اسا پالةندةي قذلئقتئ بولماعان سياقتئ. قارا قازاقتئ قان قاقساتقان پاراقور سوت جذيةسئنةن جةرئدئ مة، الدة وتارشئلداردئث تابانئن جالاعان ءوز تؤئستارئ - سذلتانداردئث ءئس-ارةکةتتةرئنةن جيرةندئ مة، الدة الاساپئران ؤاقئتتان بةزئندئ مة، ءيا بولماسا تابيعاتئ کئرشئکسئز شئنايئ ونةردئ قالاپ تذردئ ما؟ ايتةؤئر وقؤ بئتئرگةن بويئ وسئ اقتوبةنئث ويئل مةن جايساث اؤئلدارئندا سوت جذيةسئندة بئرةر جئل عانا قئزمةت اتقارعان.
تاثداؤئ - کذي بولعانئ انئق. قازاق کذيئنئث کاؤسار بذلاعئنا باؤلئعان ذستازئ، ءوز اکةسئ ةرعوجا قاراتاي ذلئ. قامباردئث اتاسئ قاراتاي سذلتان ورئسقا شةپ سالدئرمايمئن دةپ سوعئسئپ وتکةن اتاقتئ "بؤنتار» قاراتاي سذلتان. قامبار ذشئن نةمةرة تؤئسئ داؤلةتکةرةي شئعاي ذلئنئث کذي مذراسئ دا ذلکةن مةکتةپ ةدئ.
جالپئ، اقتوبة وثئرئنئث ХХ عاسئرداعئ کذيشئلئک مةکتةبئندة قازانعاپ ةسئمئ اتالعانئمةن دة، ونئث شئن بةينةسئ تانئلعان جوق. تةک اتاقتئ کذيشئنئث کةدةي تابئ وکئلئ ةکةندئگئن عانا قذلاققا سئثئردئک. کذيشئلئک باستاؤئن قايدان الدئ، ورتاسئ قانداي، ذستازئ، شاکئرتئ کئم، قانداي وقيعالار شئعارماشئلئققا اسةر ةتتئ دةگةن باستئ جايتتار ذنةمئ نازاردان تئس قالئپ کةلةدئ. قازانعاپتئث شئعارماشئلئق باستاؤئندا ذستازئ ذسةن تورة تذر. ذسةن - قازاق مةملةکةتئنئث نةگئزئن سالعان اتاقتئ جانئبةک حاننئث ذرپاعئ، حيؤانئ بيلةگةن قايئپ حاننان تارايدئ. بذلار - ءبئر-بئرئمةن بايلانئسئپ جاتقان تاعدئرلار. شئعارماشئلئق تاعدئرلار. ذسةن تورةنئث اکةسئ مامبةتجان - پاتشا وکئمةتئ ءوز ساياساتئنا وتة قاؤئپتئ ساناپ، ةل ئشئنةن الداپ الئپ کةتئپ، کوزئن جويعان ارئنعازئنئث ءئنئسئ. ذسةن تورة بولسا، ورئسشا ءبئلئم العان، وتة ساؤاتتئ ادام، ورئنبورداعئ ةرلةر گيمنازياسئنئث تذلةگئ، وسئ قالادا سوت سالاسئندا جذمئس ئستةگةن. ويئلداعئ اتاقتئ کوکجار جارمةثکةسئن سالدئرعان. قازانعاپ کذيشئمةن جاقسئ سئيلاسئپ وتکةن، 1925- جئلئ شالقاردا قارتايئپ ومئردةن وتتئ. ذسةن تورة ةگدة تارتقان شاعئندا تةک کذيدئ سةرئک ةتکةنگة ذقسايدئ. قازانعاپتئث ذستازئ ذسةن تورة دةگةنگة جاؤاپ وسئ.
- قامبار مةدةتوأتئث 110 جئلدئعئنا ذرپاقتارئ قذندئ جادئگةر اکةلگةنئنةن قذلاعدارمئز. بذل قاي زاماننئث ةسکةرتکئشئ؟
- ادامداردئ بايلانئستئرعان، داؤئرلةردئ جالعاستئرعان زاتتاي دةرةکتةردئ تاني الساث، تذسئنة بئلسةث، سول زاماننئث کئتابئنداي سايراپ بةرةدئ. تذرمئس-تئرشئلئگئن ايتپاعاندا، سول ءداؤئر ادامدارئنئث مئنةزئن، جان-دذنيةسئن، قارئم-قاتئناسئن دا اشادئ.
قامبار مةدةتوأتئث 110 جئلدئعئنا وسئ جئلدئث ساؤئرئندة بيبئزادا قامبار قئزئ قئزئ ايجانمةن بئرگة کةلدئ. اکةسئنئث کئندئک کةسکةن جةرئ مارتوک اؤدانئنا بارئپ، جذرتشئلئقپةن جذزدةسئپ، ارؤاعئنا قذران باعئشتادئ. وسئ ساپارئندا بيبئزادا اپاي تؤعان اناسئ يحران اماناتتاعان سةگئز دانا وتکئزبةلئ اسئل تاستارمةن کومکةرئلگةن کذمئس بةلدئکتئ اقتوبة وبلئستئق تاريحي-ولکةتانؤ مؤزةيئنة ارنايئ تابئستادئ. بةلدئک ارعئ اتاسئ مامبةتجان سذلتاننان قالعان. بالکئم، ارئنعازئ داؤئرئنئکئ بولار. بيبئزادا اپاي بذل ارئدان، اتادان بالاعا اماناتتالئپ کةلة جاتقان قاسيةتتئ دذنية دةپ ايتادئ.
ءارئنعازئ - 1815-1821 - جئلدارداعئ کئشئ ءجذزدئث حانئ، حيؤانئ قوسئپ الئپ قازاق جةرئن کذشةيتؤدئ جوسپارلاعان. قازاق مةملةکةتئن قذرعان جانئبةک حاننئث ذرپاقتارئ - باتئر، قايئپ سذلتانداردان تارايدئ. 1821 - جئلئ يمپةراتور ئ الةکساندر سانکت-پةتةربؤرگکة الداپ شاقئرئپ الئپ، کالؤگاعا جةر اؤداردئ. سول جاقتان ورالمادئ، ايداؤدا جذرگةندة قايتئس بولدئ. وتارشئلدئققا باس يمةي وتکةن، سئر بويئ قازاقتارئن کذرةسکة باستاپ، وسئ جولدا حيؤا حاندئعئمةن وداق قذرؤ جوسپارلاعان ءارئنعازئ حاننان قالعان بةلدئک بولؤئ ابدةن مذمکئن. ءارئنعازئ حان ورداسئ سئر بويئندا، حيؤاعا بارار جولداعئ قؤاثداريانئث بويئندا، ةجةلگئ جانکةنت قالاسئندا ورنالاسقان. ХIХ عاسئردئث 1- جارتئسئندا ورئس تاريحشئلارئ پاتشا ةرةکشة قاؤئپتةنگةن ارئنعازئنئ بئلاي سيپاتتايدئ: "ءارئنعازئ قئرعئز سذلتاندارئنئث ئشئندةگئ شئن مانئندةگئ پاتريوت، جوعارئ دةثگةيدةگئ وتة تازا دا، شئنشئل ادام". ءارئنعازئ ءالئ جذيةلئ زةرتتةلمةگةن ساياسي قايراتکةر. تاريحشئلار، ساياساتتانؤشئلار ارئنعازئنئث قايراتکةرلئک بةينةسئنة کوثئل بولگةندةرئ ابزال.
بةلدئککة کةلةيئک. مؤزةي قورئندا بذرئننان ساقتالعان XVIII-XIX عاسئرلارداعئ ون شاقتئ بةلبةؤ تذرلةرئ ساقتالعان. ال مئنا کذمئس بةلدئک الگئلةردئث ةشبئرئنة ذقسامايدئ. تابيعي اقئق تاستاردئ مولئنان وتکئزئپ قولدانعان. بيئک تالعاممةن، اسا ئجداعاتتئلئقپةن جاسالعان، دارةجةسئ وتة بيئک ادامنئث حاس شةبةرگة ارنايئ تاپسئرئسپةن جاساتقان دذنيةسئ. توزئعئ جةتسة دة، بيئک سالتانات پةن تاکاپپارلئقتئث سةسئ سةزئلةدئ. کذردةلئ ورنةکتةلگةن. سالئستئردئق. قورداعئ بةلبةؤلةردةن تابيعاتئ مذلدةم باسقا. باسقا ةلدةن شئققان، باسقا قولدان تؤعان دذنية. کةم دةگةندة ءذش عاسئردئ ارتقا قالدئرعان. تذپکئ يةسئ حيؤا بيلةؤشئلةرئ - قايئپ، بولات سذلتاندار دةسةک، ورتالئق ازيادا، باداحشان دالاسئندا وندئرئلگةن تاسپةنةن اشةکةيلةنگةن دةپ جورامالداؤعا بولادئ. بةلدئک تذگةل جةتکةن جوق، ارينة، ماتاسئ دا ذلبئرةپ تذر. استارئ باعالئ ماؤئتئدان تئگئلگةن. عاسئرلار بويئ بئرنةشة ذرپاقتار قولئنان وتکةن، وتکئزبة تاستارئ دا تارقاتئلعان.
وسئلايشا کذمئس بةلدئک وبلئستئق مذراجاي قورئنئث سيرةک کةزدةسةتئن قذندئ جادئگةرلةرئنئث ساناؤلئ کوللةکسياسئنا کئردئ. باعا جةتپةس دذنية. ةؤروپا مؤزةيلةرئندةگئدةي ساراپتاما جاساي الاتئنداي مذمکئندئک بولسا عوي! کوپ دذنيةنئ سويلةتة الار ةدئک. ار عاسئردئث جادئگةرئنئث ءتئلئن بئلةتئن ساراپشئ ماماندار قاشان دايارلانار ةکةن؟
وسئنئث الدئندا عانا ماسکةؤدة وتکةن قازاق ونکذندئگئندة تاماشا کذيئمةن جذرتتئث تاثدايئن قاقتئرعان، ونةرئمةن عانا ورگة جذزبةک بولعان تالانتتئ جان کئمنئث جولئن کةستئ؟ باقاي ةسةپ، کذنشئلدئکتئث قئزئل قئزعانئشئنا ئلئککةنئ اقيقات. قامباردئ کئم ذستاتتئ؟ قازاقستانعا شاقئرتقان - سول کةزدةگئ وقؤ کوميسسارئ (بذگئنگئ تئلمةن ايتساق، ءبئلئم جانة عئلئم ءمينيسترئ) تةمئربةک جذرگةنوأ. ايتپةگةندة، قامبار تاشکةنت جاعئن پانالاپ، قئزئلداردئث ساياساتئنان بويئن اؤلاق ذستاپ جذرگةن بولاتئن. قامبار نةگة جازئقتئ بولدئ؟ بالکئم، ور قازؤشئلار کذي قذدئرةتئنئث بؤئمةن ستاليننئث الدئندا "اقساق قذلاندئ" قايتا-قايتا ويناعانئن ةستةرئنة تذسئرگةن شئعار.
ذستالئپ کةتکةندة، ايةلئ يحران ةکئ قئزئ - رايحان مةن بيبئزاداسئمةن قورعانسئز قالدئ. جذمئس جوق. يحران اجةمئز باسئنا قانداي قيئن-قئستاؤ کذندةر وتسة دة، تاعدئرعا يلئکپةي ةکئ بالاسئن امان جةتکئزدئ. شةت قاقپاي کورسة دة، سول قوعامنئث ادامدارئ وگةيلئک تانئتسا دا، مويئماعان. ذسةن تورةنئث نةمةرةسئ يحران وسئلايشا کذيةؤئنئث وشاعئن سوندئرمةي، قوس قئزئن قاتاردان کةم ةتپةدئ.
قازئر جاسئ 80 نةن اسقان رايحان شؤ قالاسئندا تذرادئ. اکةسئنئث تؤعان جةرئ مارتوککة قايتا-قايتا کةلئپ جذرگةن بيبئزادا اپاي - اکادةميک راحمانقذل بةردئبايدئث ومئرلئک سةرئگئ. کذيةؤئ ايداؤدا، ءوزئ قيئندئق کورة ءجذرئپ وسئ بةلدئکتئ قالايشا کوزگة تذسئرمةي، ساقتاعان دةپ يحران انامئزدئث جانکةشتئلئک ةرلئگئنة تاثعالاسئث.
بيبئزادا - مامبةت سذلتاننئث شوبةرةسئ. مامبةت سذلتان ءارئنعازئ بيلئک قذرعان کةزةثدة اقتوبة مانئنداعئ قاراتوعاي جةرئندة بولئستئق قئزمةتئن باستاعان. 1820 - جئلئ حيؤالئقتار ارئنعازئنئث اؤئلئن شاؤئپ ونئث 50 شاقتئ جاقئن-جؤئقتارئث قاماؤعا العاندا، اراسئندا مامبةت تورة دة کةتکةن. سةبةبئ، ول جونئندةگئ دةرةک وسئ جةردةن ذزئلةدئ. ال قوبداداعئ مامبةت پراأيتةل ءابئلقايئر حاننئث ذلئ ايشؤاق حاننان تاراعان بايماعامبةت سذلتاننئث بالاسئ. يساتاي مةن ماحامبةتتئث تذبئنة جةتکةن بايماعامبةت. مامبةت تورة قوبدا اؤدانئ اؤماعئنداعئ قوسکول اؤئلئندا ؤةزدئک باسقارما باستئعئ. مةکتةپ اشئپ، تذرعئنداردئ ةگئنشئلئک کاسئپکة باؤلئعان تورة. جذرت قئزمةتئنة سذيسئنگةندئکتةن اتاقتئ "مامبةت پراأيتةل" اتانعان. سوندئقتان کذنئ کةشةگة دةيئن حالئق اراسئندا قوسکول "مامبةتتئث کوک ذيئ"، "تورة اؤئلئ" دةپ اتالئپ کةلدئ.
مذنئث ءبارئ تاريح بولعانئمةن، جادئگةرلةردئث شئعؤ تةگئ، جةر اتاؤلارئ، ادامدار ةستةلئکتةرئ جان-جاقتان جيناقتالا کةلة، تذتاس دذنيةنئ تذزةدئ. مؤزةي قورئنا جيناقتالاتئن دذنيةلةردئث زاتتئق مانئنة ةرةکشة نازار اؤدارامئز.
مةنئث ايتپاعئم، کاسئبي کذيشئلئک ونةردئث ءبئر قاناتئن قالئپتاستئرعان شوعئر - قامبار، ذسةن تورة، ةرعوجا، ت.ب. تالانتتاردئث ونةرئ جذيةلئ تذردة، ءبئر-بئرئمةن بايلانئستا زةرتتةلگةنئ دذرئس بولار. مؤزئکا زةرتتةؤشئسئ ةمةسپئن، مؤزةي قئزمةتکةرئ بولعاندئقتان، ارتئقتاؤ ايتئپ وتئرسام، کةشئرةرسئزدةر. ءبئراق اقتوبة توپئراعئندا ءذزئلئپ-جذلئنعان کذيشئلئک ونةر تاريحئن الگئ ةسئمدةرئ ساياسات سويقانئ ذمئتتئرعان تذلعالارسئز قالئپتاستئرؤ مذمکئن ةمةس. قازانعاپ بةينةسئ سوندا عانا بيئکتةي تذسةدئ. قازانعاپ ءابئلقايئردئث تذقئمئ بولعانئ ذشئن قؤعئندالئپ جوق بولعان تالانتتاردئث ونةرئن ولتئرمةدئ. جانة مذنئ ءتئس جارئپ ايتپاعان دا. قازانعاپ سول ذشئن دة بيئکتةي تذسةدئ.
- ةسةت باتئر ولتئرگةن سذلتان-پراأيتةل ارئستان جانتوريننئث قذلپئتاسئن تاپتئثئزدار. XIX عاسئر سوثئ مةن ХХ عاسئر باسئندا ةلدئث ساؤاتئن اشئپ، ءال-اؤقاتئن تذزةؤگة اتسالئسقان تورةلةردئث قذلپئتاستارئ تذگةل قيراتئلعان دا، ورئستارعا قازاقتاردئ ايداپ سالعانئ ذشئن ةسةت کوتئبار ذلئ باتئر ولتئرگةن ارئستان جانتوريننئث ةسکةرتکئشئ عانا تذر. قئزئق جاعداي...
- 2009 - جئلئ قوبدا اؤدانئنئث جيرةنقوپا ةلدئمةکةنئن ارالاعاندا، جول بويئنداعئ ةسکئ قورئمنان تورة بةلگئسئ باسئلعان ساپالئ قذيئلعان قذلپئتاستاردئ فوتوسؤرةتکة ءتذسئرئپ العانبئز. سونئث ئشئندة جانتورين ارئستان سذلتان مةن ايةلئ مارحؤمات توقمئرزا قئزئنئث قذلپئتاسئ انئق وقئلدئ. بذل دا دةرةک. وسئ توپئراقتئث قارالئ وتکةنئنئث بةلگئسئ. لينگأيست-عالئم، احمةت بايتذرسئنوأ شاکئرتتةرئنئث ءبئرئ تةلجان شونان ذلئ بئلاي دةپ جازادئ: "کوتئباردئث ةسةتئنئث ارئستاندئ ولتئرگةن سةبةبئ دة - وسئ قونئس تالاسئ، جةم مةن ةلةک اراسئنداعئ جةر ذشئن بولاتئن. قازاقتئث اعا سذلتان مةن سذلتان-پراأيتةلگة جارئعان کذنئ جوق". بذل دا - دةرةک. قيتذرقئ ساياساتتئث سالدارئنان ءبئر-بئرئمةن وشتةسکةن اعايئننئث وتکةنئ. اؤئر دا بولسا، اششئ اقيقات.
اقتوبة وبلئستئق تاريحي-ولکةتانؤ مذراجايئندا جيناقتالعان زاتتاي جادئگةرلةرئمئز - ءار ءداؤئردئث ءذنئ. تاؤةلسئزدئک العان جئلداردان باستاپ اقتوبة وبلئستئق مذراجايئ العاشقئلاردئث ءبئرئ بولئپ تاؤةلسئزدئک تاريحئنا سايکةس جاثا ةکسپوزيسيالئق قذرئلئم جاسادئ، تاريحي تذلعالارئمئزدئ ئزدةپ انئقتاؤ ذشئن کوپ ةثبةک جاسالدئ. بذل ئستةردئث باسئ-قاسئندا قازاقستانعا ةثبةگئ سئثگةن مادةنيةت قايراتکةرئ ئرئسجان ئلياسوأا ءوزئ باس بوپ ءجذردئ، ول کئسئنئث کوپ ةثبةک سئثئرگةنئن اتاپ وتکةنئمئز ءجون. شاما کةلگةنشة قذندئ جادئگةرلةردئ قورعا الئپ قالؤعا تئرئستئق. دةر کةزئندة قيمئلداعانئمئزدئث ارقاسئندا ةسةت کوکئ ذلئ باتئر ساؤئتئ، Xئح عاسئردئث ءئرئ مةملةکةت قايراتکةرئ، جوعارئدا ايتئپ وتکةن ءارئنعازئ حاننئث ساؤئتئ، قذران سوزدةرئ جازئلعان باعالئ ئدئستار، قاراقامئس جارمةثکةسئندة ساؤدالانعان شئعئس ذلگئسئندةگئ ءارتذرلئ ئدئستار، جةرگئلئکتئ زةرگةرلةردئث قايتالانباس اشةکةي بذيئمدارئ، ايشؤاق حان ذرپاقتارئ تاپسئرعان کذمئس ءجذزئک، قاراتاي سذلتاننئث ذستانعان دذنيةلةرئ تابئلدئ. مذنئث ءبارئ - تاپتئرماس قذندئ جادئگةرلةر. وتکةن ءداؤئردئث ءذنئ.
- اثگئمةثئزگة راقمةت!
جازئپ العان - بايان سارسةمبينا، اقتوبة.
دةرةككوزئ:«جاس الاش» گازةتئ