اثساپ جةتتئم، اتامةكةن، وزئثة

قپارات. مةن شةت ةلدة تؤئپ-وسسةم دة، قازاقستاننئث تاريحي وتانئم ةكةنئن بالا كذنئمنةن ساناما توقئپ ةسةيدئم. ءالئ ةسئمدة، التئ-جةتئ جاستاعئ كةزئم عوي دةيمئن، انام راديوقابئلداعئشتئ اشئپ قويئپ: «قازئر الماتئدان ناعاشئ اعالارئث سويلةيدئ»، دةيتئن دة بئرةؤمئزدئ كذزةتكة تذرعئزئپ (20- عاسئردئث 60-70-جئلدارئندا كةثةس وداعئنئث راديوسئن تئثداؤ قئتايدا ذلكةن قئلمئس بولئپ ةسةپتةلةتئن) "شالقارعا" قذلاعئن توسةيتئن دة وتئراتئن.
None
None

سودان نة كةرةك، انامئز باؤئرئنئث اتئ شئقسا دا جئلايتئن، شئقپاسا دا جئلايتئن. وعان تذنجئراي وتئرئپ، تةرةث كذرسئنئپ: «مةنئث ءئنئم نة كذن كورئپ ءجذر ةكةن»، دةپ اكةم قوسئلاتئن... ءسويتئپ، ول كئسئلةردئث قيماس جاندارئ، سذيئكتئ اتامةكةندةرئ ءبئزدئث ءسابي جذرةگئمئزدئث تورئنةن ورئن الئپ، قانئمئزدان جانئمئزعا دارئپ جاتاتئن.

بارا-بارا بذل سةزئم مةن تذيسئك ذلت، اتامةكةن، وتان دةگةن قاسيةتتئ ذعئمدارعا ذلاسئپ، ةندئگئ جةردة قازاق راديوسئن («شالقار») ءوزئمئز-اق جاستانئپ جاتئپ تئثدايتئن بولدئق. ءبئر قئزئعئ، ءبئزدئث تئثداؤئمئز اتا-انامئزدئكئنةن وزگةشةلةؤ بولاتئن. ياعني، ءبئز قازاقستان راديوسئن اشئپ قالعاندا تةك ناعاشئ اعامئزدئث اتئن ةستؤدئ عانا ارمانداماي، كذللئ قازاق ةلئنئث تئنئس-تئرشئلئگئمةن، ومئرئمةن، ونةرئمةن تانئسؤدئ، سؤسئنداؤدئ ماقساتتاپ تئثدايتئنبئز. بذل تئرلئگئمئز، ارينة، ءوز جةمئسئن بةرمةي قالعان جوق. ةث ءبئرئنشئ تؤعان حالقئمئزدئث جةر بةتئندةگئ ةش حالئقتان كةم، قور ةمةس ةكةنئن ذعئندئق. ءوزئمئز ونةرگة جاقئندادئق. وسئلايشا ءبئزدئث ءسابي جذرةگئمئزدة ذلتتئق نامئس پةن ذلتتئق ماقتانئش ءبذر جارعان بولاتئن.

كةيئن كةلة، ول ةلدةگئ ساياسات وثالا باستاعاندا، قازاقستانمةن اشئقتان-اشئق ماقتاناتئن (ك س ر و-نئث قذرامئندا بولسا دا) جاعدايعا جةتتئك. ايلار ءوتتئ، جئلدار ءوتتئ، ةسةيدئك، سانا-سةزئم، تانئم دا ءوستئ. ةندئگئ جةردة قازاقستاننئث تاؤةلسئزدئگئن كذندئز كذلكئ، تذندة ذيقئ كورمةي اثسايتئن بولدئق. ارينة، جارتئ عالامدئ بيلةپ تذرعان كةثةس وداعئنئث تالقانئ شئعادئ دةپ ةشقاشان ذمئتتةنگةن ةمةسپئز. دةگةنمةن، ءبئر ءتاتتئ قيال، اسئل ارمان باسئمئزعا ذيا سالئپ العان قارلئعاشتاي قالئقتاپ، كوكةيئمئزدةن ءبئر شئقپاي قويدئ. قايدا جذرةيئك، نة تؤرالئ سويلةسةيئك، بارئندة دة ايتةؤئر، اينالئپ كةلئپ وتان تؤرالئ، ازاتتئق تؤرالئ تاقئرئپقا ويئسا بةرةتئنبئز.

ءالئ ةسئمدة، پةكيندة ؤنيأةرسيتةتتئث جوعارئ كؤرسئندا وقئپ جذرگةن كةزئمئز ةدئ. 3-4 ستؤدةنت ءبئر اعامئزدئث ذيئنة قوناققا بارئپ، ءتذننئث ءبئر ؤاعئندا ؤنيأةرسيتةتكة جاياؤ قايتتئق. ءبئز ؤنيأةرسيتةتكة تاياعاندا شئعئس كوكجيةكتةن بالئق قارئنداپ تاث اتئپ كةلة جاتتئ. كوپ كةشئكپةي سئپئرتقئلارئن كوتةرگةن كوشة تازالاؤشئلار جذمئستارئنا كئرئسئپ كةتتئ. ولاردئ كورگةن ءبئزدئث ءبئر جئگئت: «مئنالار وسئنئ دا جذمئس دةپ ئستةيدئ-اؤ، ءا؟!» دةپ قالدئ. بذل سوزگة قالعاندارئمئز ورة تذرةگةلئپ: «ازات وتانئمئز بولسا، سونئث ءبئر قالاسئندا كوشةسئن سئپئرئپ ءجذرئپ ولسةك، ارمانئمئز بولماس ةدئ!» دةپ ونئ جابئلا تويتارئپ تاستاعانئمئز بار. 1987- جئلئ پةكيندةگئ وقؤدئ اياقتاپ، جولدامامةن ءذرئمجئ قالاسئنداعئ ش ذ ا ر قوعامدئق عئلئمدار اكادةمياسئنئث ادةبيةت ينستيتؤتئنا عئلئمي قئزمةتكةر بولئپ جذمئسقا قابئلداندئم.

ذرئمجئدة «ازاتتئق» راديوسئنئث قازاق تئلئندةگئ حابارلارئن راديوقابئلداعئش كذندئز-ءتذنئ ةمئن-ةركئن، تاپ-تازا ذستايدئ ةكةن. ءذرئمجئ قالاسئنئث تذرعئنئ بولعاننان كةيئنگئ تذثعئش ساتئپ العان دذنية-مذلكئم «جاهان» (حؤانچيؤ) ماركالئ راديوقابئلداعئش بولدئ. كذندئز اكادةميانئث جذمئسئ، كةشكئ شارؤا «ازاتتئق» راديوسئن تئثداؤ. بذل كةز كةثةس وداعئنئث شاثئراعئ شايقالا باستاعان شاعئ بولعانئمةن، قئتاي ذكئمةتئ 1989- جئلعئ تيان-انمةن وقيعاسئنان كةيئن ةلدةگئ ءتارتئپتئ ءبئرشاما قاتايتئپ جئبةرگةن. سوندئقتان «ازاتتئق» راديوسئنئث حابارلارئن تئثداپ جذرگةنئمئزدئ كولدةنةث كوك اتتئدان ةپتةپ جاسئرامئز. ءبئراق «ازاتتئق» راديوسئن ءبئر كذن قذر جئبةرمةيتئن «اؤرؤعا» تاپ بولدئق. ارا-تذرا حاسان ءورالتاي اعامئزدئث ءوز داؤئسئن دا ةستئپ قالئپ جذردئك.

ايگئلئ 1991- جئل. ك س ر و قوجئراپ، ئرگةسئ سوگئلة باستادئ. كذندئز-ءتذنئ «ازاتتئققا» قذلاق توسةپ، كذندئز-ءتذنئ اللادان الاش جذرتئنئث ازاتتئعئن سذرايمئز. كذز باسئندا قئرعئز، وزبةك اعايئندار ازاتتئقتئث ايدئنئنا شئقتئ. شئدام تاؤسئلا باستادئ. سؤماثداعان سان ءتذرلئ وسةك-اياث ودان سايئن سابئرئمئزدئ تاؤئسئپ، جذيكةمئزدئ جذقارتئپ ءبئتتئ.

جئل اياقتالئپ كةلةدئ. ةندئ قاشان؟! ءبئزدئث قازاقتارعا نة بولدئ؟! ءبئر كذنئ ادةتتةگئدةي «ازاتتئق» راديوسئنا قذلاق توسةپ وتئر ةدئم، بةرئلئپ تذرعان حابار اياقتالماي، ورتان بةلئنةن ءذزئلدئ دة: «ءسذيئنشئ، الاش جذرتئ! ءسذيئنشئ قازاق بالاسئ! قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن جاريالادئ!» دةپ ءارئ قاراي حاباردئ وقي الماي، الگئ داؤئس وكسئك اتئپ، جئلاپ جئبةردئ. تانئس داؤئس! حاسان ءورالتاي اعامئزدئث داؤئسئ. ول كئسئ «كةشئرئثئزدةر» دةپ ءسوزئن قايتا جالعادئ. ءارئ قاراي نة ايتقانئ ةسئمدة جوق. سةبةبئ، جاثاعئ سوزدةن كةيئن مةن ةس-اقئلئمنان اداسقانداي كذي كةشتئم. كذلةمئن. جئلايمئن...

ةگةر سول كةزدة بئرةؤ كورئپ تذرسا، مةنئ جئنداندئ دةپ ويلاعان بولار ةدئ. ءبئراق ةسئمدئ تةز جيئپ، دوستارئما تارتئپ كةتتئم. ول زاماندا ذيالئ تةلةفون جوق، ءتئپتئ ءذي تةلةفونئنئث ءوزئ تةك باستئقتاردئث ذيئندة عانا بولادئ. قالانئث و جاق، بذ جاعئنداعئ دوستار ءبئر جةرگة جينالدئق. كةشكة قاراي، جوق جةردةن ءبئر «تؤعان كذن» جاساپ، قالا شةتئندةگئ ءبئر جولداس جئگئتتئث ذيئنة باردئق. اقسارباس اتاپ سويئپ، جاقسئلاپ تويلادئق. كةش بارئسئندا سوندا وتئرعان ءبارئمئز «ةرتةثنةن باستاپ توسةك-ورنئمئزدئ بؤئپ، قازاقستانعا كةتؤدئث قامئنا كئرئسةمئز. پاسپورت جاساتا الماساق، شةكارا بذزئپ قاشئپ وتةمئز»، دةگةن ؤاجگة توقتادئق. ؤادة وسئ بولدئ دا ةرتةثئندة تذسكة تامان تاراستئق. قاشپاي-اق، شةكارا بذزباي-اق سولاردئث ئشئندة ءبئرئنشئ بولئپ 1993- جئلدئث باسئندا قازاقستانعا ورالدئم.

سونئمةن، ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث ارنايئ شاقئرؤئمةن ةلگة كةلدئك. العاشقئ جئلدارئ قاتتئ قينالدئق. الايدا، ةلدة بولئپ جاتقان بذل قيئندئقتان قئتايدا جذرگةندة-اق حاباردار ةدئم. دةمةك، قيئندئقتئ، قينالاتئنئمئزدئ كورئپ-بئلة تذرا، ءبارئن وسئنداعئ اعايئنمةن بئرگة كورةمئز، اؤئرلئقتئ بئرگة كوتةرةمئز دةپ كةلدئك. ال ول كةزدة قئتايداعئ جاعدايئمئز جاپ-جاقسئ بولاتئن. سودان عوي، كةتؤدئث قامئن جاساپ جذرگةن كةزئمئزدة كةيبئر اعايئندارئمئز: "قازئر نة بار؟ كةيئن جاعدايلارئ وثالئپ جاتسا، سول كةزدة كورمةيسئث بة؟ " دةگةن اقئلئن دا اشئق ايتتئ. ءبئراق ونداي اقئل مةنئث جولئما كةدةرگئ بولا العان جوق. ويتكةنئ، مةنئث ذعئمئمدا قارئن تويدئرؤ - تةك حايؤاننئث عانا قايعئسئ. ول تؤرالئ حالقئمئزدئث «ةر تؤعان جةرئنة...» دةپ باستالاتئن جاقسئ ماقالئ بار عوي.

اسئرةسة، مئنا ءبئر-ةكئ جاعداي ةسئمنةن كةتپةيدئ. 1993- جئلدئث قاراشا ايئندا اقشا اؤئسئپ، ذلتتئق أاليؤتامئز - تةثگةنئث قذنئ كذن ساناپ قذلدئرادئ. سونداي كذندةردئث بئرئندة الماتئداعئ ءبئر تؤئسقاننئث ذيئنة قوناققا باردئق. قايتاردا ولار ءبئزدئ تاكسيگة مئنگئزئپ جئبةردئ. ءذش جاسار قئزئم الگئ تاكسيدئث ئشئندة ذيئقتاپ قالدئ. جاتاقحاناعا جةتكةسئن قئزئمدئ كوتةرگةن كذيئ بولمةگة كئردئم. بالانئث كيئمئن شةشئندئرة باستاعان زايئبئم: «بالانئث اياق كيئمئنئث ءبئر سئثارئ جوق»، دةدئ. اسئپ-ساسئپ دالاعا جذگئرئپ شئقتئق. تاكسي كةتئپ قالعان. كئرگةن ءئزئمئزدئ قارايمئز. جوق. ةرتةثئندة بالام: «ةتئگئم قايدا؟ دالاعا شئعامئن»، دةپ ال كةلئپ جئلاسئن. جذرةگئمنئث اؤئرعانئ سونشالئق، ءوزئمنئث دة كوزئمنةن جاس شئعئپ كةتتئ... 1995- جئلئ ةكئنشئ بالام دذنيةگة كةلدئ. بةلگئلئ سةبةپتةرمةن ءسابيئمئزدئ "بونا" دةيتئن دايئن تاعاممةن ازئقتاندئرؤعا تؤرا كةلدئ. ءسويتئپ جذرگةن كذندةردئث بئرئندة ءذش ايلئق سابيئمئزگة نةبارئ 30 تةثگة تذراتئن "بوناسئن" ساتئپ الئپ بةرة الماي، قينالعان كةزئمئز بولعان ةدئ. ارينة، «كوپپةن كورگةن - ذلئ توي»، قازئر سول قيئندئقتئث ءبارئ ارتتا قالدئ. وسئلاردئ بذگئن وزگة تذگئل، ءوز بالالارئمئز ةرتةگئ سةكئلدئ قابئلدايدئ.

زاثعار زاثگةر، اكادةميك س.سارتايةأتئث دذنية ءجذزئ قازاقتارئنئث І قذرئلتايئندا: «قازاق مةملةكةتئ - تةك قازاقستاندا تذراتئن قازاقتاردئث عانا مةملةكةتئ ةمةس، ول سونئمةن قاتار، دذنية جذزئندةگئ قازاقتاردئث دا ذلتتئق مةملةكةتئ. سوندئقتان دا ول بذكئل دذنية جذزئندةگئ قازاقتاردئث قذقئقتارئ مةن بوستاندئقتارئن قذرمةتتةؤئ جانة قورعاؤئ قاجةت»، - دةگةنئندةي، تاؤةلسئز قازاق ةلئ بذگئندة الةمنئث تذكپئر-تذكپئرئندة ءومئر ءسذرئپ جاتقان كذللئ قازاق بالاسئنئث جانئنداي قاستةرلئسئ، تاثئنداي ماقتانئشئ عانا ةمةس، تاثئردةي تئرةگئ مةن قورعانئنا دا اينالئپ ذلگةردئ. سوندئقتان كذللئ قازاق بالاسئ ءذشئن ازاتتئقتان ارداقتئ ذعئم، تاؤةلسئزدئكتةن اسقان بايلئق، 16- جةلتوساننان اسقان مةرةكة جوق. سةبةبئ، بذل تاؤةلسئزدئك - ءبئزدئث حالقئمئزدئث تارپاث تاعدئردئث تار جول، تايعاق كةشؤئنئث ءبارئن كورة ءجذرئپ، «مئث ءولئپ، مئث تئرئلة ءجذرئپ»، قئلشا موينئنا ئلئنگةن بوداندئقتئث بولات قامئتئن ءذش عاسئرعا تاياؤ مويئماي كوتةرة ءجذرئپ، ذلت رةتئندة جةر بةتئنةن جويئلئپ كةتؤگة شاق قالعاندا زورعا جةتكةن ازاتتئعئ!

شةتسئز-شةكسئز تاريح كوشئ ءذشئن 20 جئل دةگةن قاس-قاعئم ءسات قانا. ال ادام عذمئرئ تذرعئسئنان بةلگئلئ ءبئر كةزةث رةتئندة قاراؤعا بولادئ. الةم ةلدةرئنئث تاريحئنا زةر سالاتئن بولساق، كوپتةگةن ةلدةر مةملةكةتئ قذرئلعاننان كةيئنگئ جارتئ عاسئر، ءتئپتئ ءبئر عاسئر بويئنا ءوز جولئن تابا الماي، تالاي-تالاي قيئن-قئستاؤ كةزةثدةرگة تاپ بولعانئن كورةمئز.

جيئرما جئلدئق قانا تاريحئ بار ةلئمئزدئث باعئندئرعان بةلةستةرئ اؤئز تولتئرئپ ايتارلئقتاي. جالپئ، تاريحي دامؤدئث تابيعي زاثدئلئعئنئث ءوز قارقئنئ بار. سول زاثدئلئق ساقتالسا، ول - ةأوليؤسيا. ساقتالماسا، ول - رةأوليؤسيا. قازاقستان ةأوليؤسيالئق دامؤدئث ةث جوعارئ قارقئنئمةن سامعاپ كةلةدئ. بئزگة دة كةرةگئ وسئنداي تاريحي دامؤدئث تابيعي ذدةرئسئ.

دذكةن ءماسئمحان ذلئ، ل.ن.گؤميلةأ اتئنداعئ ة ذ ؤ قئتاي ءتئلئ كافةدراسئنئث مةثگةرؤشئسئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور.
دةرةككوز: «ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار