تاؤةلسئزدئكتئث تذعئرئ بةرئك بولعاي

. قازاقپارات /قانات مامةتقازئ ذلئ/ - قازاق ءذشئن جةلتوقسان ايئ ةرةكشة قاستةرلئ اي. ونئث قاستةرلئ بولاتئن سةبةبئ ذلتتئق تاريحئمئزداعئ ةلدئك مذراتتارعا ذمتئلعان ةث ذلئ وزگةرئستةردئث نةگئزگئسئ وسئ ايدا ورئن الدئ. كةشةگئ الاش قايراتكةرلةرئنئث ورئنبوردا قازاقتئث قذرئلتايئن جاساپ، تاؤةلسئزدئككة ذمتئلئستئ بئلدئرةتئن الاش ذلتتئق اأتونومياسئن جاريالاؤئ دا وسئ جةلتوقسان ايئندا كورئنئس تاپتئ.
None
None

12- جةلتوقسان كذنئ ازات الاش اأتونومياسئ دذنيةگة كةلئپ، قازاقتئث جةرئندة تؤعان مةملةكةت اتاؤئن الدئ، التئ الاشتئث باسئن قوساتئن اق وردا تئگئلئپ، الاش تؤئ العاش رةت جةلبئرةدئ. الايدا قاساث تاعدئر بذل جولئ قازاقتئث جولئن اشپادئ. ايتسة دة قايسار حالئقتئث ساناسئنداعئ سئلكئنئس 1986- جئلئ تاعئ جانة دة تؤرا سول جةلتوقسان ايئندا قايتالاندئ. 17-19- جةلتوقسان ارالئعئندا الماتئدا الاشتئث ذلاندارئ ك س ر و-نئث وتارشئلدئق ساياساتئن ايئپتاپ، ءامئرشئل-اكئمشئل جذيةنئث كةساپاتئنا قايسارلئقپةن نارازئلئق تانئتتئ. جةلتوقسان جاستارئ ذلت ساناسئنئث وسكةندئگئن بايقاتتئ. كةيئننةن بذكئل قازاق دالاسئنا، ودان سوث كةثةس وداعئنئث كةثئستئگئنة شارپئلعان كوتةرئلئس تاؤةلسئزدئكتئث العاشقئ باسپالداعئن قالاپ بةردئ. ال ارادا دال بةس جئل ءوتئپ جانة دة تؤرا سول جةلتوقسان ايئندا قازاق ةلئ ذلتتئق تاؤةلسئزدئگئن جاريالادئ. بذعان قوسا ءدال وسئ جةلتوقسان ايئندا قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ءوز تاريحئنداعئ تذثعئش پرةزيدةنتئن سايلاپ، ونئ تاققا كوتةردئ. مئنةكي، وسئنداي جةلتوقسان ايئندا قايتالانئپ وتئرعان ذلتتئق ساناداعئ سةرپئلئستئ زةردةلةگةن ادام، بذل ايدئث ناعئز قازاقتئث ايئ ةكةندئگئن ءسوزسئز مويئندار ةدئ. بيئل سول سانا سئلكئنئسئن تؤعئزعان 1986- جئلعئ جةلتوقسان كوتةرئلئسئنئث 25 جئلئ، ال 1991- جئلئ 16- جةلتوقساندا ازات قازاق ةلئنئث اسقاق ارمانئ ورئندالئپ، دةربةستئگئمئز جاريالانعان تاؤةلسئزدئگئمئزدئث 20 جئلئ!

ادامزات تاريحئنا زةر سالا قارايتئن بولساق، الماعايئپ زامانداردا وركةنيةت ساحناسئنا تالاي مةملةكةتتةر شئعئپ، سونئث كةيبئرةؤلةرئ ؤاقئت سئنئنا شئداي الماي تاريح قويناؤئنا قايتا ءسئثئپ، جوعالئپ تا كةتئپ جاتتئ. ةندئ بئرةؤلةرئ تاعدئردئث مذمكئندئگئن قالت جئبةرمةي، ذلتتئق مةملةكةت رةتئندة الةمدئك وركةنيةتتئث كوشئنة قوسئلئپ تا جاتئر. سونئث ءبئرئ - تاؤةلسئز قازاق ةلئ. دةگةنمةن، كةشةگئ كةثةس بيلةگةن 70 جئلدا، ونئث الدئنداعئ ورئس پاتشاسئنئث وتارلاؤ شئرماؤئنا ماتالعان قازاق ةلئنة تاؤةلسئزدئك وزئنةن-ءوزئ كةلة قالعان جوق. اتا بابامئزدئث عاسئرلار بويئ ارمان ةتكةن ةگةمةن مةملةكةت قذرؤ جونئندةگئ ذلئ ميسسياسئ تذثعئش پرةزيدةنت ن. نازاربايةأتئث جذرگئزگةن سالماقتئ سارابدال ساياساتئنئث ارقاسئندا جذزةگة استئ. 1991- جئلدئث جةلتوقسان ايئندا قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث مةملةكةتتئك تاؤةلسئزدئگئ جاريالانعان تذستان باستاپ، دذنيةدة العاش رةت قازاق ذلتئنئث اتئمةن اتالاتئن جاثا، ةگةمةن مةملةكةت پايدا بولدئ.

جالپئ، قازاق ذلتئنئث ساقتالؤئ، ئقئلئم زاماننان ءوزئ مةكةندةگةن اتا جذرتئندا دةربةس مةملةكةت رةتئندة شاثئراق كوتةرئپ، ةگةمةندئ ةل رةتئندةگئ وركةندةؤئنئث باستاؤئ تاؤةلسئزدئككة كةلئپ تئرةلةتئنئ انئق. سوندئقتان دا قازاق ءذشئن قانداي دا بولماسئن مةرةكةنئث، مةيرام مةن تويدئث اتاسئ - تاؤةلسئزدئك كذنئ ةكةندئگئ داؤسئز ءارئ بذل سولاي بولؤئ دا ءتيئس. مئنةكي، ةل بولئپ ءوز تئزگئنئمئزدئ ءوز قولئمئزعا العانئمئزعا، ءوزئمئز بيلئك ايتئپ، تةرةزةمئز باسقا جذرتپةن تةث بولعانئنا دا 20 جئل. وسئ جئلدار ئشئندة عاسئرلارعا بةرگئسئز قئرؤار ئستةر اتقارئلدئ. ةندئگئ كذنئ ئرگةتاسئ ساپالئ قالانعان مةملةكةتئمئزدئث شاثئراعئ شايقالماي، تاؤةلسئزدئكتئث تذعئرلئ تؤئ ماثگئگة جةلبئرةي بةرةتئنئنة كذمان جوق.

دةگةنمةن دة، كةلةر ذرپاق پةن قازاقتئث بولاشاعئ ةندئ قايتالانباس تاؤةلسئزدئكتئث، ذلتتئث وسئ اسئل مذراتقا قول جةتكئزؤئنئث ازاپتئ دا سةزئمگة تولئ جئلدارئن، وسئنداي ذلئ كذننةن كةيئنگئ مةملةكةتئمئزدئث گذلدةنة تذسكةن تاعدئرلئ كةزةثدةرئن مةيلئنشة جادئندا ساقتاپ ءوسؤئ ءتيئس. ءبئر سوزبةن ايتقاندا جئل وتكةن سايئن قوعام ورتاسئندا تاؤةلسئزدئك رؤحئ دا ارتا ءتذسؤئ قاجةت-اق. ولاي بولاتئن سةبةبئ، قازئر باستان وتكةرئپ وتئرعان ادامزات تاريحئندا وسئ ءبئر قاسيةتتئ «تاؤةلسئزدئك»، «ةگةمةندئك»، «بوستاندئق» سوزدةرئنئث قذنئ بارعان سايئن ارتئپ كةلةدئ. الةم ةلدةرئ قانشاما سانالئ، وركةنيةتتئ ةل بولؤعا ذمتئلعانئمةن دة ذلتتار اراسئندا دةربةستئككة ءوتؤ، مةملةكةتتئك تاؤةلسئزدئكتئ جاريالاؤ پروبلةمالارئ تئم تةرةثدةي تذسؤدة. الةمدة 6 مئثعا تارتا ذلتتار مةن ذلت تئلدةرئ بار ةكةن. ةندةشة سول ذلتتئث، ولاردئث تئلدةرئنئث ءارقايسئسئنئث تاؤةلسئز بولؤئنا قذقئ بولا تذرا، ولار دةربةس ةمةس. ءتئپتئ سول 6 مئث ءتئلئ بار جذرتتئث 192 ئ عانا ب ذ ذ دةثگةيئندة مويئندالئپ، وزدةرئنئث دةربةستئگئن ايعاقتاپ، باسقامةن تةرةزةسئ تةث دارةجةگة كوتةرئلئپ وتئر. ةسةسئنة ءوز تاؤةلسئزدئگئن تانئتا الماعان حالئقتار قانشاما. ال ولاردئث بذل باعئتتاعئ ذمتئلئسئنان ناتيجة شئعارؤ بارعان سايئن كذردةلةنگةن قذبئلئسقا اينالئپ وتئرعانئ دا بةلگئلئ.

ياعني، ءادئلئن ايتؤ كةرةك، بذگئنگئ كذنئ جاثا مةملةكةت قذرؤ، جاهاندانؤ زامانئندا جاثا قالئپتا ءوزئن باسقا ةلدةرمةن تةث ذستاؤ، ةلدئگئن تانئتئپ، مويئنداتؤ وثاي شارؤا ةمةس. بذل قاي كةزدة دة وثاي دذنية سانالعان دا ةمةس، ءبئراق قازئرگئ داؤئردة قانداي دا بولماسئن ذلتتئث بذنداي تالپئنئسئ كذرمةؤئ قيئن ةث ازاپتئ ذدةرئس سةكئلدئ كورئنةدئ. كةشةگئ الئپ اؤماققا ءامئرئن جذرگئزئپ تذرعان كةثةس وداعئنئث ئدئراؤئنان جاس تاؤةلسئز مةمةلكةتتةر پايدا بولدئ. 20- عاسئر اياعئندا ةؤروپانئث وزئندة 15-تةن استام حورأاتيا، سلوأةنيا، ماكةدونيا سياقتئ جاثا مةملةكةتتةر پايدا بولدئ.

ياعني، بذگئنگئ كذنئ مةملةكةتتئك يدةيا كوپتةگةن ذلتتاردئث اثساعان ارمانئ مةن مذراتئنا اينالئپ، پئسئپ جةتئلئپ، قانداي دا بولماسئن ناقتئ ارةكةتتةرگة يتةرمةلةؤدة. جاثاعئ ةؤروپادا شوتلاندئق، أاللون، فلامان، باسك، كاتالوندئقتار ءوز الدئنا دةربةس، جةكة مةملةكةتتئلئكتئ قالئپتاستئرؤ ءذشئن كذرةسؤدة. كةيبئر دةرةكتةرگة قاراعاندا، قازئرگئ تاثدا الةمدة 200 گة تارتا ةل ذزاق جئلدار بويئ كذرةسكةنئمةن، ءوز تاؤةلسئزدئگئمةن تانئلا الماي وتئرعان كورئنةدئ. ونداي مةملةكةتتةر ءوز تاؤةلسئزدئگئن قورعاؤعا بةل شةشئپ كذرةسكةندئ توقتاتپايدئ دا. دةگةنمةن دة، بذلاردئث بولاشاق «تاؤةلسئز» تاعدئرئ تؤرالئ ازئرشة ناقتئ ءپئشئپ بةلگئلئ ءبئر پئكئر ايتؤعا كةلمةيتئن ماسةلة.

وسئدان ءبئراز جئل بذرئن مةملةكةت باسشئسئ ن. نازاربايةأ تاؤةلسئزدئك مةرةكةسئنة ارنالعان سالتاناتتئ جيئندا «تاؤةلسئزدئك دةگةنئمئز نة جانة ول بئزگة نة بةردئ؟ ءبئز قانداي بولدئق؟ ءبئزدئث نةنئ ساقتاؤئمئز كةرةك، نةدةن ارئلؤئمئز كةرةك؟ اقئرئ ءبئزدئث الدئمئزدا نة كذتئپ تذر؟ بذل ساؤالداردئث كذردةلئ بولاتئن سةبةبئ، ولارعا قايتارئلاتئن جاؤاپ ءبئزدئث ءارقايسئسئمئزعا، سويتة تذرا ءبئزدئث بارئمئزگة ورتاق تاعدئر بئرئكتئرگةن حالئققا، قازاقستان ازاماتتارئنا ارنالؤئ كةرةك. ءبئز ءوز قولئمئزبةن تذرعئزئپ جاتقان ةلدئث ازاماتتارئنا، ءبئزدئث بولاشاعئمئز بايلانئستئ ةلدئث ازاماتتارئنا ارنالئپ وتئر»، - دةگةن ةدئ. سارالاپ ايتساق، جاثاعئ ةلباسئ كوتةرئپ وتئرعان ساؤالداردئث ءارقايسئسئنا جاؤاپتئ تةرةثنةن ئزدةؤ لازئم. ال ءبئزدئث بذگئنگئ ةگةمةندئگئمئز وسئ ذرپاقتئث الدئثعئ وتكةن بابالاردان اقئلدئ نةمةسة دانئشپان، تاؤةكةلشئل، كةمةثگةر بولعاندئعئنان ةمةس، قايتا سولاردئث سارا جولدارئن، رؤحاني تئرلئگئن ماثگئ ةستة ساقتاپ، اتادان بالاعا وسيةت رةتئندة قالدئرؤدان كةلئپ تؤئنداپ وتئر. بولاشاق ذرپاققا جول سئلتةپ، ةركئندئكتئث وتئن وشپةستةي ةتئپ تذتاتقانداردئ - ذلتتئق قايراتكةرلةر مةن باتئرلاردئ دارئپتةؤدئث ماثئزئ دا سوندئقتان ذلكةن.

ةندئگئ كذنئ ةلباسئ ايتپاقشئ، «ءبئز نةنئ ساقتاپ، نةدةن ارئلؤئمئز كةرةك؟» دةگةن ماسةلةنئث وزةكتئلئگئ دة ارتا بةرمةك. ويتكةنئ، قازئر جاهاندانؤدئث بةلةث العان ءداؤئرئ. ءبئرقاتار ةلدةر بذل ذدةرئستئ مةملةكةت تاؤةلسئزدئگئنة تونگةن قاؤئپ رةتئندة دة باعالايتئندئعئ بةكةر ةمةس. سوندئقتان دا، بذل باعئتتا ساقتايتئن دا، ارئلاتئن دا دذنيةلةر جةتكئلئكتئ. وسئ تذرعئدا بةلگئلئ ساياساتتانؤشئ، قوعام قايراتكةرئ امانگةلدئ ايتالئنئث «جاهاندانؤ جانة ذلت ماسةلةسئ» جونئندة ايتقان پئكئرئنة توقتالا كةتكةن ورئندئ كورئپ وتئرمئز. «جاهاندانؤ زامانئندا قازاقتئق ءداستذرئمئزدئ ساقتاي ءبئلئپ، باتئستئث كةيبئر قاعيدالارئنان ذيرةنؤگة تؤرا كةلةدئ. قازاقتئ داراقئ مئنةزدةن ارئلتؤ، قايتا تاربيةلةؤ مئندةتئ تذر. بذگئنگئ جاس ذرپاقتئث كةيبئرةؤلةرئ ءوز ةثبةگئمةن تابئس تابؤعا، ئسكةرلئككة بةيئمدةلؤدة. اقشانئ ماقساتقا سايكةس ورئندئ جذمساؤ، دذنية-مذلئكتئث قادئرئن ءتذسئنؤ، ةثبةكتئ قاسيةت تذتاتئندار ةندئ كوبةيؤدة. بايئعان توپتئث، جاثا اكئمشئلئك ةليتانئث، كةيبئر ئسكةر ازاماتتاردئث مئنةز-قذلقئ بولةك اثگئمة. ولاردئث ءبئرازئ باتئس قذندئلئقتارئن بويلارئنا سئثئرمةي تولئققاندئ ادام بولؤ قيئن دةگةن ويدئ ذستانادئ. ولارعا سوندئقتان ذلتتئق قذندئلئقتار دا نةگئزئنةن جات. كةيبئرةؤلةر ادامدئق مارتةبةنئ ةسةپ-شوتئنداعئ قارجئسئمةن ولشةيدئ. ذلتتئق مذددةگة بةيجاي قارامايتئن ورتا تاپ جانة ورتادان تومةندةگئلةر. ولاردئث ةثبةگئن باعالاپ، ءبئلئمئن جةتئلدئرؤ، جذمئسپةن قامتاماسئز ةتؤ - دذنيةشئلدئك پةن داراقئلئق دةرتئنةن امان ساقتاؤدئث جولئ. ال قايئرشئ، نيةتئ ازعئنداعاندارعا دا ذلتتئق مذددة جات... تاؤةلسئزدئك العان قازاق ذلتئنئث ةث نازئك، وسال جةرئ دة ذلتئنئث بولاشاعئ»، - دةيدئ ا. ايتالئ.

سوندئقتان دا، ذلتتئق مةملةكةت قذرؤ قانشالئقتئ قيئن بولسا، ونئ ماثگئلئك ةتؤ دة وثاي شارؤا ةمةس. ءالئ دة بولسا ءئس جذزئندةگئ ةكونوميكالئق، ساياسي تاؤةلسئزدئككة باستايتئن تةرةث ستراتةگيالئ قاعيداتتار بارئنشا ورئندالسا يگئ. وسئدان ءبئراز جئل بذرئن مةملةكةت باسشئسئ بذقارالئق اقپارات قذرالدارئ باسشئلارئمةن كةزدةسئپ، ذلتتئق جاثعئرؤ مةن حالقئمئزدئث باسةكةگة قابئلةتتئلئگئ اياسئنداعئ كةلةلئ ماسةلةلةر بويئنشا سذحبات بةرگةن ةدئ. سوندا ةلباسئ: «ءبئزدئث الدئمئزداعئ ذلكةن مئندةتتئث ءبئرئ - تاؤةلسئزدئكتئث تولئققاندئ شةجئرةسئن جازؤ. قازئر مةملةكةتتئث جاثا تاريحئنئث ينستيتؤتئ قذرئلئپ جاتئر. ول ينستيتؤت وسئ جئلدار ئشئندةگئ قوعامدئق پروسةستةردئ تةرةث وي ةلةگئنةن وتكئزؤ، ساياسي سارالاؤ، تاريحي تارازئلاؤ تذرعئسئنان كوپ جذمئس اتقارؤئ كةرةك. سونئمةن بئرگة ءبئز تاؤةلسئزدئكتئث كوركةم شةجئرةسئن دة جازؤعا ءتيئسپئز. بذل ئستة زيالئ قاؤئمنئث اتقاراتئن ءئسئ قئرؤار. سؤرةتكةردئث باستئ پارئزئ - ءوز ءداؤئرئنئث جئرئن جئرلاؤ، مذثئن مذثداؤ. قازئر بولئپ جاتقان وزگةرئستةردئ بارئنةن بذرئن قازئرگئ جازؤشئلار جازئپ قالدئرؤئ كةرةك. تاؤةلسئزدئك قولعا تيگةلئ بةرگئ ون جةتئ جئل زاماندئ، قوعامدئ، ؤاقئتتئ وي ةلةگئنةن وتكئزؤگة ابدةن-اق جةتئپ جاتئر»، دةدئ. شئندئعئندا وتكةنئن بئلمةگةن ادام ذلتئنئث قادئرئن قالاي بئلةدئ. قازاق تاؤةلسئزدئك جولئندا قانداي جايدئ باستان كةشئردئ، بذگئنگئ مةملةكةتتئلئككة قولئ قالاي جةتتئ؟ بذنئث بارلئعئ بولاشاق ذرپاقتئث جادئندا بولؤئ ءتيئس، سوندا بارئپ تاؤةلسئزدئك تاعئلئمدئلئعئ ارتا تذسةدئ.

سونئمةن قاتار، بذگئنگئ الةمدة قازاقتاردان سانئ الدةقايدا باسئم، ءبئراق سولاي بولعانئمةن جةكة مةملةكةتتئگئ جوق، تاؤةلسئزدئكتئ تةك قانا اثساؤمةن وتكئزئپ جاتقان ذلتتاردئث دا بار ةكةندئگئن ايقئن بئلةمئز. ةندةشة، ةگةمةن ةلدئگئمئز زور باقئت قانا ةمةس، سونئمةن قاتار، بذگئنگئ جانة كةلةر ذرپاق الدئنداعئ عالامات جاؤاپكةرشئلئك، مذنئ ءارقايسئمئز جان جذرةگئمئزبةن سةزئنؤگة ءتيئسپئز جانة بذل ماثگئ جاسايتئن ذعئم بولئپ قالا بةرؤئ شارت.

سوڭعى جاڭالىقتار