دذکةن ءماسئمحان ذلئ، قئتاي تانؤشئ: ورئستار دياسپورا بولئپ ةسةپتةلةدئ

سونداي-اق ونئث قئتاي تانؤشئ ءارئ اقئن ةکةنئن ايتپاي کةتؤگة تاعئ بولمايدئ. سةبةبئ قئتاي ةلئندة بئرنةشة قازاق تانؤ ورتالئعئ جذمئس ئستةيتئنئ بةلگئلئ. ال الاش جذرتئنئث قئتاي تانؤئ قاي دةثگةيدة؟ وسئ جانة وزگة دة ساؤالدارئمئزعا دذکةن ءماسئمحان ذلئ اشئق ارئ ناقتئ جاؤاپ بةردئ.
- دذکةن اعا، بئلتئر دذرکئن-دذرکئن باسپاسوزدة سذحبات بةرئپ، ماقالا جازئپ ةدئثئز. کةيئنگئ کةزدة کورئنبةي کةتئثئز. سوعان قاراعاندا، جوعارئ جاقتان قاندايدا ءبئر قئسئم بولدئ ما؟ الدة، باسقا دا سةبةبئ بار ما؟
- تاپ سول کةزدة "قازاقستاندئق ذلت" دوکتريناسئ مةن قازاق تئلئنة قاتئستئ ماسةلةنئث ؤشئعئپ تذرعان ةدئ. ذلتئمئزدئث نامئسئن اياقاستئ ةتئپ، جاندئ اؤئرتاتئن جاعدايلاردا ذندةمةي قالؤ مةن ءذشئن ذيات نارسة. ارئ- بةرئدةن سوث "باس کةسپةک بولسا دا ءتئل کةسپةک جوق" دةگةن ةلدئث ذرپاعئ ةمةسپئز بة؟ سوندئقتان بولار، اتالعان سوزدةرئم ءذشئن جوعارئ جاقتان نةمةسة ءوزئم قئزمةت ةتةتئن ؤنيأةرسيتةت باسشئلئعئنان قئسئم بولدئ دةپ وتئرئک ايتا المايمئن. اريئنة، جذقالاپ بولسا دا ةسکةرتؤلةر ايتئلدئ. بيؤدجةتتةن جالاقئ الئپ وتئرعان سوث سول مةملةکةتتئث دة ساياساتئن قولداؤ کةرةک قوي دةگةندةي. دةگةنمةن دة جؤرناليستةردةن قاشئپ ءجذرمئن دةپ ايتا المايمئن، رةتئ سولاي بولئپ جاتئر.
اللا قالاسا، کةلةر جئلئ ةلگة کةلگةنئمة 20 جئل تولادئ. وسئ جئلدار ئشئندة ةلدئک مذددة ماسةلةسئندة پئکئرئمدئ جاسئرئپ قالعان ةمةسپئن. سونداي-اق الداعئ ؤاقئتتا دا ءوز ذستانئمئمدا قالامئن.
- ءسئز ةلئمئزدةگئ ساناؤلئ قئتاي تانؤشئنئث ءبئرئسئز. وسئ رةتتة قازاقتئث قئتايدئ تانؤئ قاي دةثگةيدة ءجذرئپ جاتئر؟ جالپئ قئتايدئ تاني الئپ جاتئرمئز با؟
- قازاق ةلئ مةن قئتايدئث اراسئنداعئ رةسمي ديپلوماتيالئق بايلانئس ورناعانئنا کةلةر جئلئ 20 جئل تولادئ. وکئنئشکة قاراي، سوثعئ 20 جئلدا عانا قئتايدئث کئم ةکةنئنة دةن قويا باستادئق. ايتسة دة قئتايتانؤعا اپئرئپ-جاپئرئپ کئرئسئپ کةتتئک دةؤگة ءالئ ةرتة. قانشا دةگةنمةن ق ح ر - 5 مئثجئلدئق تاريحئ بار ذلئ دةرجاأا. سوندئقتان دا ولار اينالاسئنداعئ مةملةکةتتةر تؤرالئ زةرتتةؤئن ءبئر ساتتة دوعارعان ةمةس. ال قئتايلار ءذشئن قازاقتئث ةشقانداي جذمباق جةرئ جوق. تاريحئمئز بةن مادةنيةتئمئز جانة دة مةنتاليتةتئمئز ولارعا بةس ساؤساقتاي بةلگئلئ. کةرئسئنشة، بئزگة قئتايدئث قاتپارئ قالئث، سئرئ بذگؤلئ جاتئر. مذنئث ءارتذرلئ سةبةپتةرئ بار.
ةث ءبئرئنشئسئ - تاريحي سةبةپ. ХIII عاسئرداعئ شئثعئس حاننئث جورئقتارئنان کةيئن قئتايلار مةن تذرکئ حالئقتارئ اراسئنداعئ بارئس-کةلئس ءذزئلئپ قالدئ. ولاردئ شئثعئسحاننئث قذبئلاي دةگةن ذرپاعئ، ال ءبئزدئ ونئث ذلکةن ذلئ جوشئ بيلةدئ. بئرنةشة عاسئر بويئ قئتايلار ءارتذرلئ توپتئث ئقپالئندا بولئپ کةلدئ. تةک 1911- جئلئ عانا چيث يمپةرياسئ قذلادئ. تؤرا وسئ کةزگة دةيئن، 7 عاسئرعا جؤئق قازاق پةن قئتاي ءبئر-بئرئمةن بةتپة-بةت کةلة العان جوق.
ال کةثةستئک کةزةثدة ةکئ ةلدئث اراسئنداعئ بارئس-کةلئستئ ماسکةؤ رةتتةدئ. وندا ءبئز کرةمل قئتاي جاؤ دةسة جاؤ دةپ، دوس دةسة دوس دةپ ايقايلادئق. ذزئن ءسوزدئث قئسقاسئ کةثةس ذکئمةتئ تذسئندا بئزدة قئتايتانؤ عئلئم رةتئندة اناؤ ايتقانداي قالئپتاسا قويعان جوق. قازاقتئث تانئمئندا "اقئرزامان بولعاندا قارا قئتاي قاپتايدئ" نةمةسة "ءتئسئ قيسئق، کوزئ قئسئق کورشئث بولادئ" دةگةن سياقتئ ماتةلدةرئ بولدئ. مذنئث ماردئمسئز، الابذتةن اقپارات ةکةنئن مويئنداؤئمئز کةرةک.
تةک ازاتتئق العاننان کةيئن ةلئمئزدة قئتايتانؤ ماماندئعئ اشئلدئ. مةن ءال-فارابي اتئنداعئ قازذؤ-دئث شاقئرتؤئمةن کةلگةنمئن. اتالعان سالا بويئنشا بذگئندة 100 گة جؤئق مامان تاربيةلةپ شئعاردئق. قازئرگئ کةزدة ةلئمئزدة قئتايتانؤ عئلئمئ ةندئ عانا قالئپتاسؤدا. تولئققاندئ قالئپتاستئ دةؤگة ءالئ ةرتةرةک.
قازاق ءذشئن قئتايدئ تاني ءتذسؤ - کوکةيتةستئ ماسةلةلةردئث ءبئرئ. سةبةبئ ءبئز تذگئلئ، مذحيتتئث ار جاعئنداعئ الپاؤئت مةملةکةتتةردئث ءوزئ قئتايمةن ساناسادئ. ال ءبئز بولساق، جاس مةملةکةتپئز. قئتايمةن يئق تئرةستئرئپ تذرا الاتئنداي اسکةري-ةکونوميکالئق جانة دةموگرافيا جاعدايئمئز ولارعا توتةپ بةرة المايدئ. ولارمةن تاؤةلسئز مةملةکةت رةتئندة تةرةزةمئز تةث. ءبئراق قالاي بولعاندا دا ئشکئ جانة سئرتقئ ساياساتتا کورشئ ةلمةن قارئم-قاتئناستئث وزئندئک ذستانئمدارئ بولؤئ کةرةک.
- سوثعئ کةزدة ب ا ق-تاردا قئتايدئ «اسپان استئ ةلئ» دةپ اتاؤ داستذرگة اينالئپ بارا جاتئر. ءبئزدئث ولاردئ ءدال وسئلاي اتاؤئمئز دذرئسپا؟
- وسئ "اسپان استئ ةلئ" دةگةن ءسوزدئ ةلگة کةلگةندة ءبئر-اق ةستئدئم. مذنئث ءمانئ نة دةپ ءذثئلئپ کورسةم، بذل ورئس تئلئنةن اؤدارئلعان ءسوز ةکةن. ال قئتايلار وزدةرئن ةشقاشان دا "اسپان استئ ةلئ" دةپ اتامايدئ. مئسالئ، ولاردئث "جذثگو" دةگةن اتاؤئ ورتالئق مةملةکةت دةگةندئ بئلدئرةدئ. ايتسة دة اتالعان ءسوزدئ ءارتذرلئ بذرمالاپ تذسئندئرةتئن قازاق جانة شةتةلدئک ساياساتکةرلةر بار. شئن مانئندة "جذث" - ورتا، "گو" دةگةن مةملةکةت دةگةندئ بئلدئرةدئ. الدةکئمدةر ايتئپ جذرگةندةي جذثگو دذنيةنئث کئندئگئ دةگةن ءسوزدئ بئلدئرمةيدئ. نةگئزئنةن قئتايدا کوپتةگةن ذساق-ذساق بةکتئکتةر مةن حاندئقتار بولعان. سولاردئث ورتالئعئندا شوعئرلانعان بةکتئکتئث نةگئزئندة کةيئن کةلة جذثگو دةگةن مةملةکةت قذرئلادئ.
ال "اسپان استئ ةلئ" دةگةن قازاق جانة قئتاي ذعئمئنا کةلمةيدئ. بذل ورئستاردئث شئعارئپ جذرگةن اتاؤئ. ال ولاردئث قايدان الئپ جذرگةنئن ءبئلؤ ءذشئن مذنئ زةرتتةؤ کةرةک. ويتکةنئ قئتايدئث وزئندة "اسپان استئ ةلئمئز" نةمةسة "اسپان استئندا ءبئز عانا تذرامئز" دةيتئندةي تذسئنئک جوق. شئن مانئندة اتالعان اتاؤدئ پايدالانؤ قازاققا عانا ةمةس، وزگة دة حالئققا ءتيئمسئز جانة ذيات نارسة. مذنان کةيئن جؤرناليستةر مةن ساياساتتانؤشئلار "اسپان استئ ةلئ" دةگةندئ مذلدة قولدانباؤئ کةرةک.
- سوثعئ 1-2 جئلدان بةرئ کوتةرئلئپ کةلة جاتقان "کةدةندئک وداق" داؤئ قازئرگئ کةزدة "ةؤرازيالئق وداققا" ذلاسقالئ وتئر. سوثعئ جئلدارئ ءجيئ-ءجيئ کوتةرئلةتئن وسئنداي سانسئز وداق ءبئزدئ ورعا جئعئپ جذرمةي مة؟
- وسئ کةدةندئک وداق ماسةلةسئ کوتةرئلة باستاعالئ بةرئ مةنئث جانئم کذيزةلدئ. سةبةبئ کةز کةلگةن وداق پةن بئرلةستئک الةؤةتئ تةث، شاما-شارقئ قارايلاس ةلدةردئث بئرلةسئپ کذن کورؤگة ارنالعان ذيئم بولؤئ کةرةک. ال وداقتئث ئشئندة الپاؤئت نةمةسة کئشکةنتاي مةملةکةت بولسا، بارلئعئنئث مذددةسئ ةشؤاقئتتا تةث بولمايدئ. مةنئث نةگئزگئ قارسئ بولؤئمنئث سئرئ - وداقتاس ةلدةردئث قذرامئ بولدئ. ماسةلةن، رةسةي مةن بةلارؤس ةتنيکالئق تذرعئدان ءبئر-بئرئنة بوتةن حالئق ةمةس. سةبةبئ ولار ءتذپتئث تذبئندة ءبئر-بئرئمةن قوسئلئپ کةتؤئ ابدةن مذمکئن. ءتئپتئ سولاي بولعان کذننئث وزئندة ةکةؤئ دة ذتئلمايدئ.
ال ءبئز کذنئ کةشة کةثةس ذکئمةتئنئث قذرامئنان ازةر دةگةندة بوساپ شئقتئق. وسئ سةبةپتئ بئزگة مذمکئندئگئنشة ورئستئث ةکونوميکالئق-اسکةري ت.ب. ةکسپانسياسئنان الئستاي بةرؤ کةرةک. الئستاي بةرؤ دةگةن ءسوز وتارسئزدانؤ باعئتئنا جئلجؤ دةگةندئ بئلدئرةدئ. ةگةر قايتادان بارئپ ولارعا جاقئنداساق، ورئستئث وتارلاؤ کةزئندةگئ پسيحولوگياسئ کذشةيةدئ. ذزئن ءسوزدئث قئسقاسئ، وتارلئق ساناعا قايتادان کذش بئتةدئ. سونداي-اق ةکونوميکالئق الةؤةتئمئز ورئسپةن تةث بولؤئ کةرةک. وکئنئشکة قاراي، بئزدة شيکئزاتتان باسقا ةشتةثة جوق.
نةگئزئنةن بئزدةر ةکئ نارسةدةن قاتتئ ذتئلامئز. بئرئنشئدةن، رةسةيدئث قئمبات ءارئ ساپاسئز تاؤارئن ساتئپ الامئز. ةکئنشئدةن، شةتةلدئث ارزان ءارئ ساپالئ تاؤارئنا قولئمئز جةتة الماي قالادئ. اينالئپ کةلگةندة اتالعان جاعداي حالئقتئث تذرمئسئنئث ناشارلاؤئنا الئپ کةلةدئ. کةدةندئک وداقتئث ار جاعئندا ءبئرتذتاس ةکونوميکالئق ايماق، ونئث ار جاعئندا ورتاق أاليؤتا مةن ورتاق ارميا ماسةلةسئ تذر. بذل دةگةنئثئز اتئ وزگةرگةن زاتئ ءبئر بذرئنعئ وداقتئث قذرامئنا بارئپ بودان بولؤ دةگةن ءسوز. بذل جاعدايدئ مةن وسئلاي تذسئنةمئن. الدة دة بولسا ةلباسئ مةن پارلامةنت کةدةندئک وداقتان شئعئپ، ءوز بةتئمئزشة تئرشئلئک ةتؤدئث قامئن قاراستئرؤ کةرةک. مذنئ اتام قازاق مارکس سياقتئ 40 توم کاپيتال جازباي-اق "ورتاق وگئزدةن وثاشا بذزاؤ ارتئق" دةپ ايتئپ کةتکةن. سول "بذزاؤئمئزدئ" باعئپ-قاعئپ، "وگئز" بولؤئن قامتاماسئز ةتسةک جارايدئ.
- جؤئردا ذلتشئلدار "مةملةکةتتئک ءتئل تؤرالئ" زاثئنئث جوباسئن کوپشئلئککة ذسئنعانئنان حاباردار بولارسئز. جالپئ، ءسئز اتا زاثئمئزدان "ورئس ءتئلئ - رةسمي ءتئل" دةگةن ستاتؤستئ الئپ تاستاؤ ماسةلةسئنة قالاي قارايسئز؟
- ةلگة کةلگةلئ بةرئ قازاق تئلئنة بايلانئستئ پئکئرلةرئمدئ شئرئلداپ ايتئپ کةلةمئن. جؤرناليستةر قازاق تئلئنة قاتئستئ ماسةلةنئ جازؤدان جالئقپاؤئ جانة مذنئ ةسکئرگةن تاقئرئپ دةپ ةسةپتةمةؤئ کةرةک. سةبةبئ قازاق ءتئلئ قاشان مةملةکةتتئک ءتئلدئث دةثگةيئنة جةتپةيئنشة، کذرةسئمئزدئ توقتاتپاؤعا ءبئر جاعئنان ءماجبذرمئز. مةملةکةت باسشئسئنان باستاپ کةز کةلگةن شةنةؤنئک شةتةلگة شئققاندا قازاقشا سويلةسة عانا مةملةکةتتئک ءتئل ماسةلةسئ شةشئلةدئ.
ال ذلتشئلدار ذسئنعان "مةملةکةتتئک ءتئل تؤرالئ" زاث جوباسئن مذقيات وقئپ شئقتئم. وسئ کذيئندة قابئلدانئپ جاتسا، ارينة، جاقسئ بولار ةدئ. ال ورئس تئلئنة رةسمي نةمةسة ذلت ارالئق ءتئل دةپ ستاتؤس بةرؤدئث قاجةتئ جوق. ويتکةنئ ءبئزدئث ةلدة ورئستار بار بولعانئ دياسپورا بولئپ ةسةپتةلةدئ. ال دذنية ءجذزئ مةملةکةتتةرئنئث کونستيتؤسياسئندا دياسپورانئث تئلئنة ارتئقشئلئق بةرگةن ةمةس. سوندئقتان دا ةشقانداي ةکئلةندئرمةستةن کونستيتؤسياداعئ ورئس ءتئلئ رةسمي ءتئل دةگةندئ الئپ تاستاؤئمئز کةرةک. بذل - ءبئر. ةکئنشئدةن، مئث جةردةن تئلگة بايلانئستئ زاثدئ قاتئرئپ قويئپ قازاق تئلئنة مةملةکةتتئک تذرعئدا قاجةتتئلئک تؤدئرماساق، ودان تذک تة شئقپايدئ.
قازئرگئ کةزدة ب ا ق قئتايداعئ قازاق مةکتةپتةرئ جابئلئپ جاتئر دةپ دابئل قاعؤدا. دةگةنمةن دة اتالعان مةکتةپتةردئ قئتايلار جاؤئپ جاتقان جوق. قازاقتاردئث ءوزئ "بالام نان جةي الماي قالادئ" دةپ جاپپاي بالالارئن قئتاي مةکتةپتةرئنة بةرئپ جاتئر. ويتکةنئ قئتاي ذکئمةتئ ءوز تئلئنة دةگةن قاجةتتئلئکتئ جوعارئ دةثگةيگة کوتةرة ءبئلدئ. وسئنداي قاجةتتئلئکتةن بارئپ وزگة حالئقتار قئتاي ءتئلئن ذيرةنؤگة ءماجبذر بولؤدا. ءبئزدئث بيلئک قازاق تئلئنة قاجةتتئلئکتئ تؤدئرا السا بولعانئ. باسقاسئ وزدئگئنةن شةشئلةدئ.
- ؤاقئت ءبولئپ، اثگئمةلةسکةنئثئزگة راقمةت.
اثگئمةلةسکةن - سةرئک قذدايبةرگةن ذلئ.
دةرةككوز: «جاس الاش » گازةتئ