قئرعئز تالايبةك جةلتوقسانشئلاردئ جازالاعاندارعا بةرئلةتئن گراموتانئ قايتاردئ. ال قازاقتار شة؟

استانا. 21- قازان. قازاقپارات. جةلتوقسان كوتةرئلئسئنةن بةرئ شيرةك عاسئر وتكةنمةن، ويلاپ قاراساق، ونئ باسئپ-جانشؤعا قاتئسقان، سونداعئ بةلسةندئ ارةكةتتةرئ ءذشئن وكئمةت ماراپاتئنا ية بولعان جازالاؤشئلار ئشئنةن تةك ءبئر عانا ادامنئث وپئنؤعا باتئلئ بارعان ةكةن. ونئث ءوزئ دةموكراتيالئق رةفورمالار تولقئنئمةن قذرئلعان 1989- جئلعئ العاشقئ كوميسسيانئث جذمئسئ تذسئندا بولعان وقيعا كورئنةدئ...
None
None

بارشاعا بةلگئلئ، دةپؤتاتتئق سذراؤ سالؤلار مةن سايلاؤشئلاردئث تالاپ-تئلةكتةرئنة وراي، 1989- جئلعئ 6- ماؤسئمدا قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئ ءتورالقاسئ 1986- جئلعئ 17-18- جةلتوقسان وقيعاسئنا بايلانئستئ ماسةلةلةردئ قاراستئرؤ ءذشئن ارنايئ كوميسسيا قذرعان بولاتئن. جئلدئث سوثعئ شيرةگئنة قاراي قذرامئ كةثةيتئلدئ، ماسةلةنئ جان-جاقتئ زةرتتةؤدئ كوزدةيتئن باعدارلاما جاسالدئ، ساراپشئ توپتار قذرئلدئ دا، كوميسسيا جذمئسقا قئزؤ كئرئستئ. (الايدا، جذمئسئن اياقتاماعانئنا قاراماستان، رةسپؤبليكا بيلئگئنئث جوعارعئ ةشةلونئنداعئ ئقپالدئ توپتئث استئرتئن ارةكةتئ سالدارئنان، جوعارعئ كةثةس ءتورالقاسئ ونئ بةس ايدان كةيئن، 1989- جئلعئ 14- قاراشادا تارقاتئپ جئبةردئ.).

كوميسسيانئث اتقارئپ جاتقان جذمئسئنئث بارئسئ جايئندا قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئ ءتورالقاسئنا ذسئنعان حابارلاماسئندا ك س ر و حالئق دةپؤتاتئ، ك س ر و جوعارعئ كةثةسئنئث مذشةسئ مذحتار شاحانوأ سول شاققا دةيئن انئقتالعان مئنانداي دةرةكتةر كةلتئردئ: 17- جةلتوقساندا بةيبئت مانيفةستاسيا تذرئندة باستالعان نارازئلئق بةس مئثداي ستؤدةنت جانة جذمئسشئ جاستار قاتئسقان جاپپاي تارتئپسئزدئككة ذلاستئ، جاعدايدئ تذراقتاندئرؤ ءذشئن ئشكئ اسكةردئث قئزمةتكةرلةرئ، اسكةري وقؤ ورئندارئنئث كؤرسانتتارئ (7618 ادام) جذمئلدئرئلعان، فرؤنزة (قازئرگئ بئشكةك)، تاشكةنت، چةليابئ، جاثاءسئبئر، تبيليسي، ؤفا، سأةردلوأسك قالالارئنان اسكةري بولئمدةر الدئرئلعان، حالئق جاساقشئلارئ رةتئندة كوشةلةرگة تةمئر كةسپةلتةك، ارماتؤرا، كابةل، ت.س.س. قارؤلارمةن جاراقتالعان 10 مئثداي ادام شئعارئلعان.

ذزئن سانئ 18 مئثداي وسئناؤ «ءتارتئپ ساقشئلارئ» ءئس جذزئندة جازالاؤشئلار مةن جؤاسئتؤشئلار بولدئ دا شئقتئ. ولاردئث دةمونستراسياعا قاتئسؤشئلاردئ ذرئپ-سوعؤ ارةكةتتةرئ سالدارئنان 1233 ادام (بذل تةك ةمدةؤ مةكةمةلةرئندة تئركةلگةندةردئث سانئ) ءتذرلئ دارةجةدة جاراقات الدئ. قانشا جاننئث قازا تاپقانئ كذنئ بذگئنگة دةيئن جاسئرئلؤدا. بذل - كةثةس وكئمةتئ كةزئندةگئ بيلئكتئث ءوز حالقئنا قارسئ جاساعان قئلمئسئ بولاتئن. ونئ اشؤدئ ماقسات ةتكةن كوميسسيا دا كةثةس وكئمةتئنئكئ ةدئ. سوندئقتان، ءوز قئلمئسئن اشقئزؤعا مذددةلئ بولماعاندئقتان، بيلئك كوميسسيانئ تاراتئپ جئبةرگةن-دئ.

قئلمئستئ وكئمةت بذگئندة كةلمةسكة كةتتئ، اسكةري بولئمدةرئ الاثعا شئققانداردئ جازالاؤمةن ءام جؤاسئتؤمةن شذعئلدانعان ايبئندئ سوأةت ارمياسئ دا عايئپ بولدئ. قازئر كةثةستئك قؤئرشاق قازاق رةسپؤبليكاسئنئث ورنئنا تاؤةلسئز قازاقستان رةسپؤبليكاسئ تؤ كوتةرگةن. ءبئراق تاريح ساحناسئنان ئعئستئرئلعان سونداعئ سوأةتتئك بيلئكتئث مةملةكةتتئك قئلمئسئ ءالئ جةرئنة جةتة اشئلعان جوق. وسئنئ ويلاعاندا، سوأةت ارمياسئ سولداتئنئث قازاق وكئمةتئ بةرگةن ماراپاتتاؤ قاعازئن قايتارئپ جئبةرؤئ جانة ونئث كذنئ بذگئنگة دةيئن مذنداي قادامعا بارعان جالعئز ادام ةكةنئ قايران قالدئرادئ...

بذل جئگئت - قئرعئز رةسپؤبليكاسئنئث ازاماتئ ئلايتةگين تاالايبةك مولدوبةكؤؤلؤ (ئلايةأ تالايبةك مولدوبةك ذلئ). 1985-1987- جئلدارئ 5449- اسكةري بولئمدة قئزمةت ةتكةن. 1986- جئلعئ 17- جةلتوقساندا ولاردئ دابئلمةن تذرعئزئپ، الماتئداعئ قازاقستان كوممؤنيستئك پارتياسئ ورتالئق كوميتةتئنئث عيماراتئنا الئپ كةلدئ. ءبارئ دة كاسكا كيئپ، قالقان، سويئلمةن جاراقتانعان بولاتئن. جاراقتارئن اأتوموبيلدةرگة قالدئرئپ، مئنبة الدئنا ءتئزئلدئ. الاثدا دةمونسترانتتار (شامامةن 500-600 ادام) توبئ تذرعان. سول كةزدة بةيبئتشئلئك داثعئلئنان ةكئنشئ توپ كورئندئ.

«ءبئز اؤةلئ ولاردئ العاشقئ توپپةن قوسئلدئرماؤعا تئرئستئق، ءبئراق كةدةرگئ جاساي الماي، قايتادان ورنئمئزعا كةلئپ تذردئق، - دةدئ تالايبةك كوميسسياعا قئرعئزستانداعئ ئستئقكول وبلئسئ جةتئ وگئز اؤدانئنان جازعان حاتئندا. - شامامةن ساعات 15-16 لاردان باستاپ الاثعا حالئق كوپتةپ كةلئپ جاتتئ دا، ولاردئث قاتارئ تةز ءوستئ. حالئق تاراپئنان ءبئز جاققا الدةقانداي اگرةسسيالئق نةمةسة سونداي ءبئر قاستئق پيعئل كورسةتئلگةن جوق. ءبئراق، بالا كوتةرگةن ايةل سويلةپ بولعاننان كةيئن، باسقا دا سويلةگئسئ كةلگةندةردئ مئنبةگة جئبةرمةي جاتتئ، بذل قازاقستان اكئمشئلئگئنئث بةي دةموكراتتئعئن كؤالاندئرادئ.

الاثداعئ جذرت نارازئلئق بئلدئرئپ، مئنبةدةگئ باسشئلاردئ ايئپتاي باستادئ، سوسئن بئزگة شةپتةن مئنبةگة وتكئزئپ جئبةرئثدةر دةپ ءوتئنئش ايتتئ. ودان كةيئن ءبئزدئ جازعئرؤعا كئرئستئ. كةي تذستان «فاشيستةر» دةگةن ايقايلار شئعئپ جاتتئ. بئرةؤلةرئ باسئمئزدان قذلاقشئنئمئزدئ جذلئپ الئپ، ءار جاققا لاقتئرا باستادئ.

ميليسيونةرلةر بةلسةندئلةر مةن ذگئتشئلةردئ ذستاپ، توپ ئشئنةن سذيرةپ الئپ شئعؤعا كئرئسكةندة، ادامدار قاتتئ اشؤ شاقئردئ. يئن تئرةسئپ، ئلگةرئ تولقئدئ. ءبئز توپتئث تةگةؤئرئندئ قئسپاعئن بئرةر مةزگئل عانا ذستاپ تذرا الدئق. سوسئن ادامدار ءنوپئرئ ءبئزدئ مئنبة سئرتئنا ئعئستئردئ. مئنبة سئرتئندا ءتئزئلئپ ساپقا تذردئق. وسئدان كةيئن بويئن اشؤ كةرنةگةن ادامدار بئزگة قاراي قولدارئنا ئلئككةندئ (قار، جذلئنعان وكشة، ت ت.) لاقتئرا باستادئ. سوندا ءبئز بذيرئققا سايكةس ولاردئ الاثعا قؤئپ شئقتئق تا، قايتادان مئنبة سئرتئندا ورالدئق.

بئرةر ميتينگئشئلةر ارانداتؤشئلاردئث ازعئرؤئنا ءتذسئپ قالماؤعا شاقئرئپ جاتتئ، ءبئراق ولاردئ ةشكئم تئثدامادئ. ارانداتئلعان ادامداردئث كةيبئرئ بئزگة تاس لاقتئردئ. سوندا ءبئز قازاقستان ئشكئ ئستةر ءمينيسترئنئث بذيرئعئ بويئنشا قالقان مةن سويئل الئپ، دةمونستراسيانئ قؤئپ تاراتؤعا كئرئستئك. ءبئز قارؤلانعاننان كةيئن جانة توپتئ قؤؤدئ جذزةگة اسئرؤعا كئرئسكةنئمئزدة، كذشتئ تارتئپسئزدئكتةر باستالدئ. جاؤاپ رةتئندة بئزگة تاس، سئندئرئلعان گرانيت، ءمارمار كةسةكتةرئ جاؤدئرئلدئ. شامامةن ساعات 23 تة مةن سوققئدان ةسئمنةن تانئپ قالدئم دا، گوسپيتالعا ءتذستئم.

مةنئث باتالونداس جولداستارئمنئث ايتقاندارئنا قاراعاندا، ساعات 23 تةن كةيئن ساپةرلئك شاعئن كذرةكشةسئن ذستاعان شةكارا ؤچيليششةسئنئث كؤرسانتتارئن ئسكة قوسقان. كؤرسانتتار «بذلئكشئلدةردئ» ءسوزدئث تؤرا ماعئناسئندا، ءئس جذزئندة تؤراپ-شاپقئلاعان... مةنئث جولداستارئم بذل ايتقاندارئمدئ راستايدئ!»

سويئل مةن ساپةر كذرةكشةسئن قولدانؤدئث سالدارئ سول، دةمونسترانتتار قئرعئنعا ذشئراتئلدئ: «مةن جانة مةنئمةن بئرگة اسكةري قئزمةتتة بولعان مةنئث جولداستارئمنئث ءبارئ قذرباندئقتار سانئ بذقارالئق اقپاراتتا حابارلانعانداي 2 ادام ةمةس، ودان الدةقايدا كوپ ةكةنئن وتة جاقسئ بئلدئك»، - دةپ جازدئ تالايبةك ئلايةأ. ول اسكةرگة شاقئرئلعانئن ماقتانئش ةتئپ، ءاردايئم «بارلئق جارعئلئق تالاپتاردئ ورئنداؤعا تئرئستئم»، - دةيدئ، - «ءبئراق جةلتوقسان وقيعالارئ مةنئ ارمياعا دةگةن انتيپاتياعا الئپ كةلدئ». ونئث يلانئمئنشا، الماتئ الاثئنا اسكةر اپارؤ - بذقانئ شايقاسؤعا شاقئرعان ماتودوردئث قولئنداعئ قئزئل شذبةرةكتةي رول اتقارعان. «مةن تاعئ دا قايتالايمئن - حالئق اگرةسسياشئل پيعئلدا ةمةس بولاتئن»...

تالايبةك 1987- جئلئ اسكةردةن بوساپ ةلئنة كةلگةنئندة، وزئنة كذدئكتئ كوزبةن قاراعانداردئ كورؤدئث جانة تؤ سئرتئنان ايتئلعان «فاشيست» دةگةن ءسوزدئ ةستؤدئث اؤئر بولعانئن جازئپتئ. «مةنئث اتام فاشيستةرمةن سوعئستا قازا تاپتئ، - دةيدئ ول. - فاشيستةر تؤرالئ كئتاپ وقئپ، فيلم كورگةنئمدة، ادامداردئث قالاي حايؤانعا اينالاتئنئن تذسئنبةؤشئ ةدئم، ءبئراق ءوزئمنئث كؤا بولعان جايتتةرئمنةن كةيئن، مذنئ قايتئپ وپ-وثاي جاساؤعا بولاتئنئن - ادامداردئ تةك باسقا حالئقتارعا عانا ةمةس، ءوز حالقئنا دا جاؤئققان اثعا اينالدئرؤعا بولاتئنئن ذقتئم».

ول الماتئ الاثئنا اسكةر كئرگئزگةندةردئ، اسئرةسة ساپةر كذرةكشةسئمةن قارؤلانعان كؤرسانتتاردئ اكةلگةندةردئ قاتاث جازالاؤ كةرةك دةيدئ، سونئمةن بئرگة، الاثعا سپيرتتئ ئشئمدئكتةر، ارماتؤرالار جانة ت.ب. سؤئق قارؤ تاسئپ اكةلگةندةردئ دة جاؤاپقا تارتؤ كةرةكتئگئن ايتادئ.

تالايبةك قئرعئز ةلئنةن جولداعان حاتئندا ءوزئن «ةرجذرةكتئگئ مةن جانقيارلئق ءئس-قيمئلئ ءذشئن» قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئ ءتورالقاسئنئث گراموتاسئمةن ماراپاتتالعانئن حابارلاي وتئرئپ: «جازئقسئز جانداردئث قانئ جاعئلعان بذل لاس زاتتئ مةن كةرئ قايتارامئن»، - دةپ جازئپتئ. ال گراموتانئث شةكةسئنة: «مةن بذل دذنيةنئ قايتارامئن، سةبةپتةرئ مةنئث حاتئمدا كورسةتئلگةن. بذل زات مةندة ساقتالؤعا لايئق ةمةس. مةن فاشيست ةمةسپئن، ونئث ذستئنة - ماثگذرت ةمةسپئن»، - دةپ قولئن قويعان.

كوتةرئلئس باسئپ-جانشئلعاننان كةيئن، «ةرلئكتةرئ ءذشئن» رةسپؤبليكانئث ةث بيئك ناگرادالارئ - قازاق ك س ر جوعارعئ كةثةسئنئث قذرمةت گراموتاسئمةن جانة جوعارعئ كةثةس ءتورالقاسئنئث گراموتاسئمةن جازالاؤشئلار مةن جؤاسئتؤشئلار قاتارئندا تذرعان جذزدةگةن سولدات (سئرتتان اكةلئنگةن اسكةري كذشتةر قاتارئندا بولعاندار دا)، ميليسيونةرلةر، حالئق جاساقشئلارئ ماراپاتتالدئ. ونداعان ادام ماسكةؤدةن وردةن-مةدالدةر الدئ. سولاردئث ئشئنةن تةك سوأةت ارمياسئندا قئزمةت ةتكةن قئرعئز جئگئتئ تالايبةك ئلايتةگين عانا (بالكئم، ماعان ءمالئم ةمةس وزگةلةر دة بار شئعار) اتالعان قادامعا بارعان. سونئسئمةن دة ول بارشامئزدئث قذرمةت كورسةتؤئمئزگة ابدةن لايئق ازامات.

ال ءوز ئشئمئزدةگئ «ةرلةر» نةگة ةكئ ونجئلدئقتان استام ؤاقئت بويئ ءذنسئز ءجذر؟ بذل ولاردئث قازاق مذددةسئنة جانئ اشئمايتئندئقتارئنئث، جةلتوقسان كوتةرئلئسئنة ءمان بةرمةيتئندئكتةرئنئث بةلگئسئ ةمةس پة؟ ءبئز تةك تالايبةكتئث باتئل شةشئمئ جايئن عانا اثگئمةلةپ وتئرمئز. ءئس جذزئندة، سول كةزةثدة حالئققا قارسئ جذرگئزگةن رةپرةسسيالئق شارالارئ ءذشئن - جذزدةن استام قئز-جئگئتكة جازا كةسكةن سوتتار دا، مئثداعان ادامدئ جذمئستان، وقؤدان شئعارعان، پارتيالئق، كومسومولدئق جازامةن قؤدالاعان اكئمشئ-فؤنكسيونةرلةر دة ءوز ارةكةتتةرئنة سئني كوزبةن قاراي قويعان جوق. ولاردئث تاراپئنان مورالدئق تذرعئدا تازارؤعا قذلشئنئس بولماؤئ قالاي؟

بةيبئت قويشئبايةأ

دةرةككوز: «جاس قازاق ءذنئ» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار