ةركةكتةر نةگة ةرتة ةسةيمةيدئ؟

استانا. 6- قازان. قازاقپارات - XX عاسئردئث باسئندا كارل يؤنگ ةركةكتةر قوعامئنا: «ءجونسئز ؤشئققان بالاباقشا» دةپ باعا بةرئپتئ. ودان بةرگئ ؤاقئتتا دا «ةركةكتةر تئم ذستاقتالئپ كةتتئ» دةؤشئلةر بار. وعان سةبةپ، ءوز ئسئنة مئعئم ءارئ تابئستئ ايةلدةر قاتارئنئث جئل سايئن كوبةيئپ كةلة جاتقاندئعئ بولسا كةرةك. وسئنئث سالدارئنان، عالئمداردئث زةرتتةؤلةرئنة قاراعاندا، ةركةكتةر «بالانئث كذيئن» كةشة باستاعان سئثايلئ.
None
None

قازئر كوپتةگةن جؤان جذدئرئقتئلاردئث ءبئر بولئگئ ناقتئ شةشئم قابئلداؤعا، وتباسئن اسئراؤعا كةلگةندة جاسقانشاقتاپ، دةم دة ةكئ ويلئ بولئپ قالاتئن جاسوسپئرئمدةردئث كذيئن كةشةدئ ةكةن. مذنئ پسيحولوگتار ءارتذرلئ جاعدايمةن تذسئندئرةدئ. ماسةلةن، فرانسؤز پسيحولوگئ نويكوليا لورةنة: «ايةلدةردئث جاؤاپكةرشئلئگئ كذشتئلةؤ. ءاربئر دذنيةگة كةلگةن قئز بالانئث بويئندا ذرپاقتئ ساقتاؤ مةن بولاشاق بالالارئ الدئنداعئ جاؤاپكةرشئلئك سةزئمدةرئ باسئم كةلةدئ. ةگةر ايةلدةردئث بالاسئ بولسا، ول سولاردئ اسئراؤ ءذشئن بارئن سالادئ. ءتئپتئ ولارعا كذيةؤئ دة، اعا نةمةسة ءئنئسئ دة، ءتئپتئ كوثئلدةستةرئ دة ارقا سذيةپ، اقشا سذراؤدان قئسئلمايدئ. ايةلدةر ةرلةرگة قاراعاندا از اؤئرئپ، كةرئسئنشة، ذزاعئراق جاسايدئ. ويتكةنئ ولار ءوز مذثئن شاعؤعا نةمةسة دةمالؤعا ؤاقئتئ بولا بةرمةيدئ. ذنةمئ قيمئل، ءئس-ارةكةت ذستئندة جذرةدئ. ولاردئث الدئنا قويعان ماقساتئ - بالالاردئ ءوسئرؤ، وقئتؤ، ذيلةندئرؤ، نةمةرة تاربيةلةؤ. ال ةرلةر ءوز باسئنئث قامئن كذيتتةپ، ءتئپتئ وتباسئن تاستاپ كةتؤدةن دة تايئنبايدئ» دةيدئ. فرانسؤزداردا «enfant» دةگةن ذعئم بار (ورتا عاسئردا بيلئكتةگئلةردئث بالالارئنا قاتئستئ كوبئرةك ايتئلعان). ول بالالارعا 8-دةن 12 جاس ارالئعئندا دذرئس تاربية بةرئلمةؤئنة بايلانئستئ دا ايتئلادئ. تؤرا وسئ جاستا ذل بالالاردئث بويئندا ئستةگةن ئسئنة جاؤاپ بةرؤ قاسيةتتةرئ قالئپتاسادئ. وكئنئشتئسئ سول، قازئرگئ بالالار بويئندا وسئنداي مئنةزدةردئث قالئپتاسؤئ ازايئپ بارادئ. ءتئپتئ كةيبئر ةرةسةك ةرلةردئث تئرلئگئ دة جاسوسپئرئمدةردئث قئلئعئنا ذقساپ بارا جاتقاندئعئ پسيحولوگتاردئ قاتتئ تولعاندئرادئ ةكةن. 13 پةن 16 جاس ارالئعئندا ةسةييؤ سةزئمئ قالئپتاسئپ، ادامنئث ءوزئن-ءوزئ باعالاؤ قذندئلئقتارئ قالئپتاسادئ. 17 جاستا ادام العاش رةت ومئردةن ءوز جولئن تاثداؤدئ ناقتئ شةشةدئ. مذنئمةن قاتار ادام ءوز ومئرئندة بئرنةشة كةزةثدةردةن وتةدئ: جاس ةرةكشةلئگئنة بايلانئستئ توقئراؤ جانة باسقا دا. سولاردئث قاتارئندا «بالالئق توقئراؤ» ادام بويئندا ءومئر بويئ قالئپ قوياتئن كورئنةدئ. ايتالئق، داپ-دارداي ذلداردئث اياق كيئمئنئث باؤئن انالارئ بايلاپ بةرئپ جاتادئ، ءذي تاپسئرماسئن ورئندايدئ، ئدئسئن، ونئث بولمةسئن جؤادئ، توسةگئن جينايدئ. ال قئزدار وسئنداي تئرلئكتةردئ وزدةرئ ايتقئزباي-اق جاسايدئ. بذگئندة بالالارئنئث قايدا وقئعئسئ كةلةتئندئگئن، ونئث اقشاسئن تولةؤدئ، ةسكئ تانئستارئ ارقئلئ جذمئسقا ورنالاستئرؤدئ دا اتا-انالار شةشةدئ. بذل ماسةلة ذل-قئزئ 20-30 جاسقا تولسا دا تةك اكة-شةشةنئث موينئنا ارتئلعان جذك بولئپ تذر. اسئرةسة، ذلدار ءذشئن...كةلئن تاثداؤ دا كوپ جاعدايدا اتا-انانئث ةنشئسئنة بذيئرادئ. وسئنداي تاربيةنئ كورگةن ذل بالا ءوزئنئث ةسةيگةنئن دة ةستةن شئعارئپ الادئ ةكةن. ال قامقورلئقسئز قالعان ذل تةز وكپةلةيدئ، ءتئپتئ ذيدةن كةتئپ قالؤدئ داعدئعا اينالدئرادئ. وسئنئث سالدارئنان ازاماتتئق نةكةگة تذراتئندار دا كوبةية باستاعان. قازاقتئث قارا شاثئراعئنا ونشا كةلئثكئرة بةرمةيتئن وسئنداي كةلةثسئز قذبئلئستار قازئر ءبئز ءذشئن دة ذيرةنشئكتئ قذبئلئسقا اينالا باستادئ.

بالالاردئ ذلدة مةن بذلدةگة وراؤعا قذشتارلئق، قيئندئق كورمةؤئ ءذشئن بارئن اياماؤ سةكئلدئ داعدئعا بويئ ذيرةنگةن بالالاردئث قايسئبئرئ ءبئرئنشئ كةزةكتة وزئنة قامقور بولا الاتئن جار ئزدةيتئن كورئنةدئ. ول نة وزئمةن جاستئ، نة وزئنةن ذلكةن بولئپ شئعادئ. ءدال وسئنداي جاعداي قازئر قازاقتاردئث اراسئندا دا جةتكئلئكتئ. ةرتة ةسةيمةؤدئث سالدارئ بئزگة دة جةتئپ، وسئنئث سالدارئنان ذلتئمئزعا ءتان رؤحاني قذندئلئقتاردئ جوعالتا باستاپپئز. - ةركةكتةر، اسئرةسة، قازاق جئگئتتةرئنئث دة ةرتة ةسةيمةؤئنئث سةبةپتةرئ بار. قازئر ءار وتباسئ ةكئ-ءذش بالا عانا تاربيةلةيدئ. اكة-شةشةلةرئ سولاردئ الاقانئندا ذستاؤعا داعدئلانعان. الايدا تاربية ماسةلةسئنة تةرةثئرةك نازار اؤدارئپ، جاقسئ مةن جاماندئ اجئراتئپ، ذلكةن-كئشئنئ سئيلاي بئلؤگة، سول بالا شاثئراقتئ العا اپاراتئن ازامات رةتئندة ءتذسئنؤئن جاستاي ساناسئنا قذيؤ جاعئ كةمشئن. ءتئپتئ ةسةيئپ كةتكةن قئز-جئگئتتةردئث اتا-اناسئنا ءالئ كذنگة سالماعئن سالئپ جذرگةندةردئ كورئپ ءجذرمئز. ءتئپتئ ءسال نارسةگة رةنجئسئپ، اجئراسئپ جاتاتئندار بار. وسئنئث بارلئعئ ةرتة ةسةيمةؤدئث سالدارئ. ايةلئنة قامقور بولئپ، شاثئراقتئث تئرةگئ بولؤدئ ةر ازاماتتئث سةزئنبةؤئ - ذلكةن كةمشئلئك. ةجةلدةن حالقئمئز ومئرگة ذل كةلگةن سوث، ونئ شاثئراقتئث تئرةگئ دةپ بئلگةن. ذلدئ كئشكةنة كةزئنةن ءور مئنةزدئ، باتئر دا باتئل بولؤعا، اتاسئنئث تاياعئن ذستايتئن ةتئپ، قاريالاردان باتا الدئرئپ وسئرگةن. وسئنداي جاقسئ قاسيةتتةردئث ءبارئ كيةلئ نارسة ةدئ، بالانئث ةسةيؤئندة ماثئزئ زور. سوندئقتان اتادان بالاعا مذرا بولئپ قالعان جاقسئ قاسيةتتةردئث بارلئعئن بذگئنگئ بالالاردئث بويئنا ءسئثئرؤئمئز كةرةك. بذعان جالعئز اتا-انا ةمةس، بالالار باقشاسئندا - تاربيةشئلةر، مةكتةپتة - ذستازدار دا اتسالئسؤئ كةرةك. الايدا تذرمئس قامئن كذيتتةپ كةتكةن وتباسئلار بارلئق تاربيةنئ ذستازدارعا ارتئپ قويادئ. وسئنئث سالدارئنان جاسوسپئرئمدةر اراسئندا قئلمئستئق جاساؤ، ئشئمدئككة بوي الدئرؤ كوبةيدئ. ال قازئرگئ ؤاقئتتا بالاعا ءبئرئنشئ كةزةكتة اتا-انا قاراؤئ كةرةك. بالانئث نامئسئن وياتئپ وتئرؤ كةرةك: ول ةل ازاماتئ ةكةندئگئن، شاثئراقتئث تئرةگئ بولاتئندئ-عئن وتباسئنان سةزئنؤئ ءتيئس.

ةندئ «ةركةكتةر نةگة ةرتة ةسةيمةيدئ؟» دةگةن سذراققا جاؤاپ ئزدةسةك، ونئ بالانئ ةسةيتؤ، اقئل-ةسئنئث ةرتة كئرؤئنة اتا-انانئث وتباسئلئق تاربيسئمةن تئعئز بايلانئستئ. سودان كةيئنگئ ماسةلة ورتاعا بايلانئستئ. ايتالئق، جاستار ةلئكتةيتئن ةگدة جاستاعئ ازاماتتاردئث ونةگة كورسةتؤئ سيرةپ بارادئ. قازئر 50-60 جاستاعئ كةيبئر ازاماتتارئمئز الدئنان قاراساث - اتا، ارتئنان قاراساث - بالا بولئپ ءجذر. ذلگئ كورسةتةتئن، اتالئ ءسوز ايتاتئن جاستا وتباسئن تاستاپ ازاماتتئق نةكةدة تذراتئندار دا، جاس قئزدارعا ذيلةنئپ كةتئپ جاتقاندار دا كةزدةسةدئ. مذنئث ءوزئ بالا تاربيةسئنة كةرئ اسةر ةتةدئ. قازاق قوعامئنا تذسكةن قذرتتئث ءبئرئ - وسئ، - دةيدئ كورنةكتئ عالئم، پةداگوگيكا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پسيحولوگيا عئلئمدارئنئث پروفةسسورئ كذلاش ورازبةكوأا. ةؤروپادا جالعئزئلئكتئ ةركةكتةر كوپ، الةؤمةتتئك كومةك قاراجاتئمةن قارا باسئن عانا اسئراپ جذرگةندةر دة جةتكئلئكتئ. قالتاسئندا مئس-مئس اقشاسئ بار بايلاردئث بالالارئ ءتئپتئ ةسةيؤ دةگةندئ دذرئس تذسئنة بةرمةيدئ ةكةن. ءبئراق اكةسئنئث اماناتئن ابئرويمةن اتقارئپ جذرگةن جئگئتتةر دة كةزدةسئپ قالادئ. الايدا وسئنئث بارلئعئن جيناقتاپ كةلگةندة تةگئ مذسئلمان حالقئنا جةتةتئن ذرپاق جةر بةتئندة وتة از سةكئلدئ كورئنةدئ دة تذرادئ. ونئث ئشئندة قازاق حالقئ ذرپاق تاربيةلةؤدة الدئنا جان سالمايتئن ذلت ةكةنئن باياعئدان دالةلدةگةن. ةندةشة، وسئ ءذردئستئ ذستاپ قالؤ - بارئمئزگة سئن. - راسئ كةرةك، ءبئز قذندئلئقتارئمئزدئ جوعالتپاساق تا ونئ ذرپاق بويئنا سئثئرؤدة السئزدئگئمئزدئ كورسةتئپ الدئق. بذل - ءبئزدئث ذلكةن كةمشئلئگئمئز دةؤگة بولادئ. ماسةلةن، قازئر قالاداعئ مةكتةپ جاسئنداعئ بالالاردئث كيگةن كيئمدةرئنة، ءسوز ساپتاؤئنا، اثگئمةسئنة، دةنةلةرئنة سؤرةت سالئپ الؤ سةكئلدئ ةرةكشةلئكتةرئنة زةر سالئثئزشئ. وسئعان قاراپ تذرئپ اتا-انالاردئث بالا تاربيةسئنة قانشالئقتئ ءمان بةرةتئندئگئن اثعاراسئز. مةنئثشة، وسئ ءذردئس جالعاسا بةرةتئن بولسا، قازاقتئث بولاشاق قاريالارئنئث قانداي بولارئن كوز الدئثئزعا ةلةستةتة المايسئز. ةندئ نة ئستةؤ كةرةك؟ وسئ سذراق ءار قازاق وتباسئنئث الدئندا كذندةلئكتئ تذرؤئ ءتيئس جانة وعان اتا-انالار جاؤاپ ئزدةؤدةن جالئقپاؤئ كةرةك. ءار شاثئراق بالانئ «وزئمدئكئ» دةگةن تذسئنئكتةن بذرئن «بذل ةلدئث ازاماتئ، قازاقتئث بولاشاعئ» دةگةن ذستانئممةن جاقسئ تاربية بةرگةندة عانا بارشامئزدئث بولاشاعئمئز ئرگةلئ بولماق. مئقتئ مةملةكةتتئ مئقتئ ازاماتتار عانا قذرا الادئ. ماسةلةن، پرةزيدةنتئمئز نذرسذلتان نازاربايةأ، تاؤةلسئزدئگئمئزدئث نةگئزئن قالاعان جذزدةگةن عالئمدار، قايراتكةرلةر، ءتئپتئ اؤئلدا جاتئپ تا ئرگةمئزدئث مئعئم بولؤئنا ءوز مذمكئندئگئنة ذلةس قوسئپ جذرگةندةر قانشاما! وسئنداي ازاماتتاردئث ونةگةلئ جاقتارئن جاس ذرپاقتئث ساناسئنا ءسئثئرؤدئ ذدايئ ويلاستئرئپ، تاربية ماسةلةسئنة بارئنشا نازار اؤدارعان ءجون. ةلئمئزدة ءومئردئث ءوزئ ةرتة ةسةيتكةن كئسئلةر دة بار. ولار كوپ اؤئرتپالئقتئ كوردئ. ءدال سونداي ازاماتتاردئث ذل-قئزدارئ دا ةرتة ةسةيئپ، ذلتقا ادال قئزمةت ةتئپ جذرگةن جايئ بار. سوندئقتان مةنئث ايتارئم، بايدئث نةمةسة كةدةيدئث بالاسئ بولسئن، ولاردئث تانئم-تذسئنئگئنة ةرتة ةسةيؤدئث قانشالئقتئ پايدالئ ةكةندئگئن ذعئمدئرؤئمئز ءتيئس، - دةيدئ ءال-فارابي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئ جؤرناليستيكا فاكؤلتةتئ دةكانئنئث ورئنباسارئ، فيلولوگييا عئلئمدارئنئث كانديداتئ الماگذل قذرمانبايةأا. ةندئ ءبئر قئزئعئ مئنادا بولئپ تذر. نارئق ةكونوميكاسئ جاعدايئندا ءومئر ءسذرؤ كةلةشةكتة ءتئپتئ كذردةلةنة تذسپةك. دةمةك، ءار ازامات ءذشئن ءبئلئمدئ، ئسكةر، ذيئمداستئرؤشئ، قاعئلةز بولؤدئث قانشالئقتئ قاجةتتئگئ قاجةتتئلئككة اينالادئ. ونداي جاعدايدا قازاق بالاسئ «قارا جذمئسشئ» بولؤدان الدئن الا ساقتانؤئ ءتيئس. جاقسئ وقئپ، قاجةتتئ ءبئلئم الئپ، ماماندئعئن جةتئك مةثگةرگةن، ومئردةن ءوز جولئن دذرئس تاثداعان جاس قانا جاقسئ ءومئر سذرؤگة مذمكئندئك الادئ. بذل ءذشئن، ياعني وسئ ماقساتقا جةتؤدئث ءبئر عانا جولئ - ةرتة ةسةيؤ. ةرتة ةسةيگةن كئسئنئث ةسةبئ دذرئس بولعالئ تذر. پسيحولوگتاردئث ايتؤئنشا، «ةندئ ءبئر 27-33 جئلدا ورتا جاستاعئلار ءذشئن ناعئز داعدارئس بولادئ». بذل قيئندئققا ءوزئ شةشئم قابئلداؤعا داعدئلانعان ازاماتتار عانا قارسئ تذرا الادئ. دةمةك، قازئرگئ قازاق جاستارئ وسئعان دايئن بولؤئ ءتيئس. جولداسبةك دؤاناباي

دةرةككوز:«ايقئن» گازةتئ

سوڭعى جاڭالىقتار