قازاقتئ مذسئلمان ةمةس دةپ ايئپتاؤ - ذلكةن قاتةلئك - ايدوس سارئم، ساياساتتانؤشئ

- قازئر ءدئن ماسةلةسئ مةن ءتئل ماسةلةسئ قوعامدئق پئكئردئث قازانئن قايناتئپ جاتئر، جؤئرداعئ ءتئل داؤئنئث پايداسئ بولدئ ما؟
- بذل داؤ بئرةؤلةردئث ارانداتؤشئلئعئمةن ةمةس، ستيحيالئ تذردة تؤئنداعان پئكئرتالاس بولاتئن. بيلئكتئث شةشئمئنةن كةيئن بذل داؤ اياقتالدئ دةپ تاعئ ايتا المايمئز. ماسةلة بذگئنگئ بيلئكتئث، دةپؤتاتتاردئث سوزئندة ةمةس. ءتئل تؤرالئ زاث 1989 - جئلئ قابئلدانعان بولاتئن. ول كةزدة «جةلتوقساننئث» ئزعارئ قايتپاعان، كةثةستئك ؤاقئت. قازاق پةن ورئستئث اراسئندا ءالئ دة بولسا تالاس-تارتئس بار، قازاقتاردا قورقئنئش بار، ذرةي بار. ياعني ول زاث سول كةزدةگئ حالئقتئث بويئنداعئ ذرةيدئ، قازاقتئث ءالئ دة بولسا ذلتتئق ازشئلئقتئ قذرايتئنئن سؤرةتتةپ تذر. ةستةرئثئزدة بولسا، 1989- جئلعئ ساناق بويئنشا قازاقستانداعئ قازاقتئث سانئ 49 پايئز عانا بولعان. ءبئز ول زاثعا رةنجي المايمئز. سةبةبئ ول سول كةزدئث ويئن ةرةجةسئنة سايكةس بولعان. ال ةندئ بذگئنگئ كذننئث جاعدايئ مذلدة بولةك. قذداي قالاسا، قازئرگئ قازاقتئث ذلةس سالماعئ 70 پايئزعا جةتئپ قالعانئن سوثعئ ساناقتئث كورسةتكئشتةرئ تاعئ دا ايقئنداپ وتئر. قازاقتاردئث دةنئ قازاقشا بئلةدئ جانة جازا الادئ. بذگئنگئ قازاقتاردئث ءتئل تؤرالئ زاث ءذشئن الاثداپ وتئرعانئ دا زاثدئلئق، تابيعي قذبئلئس دةگئم كةلةدئ. بئرةؤلةر ونئ بيلئكتئث جاساعانئ، ةكئنشئلةر ساياسي ويئن دةپ اتايدئ، ونئث ءبارئ - بوس ءسوز. بذل - ناقتئ قازاقتئث كذن تارتئبئندة تذرعان ذلكةن ماسةلة. ءتئل ماسةلةسئ الداعئ ءبئر ايدان كةيئن دة، ءبئر جئلدان كةيئن دة، ون جئلدان كةيئن دة، قئسقاسئ، ءوز مارتةبةسئنة ية بولعانعا دةيئن الدئمئزدان شئعا بةرةدئ. ءبئر زاماندا قازاقستانداعئ قازاقتار 90-95 پايئزدئ قذراعان. قازاقستان سول كورئنئسكة قايتئپ كةلة جاتئر. الداعئ جيئرما جئلدا قازاقستان نةگئزئنةن تذركئ تةكتئ، مذسئلمانداردئث ةلئنة اينالادئ. نةگئزئن قذراؤشئ قازاقتار بولسا، ونئث قاسئندا جذرگةن وزبةك، ذيعئر سياقتئ حالئقتار بولادئ. ماسةلةن، ذيعئرلار مةن وزبةكتةردئث ذلةس سالماعئ قازاقستانداعئ ورئستارمةن پارا-پار بولاتئنئ ءسوزسئز. سول كةزدة ءبئزدئث مةملةكةتكة ءتورت ءتئلدئ ةلگة اينالؤ كةرةك پة؟ ياعني وسئدان جيئرما جئل بذرئنعئ ويئن ةرةجةسئ بذگئنگئ كذنگة ساي كةلمةيدئ. وزگةرئسكة ءتذسؤ كةرةك. ءبئراز شةنةؤنئكتةر ءتئل ماسةلةسئن كوتةرؤشئلةردئ «كونستيتؤسياعا قارسئ كةلئپ جاتئر» دةپ ايئپتاپ جاتئر. ال ةندئ ءتذرلئ سلاأيان ذيئمدارئنئث «ورئس تئلئنة مةملةكةتتئك ءتئل مارتةبةسئن بةرئثئزدةر» دةگةن ذراندارئ كونستيتؤسياعا قارسئ شئعؤعا جاتپاي ما؟ قازاق قاؤئمئنئث، زيالئ قاؤئمنئث وسئنداي بةلسةندئلئك تانئتؤئندا، حات جازؤئندا دا ذلكةن گاپ بار. انا ءتئلئ دةگةنئمئز - كونستيتؤسيا سةكئلدئ قذرمةتتئ نارسة. كونستيتؤسيامئزدئ جازباي تذرئپ تا قازاق ءتئلئ ءومئر سذرگةن. سوندئقتان ماسةلةنئ كونستيتؤسياعا اكةلئپ تئرةؤدئث، وعان وزگةرئس ةنگئزؤدئ سذراعانداردان قذبئجئق جاساؤدئث قاجةتئ جوق. كونستيتؤسيا دةگةنئمئز قوعامنئث ورتاق كةلئسئمئن راستايتئن شارت قوي.
- ماسةلةن، بئزدة قازاق ءتئلدئ قاؤئم مةملةكةتتئك ءتئلدئث كذشةيتئلؤئن تالاپ ةتتئ. ال بيلئك ةث الدئمةن ةلدةگئ تذراقتئلئقتئ قالايتئنئن ءبئلدئردئ، تاعئ ءبئر قاؤئم بذل ماسةلةنئ شةشؤدة ةشقانداي كونسةنسؤس ئزدةمةيتئنئن، ياعني بذدان 20 جئل كةيئن بولسا دا، قازاق ءتئلئنئث مارتةبةسئن مويئندامايتئنئن بايقاتتئ، سولار جايلئ نة ايتاسئز؟
- قازاقتار مةملةكةت قذراؤشئ ذلت بولعاننان كةيئن موينئنا جذكتةلةتئن جاؤاپكةرشئلئك تة كةز كةلگةن وزگة ذلت وكئلدةرئنةن، ةتنوستان جوعارئ بولاتئنئ انئق. ءبئزدئث ورئس ءتئلدئ ساراپشئلار «جيئرما بةس پايئز حالئق ءدذر كوتةرئلةتئن بولسا نة بولادئ» دةپ، ةلدةگئ تذراقتئلئققا نذقسان كةلؤ قاؤپئمةن قورقئتئپ جاتادئ. تئنئشتئق كةرةك شئعار دةگةن پئكئر ايتئلئپ جاتئر. ال ةلدةگئ 70 پايئز حالئق كوتةرئلسة نة بولادئ؟ ونئ نةگة ويلامايمئز؟ ءبئز قازاق دةگةن تاعاتتئ حالئق، بارلئعئنا تذسئنئستئكپةن قارايدئ دةگةن پئكئردئ كوپ ايتامئز. مةنئث ويئمشا، تاعاتتئلئق (تولةرانتتئلئق) قاسيةت قازاقتا عانا ةمةس، ةلئمئزدةگئ بارلئق ذلت وكئلدةرئندة بولؤئ كةرةك. جانة ولار قازاقتئث مةملةكةتتئلئگئن مويئنداؤئ كةرةك. ول ماسةلةنئ كوپتةن بةرئ ءوزئمئز دة ايتئپ ءجذرمئز عوي. ةلئمئزدة قازاقستاننئث اقپارات كةثئستئگئن، بيلئگئن مويئنداماي، رةسةي بيلئگئن مويئنداپ، ةكئ بئردةي ةلدئث ءتولقذجاتئن كوتةرئپ جذرگةن، ةكئ بئردةي ةلدةن زةينةتاقئ الئپ جذرگةن ادامدار بار. بذل - ذلتتئق قاؤئپسئزدئگئمئزگة نذقسان كةلتئرةتئن جاعداي. كةزئندة رةسةي ابحازيا مةن وثتذستئك وسةتيانئ دذرلئكتئرگةن كةزدة العاشقئ قادامئ سول جاقتئث ازاماتتارئنا رةسةيدئث ءتولقذجاتئن تاراتؤدان باستاعانئن بئلةمئز. ياعني بذل ماسةلةگة ءبئز ذلكةن جاؤاپكةرشئلئكپةن قاراؤئمئز كةرةك. جؤئردا سولتذستئك ايماقتاردا بولعان ءماسليحات سايلاؤئنان كةيئن ءبئراز داؤ-دامايلار بولدئ. ءبئراز دةپؤتاتتارئمئز، ءبئراز شةنةؤنئكتةرئمئز، لاؤازئمدئ تذلعالارئمئزدئث قالتاسئنان رةسةيدئث پاسپورتئ شئققانئ ايقئندالئپ وتئر. ءبئز - ءسوزسئز ؤنيتارلئ، ءبئرتذتاس مةملةكةتپئز. ؤنيتارلئ مةملةكةت بولعاننان كةيئن تةك قانا قازاقستاننئث ازاماتتئعئن مويئندايدئ. جانة قازاقستاننئث ازاماتئ رةتئندة مةملةكةتتئك قئزمةتكة بارؤعا قاقئلئ.
- ءسئز تذرلئ باسئلئمدارعا پئكئر بةرگةندة جاثا ذرپاققا كوپ ءذمئت ارتاتئنئثئزدئ ءجيئ ايتاسئز. جاثا بؤئننئث اراسئندا سلاأيان تةكتةس جاستار دا بار، ولاردئث بويئنان شوأينيستئك يدةيالار تابئلؤئ مذمكئن بة؟
- بذل جةردة قاراپايئم عانا ماتةماتيكا بار، ذلكةن سانداردئث تةورياسئنا نةگئزدةيتئن بولساق، قازاقستان حالقئنئث قازاقئلانؤئ دةموگرافيالئق قذبئلئس بولئپ تذر. جالپئ، قازاقستاندا راديكالدئ ةكسترةميزمنئث ءذش باعئتئ بار. العاشقئسئ - ءدئني باعئت، ةكئنشئسئ - انارحيستئك سولشئل باعئت، ءذشئنشئسئ - ةتنو-سةپاراتيستئك باعئت. سوثعئ كةزدةرئ ةلئمئزدة سلاأيان تةكتئ ورئس جاستارئنئث كوشةدة جذرگةندة جاپپاي سأاستيكا، كرةست تاعئپ ءجذرؤدئ ادةتكة اينالدئرعانئن بايقادئق. بذل - سوناؤ ماسكةؤدةن تاراپ جاتقان يدةولوگيالئق ذگئت-ناسيحات جذمئستارئنئث قورئتئندئسئ. نةگئزئنةن، عالامتور ارقئلئ جةتئپ جاتئر. ورئس ءناسئلدئ جاستار «ءبئز نةگة ءوز قانداستارئمئز سياقتئ بولمايمئز» دةگةن پئكئرگة ذرئنادئ. ءبئراق ماثگئ سولاي بولئپ تذرادئ دةپ ويلامايمئن. ةرتةث شئندئقتئث دا شئرئلدايتئن كةزدةرئ كةلةدئ. قازئر رةسةيمةن قارئم-قاتئناسئمئز، قذدايعا شذكئر، جاقسئ. ءبئراق ةرتةث بةلگئلئ ءبئر سةبةپتةرگة بايلانئستئ ةكئ ةلدئث اراسئ ناشارلايتئن بولسا، ورئستئث ارنايئ قئزمةتتةرئ، باسقا دا مةكةمةلةرئ وسئ تاقئرئپتئ ابدةن ؤشئقتئرئپ جئبةرؤئ مذمكئن. سول كةزدة ءتذرلئ سةپاراتيستئك ذيئمدار ءوزئن كورسةتةدئ. مئسال ءذشئن، كةزئندة ناسيونال-بولشةأيكتةردئ جيناپ، وسكةمةن جاقتان كةلئپ، كوتةرئلئس جاساماق بولعان ليمونوأتئ جاقسئ بئلةمئز عوي. سوندئقتان مةن بذل ماسةلةگة ءجئتئ نازار اؤدارؤ كةرةك دةپ سانايمئن. جانة ةل ئشئندةگئ ذدةرئستةردئ مذقيات باقئلاؤئمئز كةرةك. ةلدةگئ ءدئني جانة ةتنيكالئق ةكسترةميزم نةگة كذشةيئپ كةتتئ؟ بولاشاعئمئزدئ ويلايتئن بولساق، بذگئنگئ سلاأيان ذيئمدارئنئث اراسئندا بولئپ جاتقان قذبئلئستاردئ مذقيات زةرتتةؤئمئز كةرةك. دةگةنمةن سونئمةن كذرةسةمئن دةپ ةكئنئث ءبئرئن تذرمةگة تئعؤ تاعئ دا امال ةمةس. مئسال ءذشئن، رةسةيدئث وزئندة پرةزيدةنتتئث، پرةمةردئث جانئنان باسقا دا قوعامدئق قورلار قذرئلئپ جاتئر. سولاردئث اقشالارئ قازئر قازاقستانعا اعئلئپ كةلؤدة. بذرئندارئ ءبئر-ةكئ عانا گازةت جذمئس جاساعان بولسا، قازئر ونداعان سايتتار، گازةتتةر بةلسةندئلئك تانئتؤدا. ولاردئث ئشئندة نة بوپ جاتئر، قانداي يدةيالار قوزعالئپ جاتئر، سونئث بارلئعئن زةرتتةؤ قاجةت.
كةزئندة اعئلشئننئث ايگئلئ ساياساتكةرئ «اؤعانستان - بذكئل يمپةريالاردئث جةرلةؤشئسئ بولاتئن مةملةكةت» دةگةن ةكةن. سول سةكئلدئ مةن ايتار ةدئم، كةزئندة قازاقستان كةثةس وداعئنئث جةرلةؤشئسئ بولدئ. ةندئ رةسةي ماثايئنداعئلارعا وسئلاي قئسئم جاساپ، ةركئنسي بةرةتئن بولسا، قازاقستان ءتذبئ سول رةسةيدئث ءوزئن دة ئدئراتئپ جئبةرؤئ مذمكئن. رةسةيلئكتةر «بئزدةر كةثةس وداعئن قايتا قالپئنا كةلتئرئپ جاتئرمئز» دةگةندئ ءجيئ ايتادئ. ءبئراق سول يمپةرياليستئك پيعئلدان وزدةرئنة كةلةتئن پايدانئث شامالئ ةكةنئن تذسئنبةيدئ. يمپةريادا ةث كوپ ذتئلاتئن حالئق - يمپةريانئث نةگئزگئ قذراؤشئ ذلتئ. بارلئعئن ذستاپ قالؤ ءذشئن ءوزئنئث كولونيالارئنا كوپ اقشا جئبةرة باستايدئ. بذكئل كذشئن، اقئلئن، ةنةرگياسئن جذمسايدئ دا، ناتيجةسئندة ءوزئنئث توز-توزئ شئعادئ. بذگئنگئ رةسةي - سونئث دالةلئ. مئسال ءذشئن، ةكئ سوعئس بولماعاندا، رةأوليؤسيا بولماعاندا، اشارشئلئق بولماعاندا رةسةيدئث حالقئ بذگئن 400 ميلليونداي بولئپ وتئرار ةدئ. ةندئ قازئر 130 ميلليوننان ازايئپ بارا جاتئر. رةسةي سوندا دا ءوزئنئث ساياسي كؤرسئن وزگةرتةر ةمةس. كةثةس وداعئ ةندئ ةشؤاقئتتا قالپئنا كةلمةيدئ. جاثا تؤعان ذرپاق وعان جول بةرمةيدئ. تاؤةلسئزدئكتة تؤعان ذرپاقتئث ساناسئ مذلدة بولةك. ةركئندئك، بوستاندئقتئث ذلكةن قذدئرةتئ بار. ونئ كذندةلئكتئ ومئردة ءبئز تذسئنبةؤئمئز دة مذمكئن. ءبئراق ونئث اسةرئ كذشتئ.
جالپئ، مةنئثشة، جاقئن بولاشاقتا قازاقستاندا عئلئم اكادةمياسئنئث جانئنان نةمةسة باسقا ءبئر مةكةمةلةردئث جانئنان رةسةيدئ زةرتتةؤ، قئتايدئ زةرتتةؤ، يسلامدئ زةرتتةؤ ورتالئقتارئن اشؤئمئز كةرةك. «بذل ةلدةر، ايماقتار بئزگة قانداي جاثا مذمكئندئكتةر اكةلةدئ نةمةسة قانداي قاؤئپتةر تؤدئرادئ» دةگةن ساؤالدارعا تالدانعان جاؤاپتار بةرئلؤ كةرةك.
- ونداعان جئلداردئث بولاشاعئن الدئن الا زةرتتةيتئن دةيسئز عوي؟
- ءيا، وكئنئشكة قاراي، ءبئزدئث قوعام بذگئنگئ كذنمةن عانا ءومئر سذرةدئ. بذگئنگئ جاعداي، بذگئنگئ قذبئلئستار ماثگئ-باقي دةپ ويلايمئز. شئن مانئندة، ولاي ةمةس. ةگةر الةمدئك ذردئستةرگة نازار قويساق، ون جئلدئث اياسئندا-اق ذلكةن وزگةرئستةر ورئن الاتئنئنا كوز جةتكئزةمئز. ال جيئرما جئلدا، وتئز جئلدا نة بولادئ؟ مئسالئ ب ذ ذ-نئث ساراپشئلارئ الداعئ جيئرما بةس، وتئز جئلدان كةيئن رةسةي مةملةكةتئ جارتئلاي مذسئلمان ةلگة اينالادئ دةگةندئ ايتادئ. ةگةر رةسةي حالقئنئث جارتئسئن مذسئلماندار قذراسا، ونئث بار بولمئسئ، العان بةتئ، ساياساتكةرلةرئنئث ءسوز ساپتاؤئ، بارلئعئ وزگةرةدئ. ءتذبئ تذتاستئعئن ساقتاي الا ما، الماي ما، ول دا بئر ماسةلة. سوندئقتان بئز دة «قازئرگئ كةيپئمئز - ماثگئ-باقيعا» دةگةن كوزقاراستان باس تارتؤئمئز كةرةك. بئرئنشئدةن، ءبئز قيالداي ءبئلؤئمئز كةرةك. قازئر بئزدة قيالداؤ دةگةن اتئمةن جوق بولئپ كةتتئ. سوثعئ كةزدةگئ ادةبي شئعارمالارعا، تذسئرگةن كينولارئمئزعا قاراثئز، فانتاستيكا جانرئ اتئمةن جوعالئپ بارادئ. نةگئزئ، قازاقتئث تابيعاتئ سونداي ءبئر قيالشئل، ارمانشئل ةدئ عوي. ءبئراق سول ارمانداردئ مةملةكةتتئك يدةياعا اينالدئرا ءبئلؤئمئز كةرةك. تاريحقا ذثئلسةك، الةمدةگئ ؤتوپيالئق يدةيالار، ذلكةن الةؤمةتتئك-ساياسي كوزقاراستاردئث، قوزعالئستاردئث باسئن باستاعانئنا كوز جةتكئزةمئز. ХVII عاسئردا كامپانةللالاردئث جازئپ كةتكةنئ، بةرتئن كةلة سوسياليستةردئث جازئپ كةتكةندةرئ ءتذبئ قانداي نارسةگة الئپ كةلدئ؟ سوندئقتان ءبئز ؤتوپيا جانرئن دا، انتيؤتوپيا جانرئن دا جاقسئ مةثگةرة باستاؤئمئز كةرةك سياقتئ. كةز كةلگةن جاعدايعا دايئن بولؤئمئز كةرةك. قئتايدئث سؤنسزئ دةگةن ذلكةن ستراتةگئ بولعان ةكةن، سول ايتئپتئ «جةثئس وزئمئزگة بايلانئستئ، ال ذتئلئس ءبئزدئث جاؤلارئمئزعا بايلانئستئ» دةپ. ةگةر ءبئز ءوزئمئزدئث جةثئسئمئزگة انئق سةنةتئن بولساق، باس بئرئكتئرة الاتئن بولساق، ذلكةن يدةيالاردئث توثئرةگئنة توپتاسا الاتئن بولساق، ءبئزدئ سئرتتان جاؤ المايدئ. ال ةندئ ءبئز ءوزئمئزدئث قازاق مةملةكةتتئگئن كذشةيتة وتئرئپ، ونئث قاسئندا تذركئ بئرلئگئ دةگةن يدةيانئ قاتار الئپ جذرةتئن بولساق، بولاشاقتا ةشبئر دةرجاأا ءبئزدئ الا المايدئ.
- قازئر ورئس ءتئلدئ ساياساتتانؤشئلار ب ا ق بةتتةرئنةن تذسپةيدئ، ءبئراق سولاردئث بولجامدارئنئث، ساياسي تذجئرئمدارئنئث پريزمالارئ تارئلئپ كةلة جاتقان جوق پا؟
- ءسوزسئز تارئلئپ كةلة جاتئر. وسئدان ءذش-ءتورت جئل بذرئن ساياساتتانؤشئلاردئث ذلكةن ءبئر كونگرةسئندة وسئ ماسةلة ءسوز بولئپ ةدئ. شةتةلدةن كةلگةن ساياساتتانؤشئلار قازاقستاندئق ساياساتتانؤشئلارعا كذلئپ: «ةي، جئگئتتةر، سةندةر حالئقتارئثنئث 60-70 پايئزئن قذراپ جاتقان ازاماتتاردئث نة دةپ جاتقانئن بئلمةسةثدةر، قازاقستان تؤرالئ قانداي پئكئر ايتا الاسئثدار»، - دةپتئ. ياعني ةگةر شئن مانئندة سةن قازاقستاندئق ساياساتتانؤشئ بولساث، سةنئث بولجامدارئث تذجئرئمدارئث دا جالپئ ذلتتئق دةثگةيدة بولؤ كةرةك. ياعني ورئس تئلئمةن شةكتةلئپ قالماؤ كةرةك. وسئنئث ءوزئ ولاردئث كوزقاراس اياسئنئث تارئلئپ كةلة جاتقانئن كورسةتةدئ. نةگئزئ ءبئر ءتئلدئ، ءبئر باعئتتا نةمةسة اشئقتان-اشئق رةسةيدئث سويئلئن سوعئپ جذرگةن ازاماتتار از ةمةس. دةگةنمةن بذل جاعداي دا بئرتة-بئرتة وزگةرئپ كةلة جاتئر. سةبةبئ قوس ءتئلدئ قاتار مةثگةرگةن ساياساتتانؤشئلاردئث سانئ ارتا باستادئ. وسئدان ءذش-ءتورت جئل بذرئنعئ ؤاقئتپةن ةسةپتةگةندة قازئر ءبئر توپ قازاق ءتئلدئ ساياساتتانؤشئلار ءوسئپ كةلة جاتئر. ونئث ءوزئ جةتئستئك دةپ ويلايمئن. سونئمةن قوسا، اعئلشئن، قئتاي جانة باسقا دا تئلدةردئ مةثگةرگةن ازاماتتاردئ كوپتةپ تارتؤ قاجةت.
- بيئلعئ جئلئ ءدئن داؤئ كورئنئس بةرگةن سوث، ساياساتتانؤشئلاردئث بارلئعئ دةرلئك ءدئن تؤرالئ پئكئر ايتئپ كةتتئ. شئنداپ كةلگةندة، سولاردئث كوبئ قازاق ءتئلئن دة بئلمةيدئ، يسلام تؤرالئ دا تذسئنئگئ جوق. ول جايئندا نة ايتؤعا بولادئ؟
- قازاقستاندا ءدئني تاقئرئپتئ جاقسئ مةثگةرگةن ساراپشئلار جوقتئث قاسئ ةكةنئ راس. ال ساراپشئ اتانئپ جذرگةندةرئنئث كوزئ - ينتةرنةتتةگئ ورئس ءتئلدئ اقپاراتتاردئ الئپ، سونئث نةگئزئندة تذجئرئم جاساپ جذرگةندةر. مةنئثشة، ونداي ساراپشئ الدئمةن قازاقئ ءداستذردئ، قازاقئ كونتةكستئ جاقسئ ءتذسئنؤ كةرةك، سودان كةيئن عانا بارئپ ةلدةگئ ءدئن احؤالئ جايئندا الدةنة ايتؤعا بولادئ. ءتئپتئ، ارابتئث ءتئلئن بئلسةث دة، ارابتئث تاريحئن بئلسةث دة، قازاقتئث تاريحئن بئلمةسةث، ءداستذرئ مةن ادةت-عذرپئنان حابارئث بولماسا، وندا سةنئث ايتئپ وتئرعان نةگئزدةمةلةرئث شاتا بولئپ شئعادئ. سوندئقتان مةن ايتار ةدئم، ارابتئث تاريحئن بئلگةن جاقسئ، الةمدئك ساراپشئلاردئث نة دةپ جاتقانئن بئلگةن جاقسئ، ءبئراق ونئ بذگئنگئ قازاقتئث ناقتئ ومئرئمةن، جاعدايئمةن تابئستئرا بئلگةن ودان دا دذرئس. مةنئث ويئمشا، ساراپتاما تةك سول كةزدة عانا ذتئمدئ بولئپ شئعاتئن سياقتئ. بئزدة وسئ جةتئسپةيدئ.
- ءدئن داؤئن قوعامنئث ءتذرلئ توپتارئ قالاي قابئلداپ جاتئر دةپ ويلايسئز؟
- قازئر ءدئن دةسة، ساؤاتئ بار ادامدار قاشاتئن جاعدايعا جةتتئك. ول دذرئس ةمةس. كةرئسئنشة، سونئ زةرتتةپ-زةردةلةؤئمئز كةرةك. قازاقتاردئث دئنگة، داستذرگة ورالؤئ - زاثدئ قذبئلئس. دةگةنمةن ءدئن سالاسئنئث باسئ-قاسئندا جذرگةن ادامدارعا ايتارئم، ءدئن ماسةلةسئن رةتتةؤدةگئ راديكالدئ قادامداردئث ءونئمئ ءاردايئم ءتيئمدئ بولا بةرمةيدئ. مئسالئ، تاجئكستان، قئرعئزستان ةلدةرئ ءبئراز قاتتئ قادامدارعا بارئپ جاتئر، ءبئراق مةنئثشة، ول - قاتة قادامدار. امةريكادا، اعئلشئنداردا «Soft power» دةگةن ذعئم بار، قازاقشا ماعئناسئ «جذمساق كذش». ياعني ءبئز بذل ماسةلةدة اقئلدئ، پاراساتتئ ساياسات جذرگئزؤئمئز كةرةك. يسلام ءدئنئنئث دامؤئنا ةش كةدةرگئ كةلتئرمةي، عئلئمي يسلامنئث دامؤئنا جول اشؤ كةرةك. ةشقانداي جات ساياسي كوزقاراستارعا ذرئنباعان، قازاقستاندئق ءدئني جوعارئ وقؤ ورئندارئنئث قذرئلؤئنا كذش سالؤئمئز كةرةك. ول ءدئن ةث الدئمةن قازاقتئق ءداستذردئ، مةملةكةتتئك ءداستذردئ جوققا شئعارماؤئ كةرةك. جانة سوعان بارئنشا ئقپال ةتئپ وتئرؤئ كةرةك. بذل تةولوگيالئق مةملةكةت قذرؤ دةگةن ءسوز ةمةس. سوندئقتان مةن ايتار ةدئم، ءبئزدئث داستذرئمئزگة نذقسان كةلتئرمةيتئن نارسةلةردةن قورقؤدئث قاجةتئ جوق. زايئرلئ مةملةكةت دةگةن ذعئمدئ ءار حالئق ءارقالاي تذسئنةدئ. ءبئز دة ءوز تذسئنئگئمئزدئ قالئپتاستئرؤئمئز كةرةك. مةملةكةتتئث كذشئن توقپاق رةتئندة پايدالانا بةرؤگة دة بولمايدئ. قوعامنئث ءوزئنئث رةتتةؤشئ يممؤنيتةتئ بولادئ. مئسال ءذشئن، كوپتةگةن ةلدةردة ءالئ كذنگة دةيئن فاشيستئك پارتيالار، ءتذرلئ وثشئل، سولشئل كذشتةر بار، وزدةرئ تئم راديكال. سوعان قاراماستان مةملةكةت ولاردئ جوق قئلئپ، جويئپ جئبةرگةن جوق، ول ئسكة ارالاسپايدئ دا. سةبةبئ ونداي كذشتةر سايلاؤ ناؤقاندارئندا ءولئپ كةتسة دة 1-2 پايئزدان ارتئق كذش الا المايدئ. ياعني ساياسي مادةنيةتتئث كوتةرئلؤئ قوعامدئق پروسةستةردئث وزدئگئنةن رةتتةلؤئنة مذمكئندئك بةرئپ وتئر. دةگةنمةن بئزگة قاتتئ زاثدار مذلدة كةرةگئ جوق دةپ تاعئ ايتپايمئن. ءتذرلئ جات يدةولوگيالاردان ةرةكشة قورقاتئن سةبةبئمئز، ءبئز ءالئ شاتقالاقتاپ تذرعان، جاس مةملةكةتپئز. بئزدة قذداي ساقتاسئن، سونداي يدةيالاردئث كذش الئپ كةتؤئ وثاي. سةبةبئ ساياسي مادةنيةت قالئپتاسپاعان. ونئث ذستئنة، ةرتةثگئ كذنئ ءتذرلئ بالةگة ذشئراساق، قوعامدئ ذستاپ قالاتئن ورتا تاپ جوق. سوندئقتان مةن ايتار ةدئم، قاتتئ زاثدار كوبئنة شةتتةن كةلئپ جاتقان سةكتالارعا قاتئستئ بولؤئ كةرةك. مئسالئ، وثتذستئك كورةيانئ الايئق. ةكونوميكالئق تذرعئدان مئقتئ بولعانئمةن، 60 پايئزئنا دةيئن حريستياندئق ءئلئمدئ قابئلداپ كةتتئ. ةندئ جيئرما جئلدا ولاردئث قانداي بولاتئنئن ءبئر قذداي عانا بئلةدئ. ال جاپوندارعا كةلسةك، وزدةرئنئث تابيعاتئنا سايكةستةپ سينتويستئك ءئلئمدئ قالئپتاستئردئ. سول ارقئلئ ءوزئنئث تذتاستئعئن الئپ قالدئ.
بذگئندة ةلئمئزدةگئ ءتذرلئ ةكسترةميستئك ذيئمداردئث ارتئندا بوتةن ةلدةردئث ارنايئ قئزمةتتةرئ تذرعاندئعئ، ولاردئث ارتئندا ذلكةن كاپيتالدار جاتقانئ ايتئلئپ جاتئر. سوندئقتان ءبئز ةشكئمنئث ويئنشئعئنا اينالماؤئمئز كةرةك. بئزدةر باتئستئق جاهاندانؤدئ كوپ ايتامئز. ءبئراق سونئث ارابشا نذسقاسئ دا بار. حاليفات قذرؤ يدةياسئ، ياعني سالافيتتئك باعئتتئث باتئستئق جاهاندانؤدان ةش ايئرماشئلئعئ جوق. ءبئر جاهاندانؤدان قاشامئز دةپ، ةكئنشئسئنة ذرئنئپ قالؤئمئزعا تاعئ بولمايدئ. تذپتةپ كةلگةندة، سالافيزمنئث تذپكئ ماعئناسئندا تذركئ وركةنيةتئنة، سوپئلئققا قارسئ كوپتةگةن يدةيالار جاتئر. بئر كةزدةرئ بذل ساياسي يدةولوگيا وسمان يمپةرياسئن ئدئراتؤ ءذشئن پايدا بولعانئ بةلگئلئ. ونئث ارتئندا تاعئ دا باتئستئث ءئزئن كورؤگة بولادئ.
- الماتئدا جذرئپ جاتقان سوپئلارعا قاتئستئ ءئستئ قاداعالاپ جذرگةنئثئزدئ ايتئپ ءجذرسئز، بذل جونئندةگئ پئكئرئثئز قانداي؟
-جالپئ، وسئ ءئستئث ارتئندا تاعئ دا سالافيتتئك كذشتةر جاتؤئ ابدةن مذمكئن. ماسةلةن، تاريحي فاكتئلةرگة ذثئلةتئن بولساق، سالافيتتةر قاشان دا بولسا، ةث الدئمةن سوپئلاردئ جويؤدئ كوزدةگةن. قاي عاسئردا بولسا دا، سوپئلار ءدئني تاقئرئپتئ جاقسئ مةثگةرگةن، كوزدةرئ اشئق ادامدار بولعان. ءدئن تاراتؤ ئسئندة وتة ذقئپتئلئقپةن كةلئپ، ءدئندئ جةرگئلئكتئ مادةنيةتتةر مةن قذندئلئقتارعا نذقسان كةلتئرمةستةن، جةرگئلئكتئ مادةنيةتپةن استاستئرؤدئ كوزدةگةن. سوندئقتان دئندةگئ راديكال كذشتةر سوپئلارمةن كذرةستة ةشقانداي ءتاسئل تاثداماي، تئزةگة سالؤعا تئرئسقان. مةنئث ويئمشا، بذگئنگئ قازاقستانداعئ سوپئلار وقيعاسئ دا سول كذرةستئث تاريحي جالعاسئ نةمةسة قايتالانؤئ. سالافيتتةر بيلئكتئث ماثئندا جذرگةن ءبئرقاتار ازاماتتاردئ وسئ سوپئلارعا قارسئ ايداپ سالئپ وتئر دةگةن ويدامئن. قوعامدئق ذيئمدئ حالئققا قذبئجئق ةتئپ كورسةتئپ، ارتئنان ءوزئمئز جول تاؤئپ كةتةمئز دةگةن وي بولؤ كةرةك. ال شئنداپ كةلةتئن بولساق، ياسساؤي جولئ، ياسساؤيا تاريحاتئ ءبئزدئث داستذرئمئزدةن تؤئنداعان ءتول يدةولوگيامئز. ءبئر قازاقستاننئث وزئندة سوپئلئقتئث ءذش مةكتةبئ قالئپتاسقان. ءبئرئ - وثتذستئك، ةكئنشئسئ - باتئس قازاقستاندا، ءذشئنشئسئ - سولتذستئكتةگئ اباي، شاكارئم، مئرجاقئپتاردئث مةكتةبئ. شةجئرةدة ارعئننئث التئ بالاسئنئث بارلئعئنا سوپئ اتاؤئنئث قوسئلؤئ تةگئن ةمةس. قازاقتئ مذسئلمان ةمةس دةپ ايئپتاؤ - ذلكةن قاتةلئك. قازاقتئث بارلئق اؤئز ادةبيةتئ - ءدئن تاراتؤشئ اسئل سوزدةر. قذران ولةثمةن جازئلعان. ال قازاق سول ءدئندئ ولةثمةن تاراتقان. ونئث نة اعاتتئعئ بار؟ ءبئزدئث بابالارئمئز ХІХ عاسئردئث ورتاسئنا دةيئن الةمدئك، ادامزاتتئق دةثگةيدةگئ قذبئلئستاردان حاباردار بولئپ وتئرعان. ونئث ءئشئندة ءئيسلامنئث ئشئندةگئ تايتالاستاردئ جاقسئ تذسئنگةن. قاجةت بولعاندا ولارعا يدةولوگيالئق تويتارئس تا بةرگةن. ياعني ءبئزدئث قازاق ءدئني تذرعئدان ساؤاتسئز دةگةن پئكئر - وتة ساؤاتسئز نةمةسة قاستاندئقپةن ايتئلعان پئكئر.
- تذركئ يدةياسئن ايتئپ كةتتئثئز، سول يدةيانئ مذلدة كةلمةسكة كةتكةن جوبا رةتئندة قارايتئندار بار...
- جوق، ونداي كةرتارتپا پئكئرمةن كةلئسپةيمئن. مةنئث ارمانئم، بولاشاقتا تذركئ كونفةدةراسياسئ دةگةن ذيئم بولسا. بذل بذگئن ئسكة اسپايدئ، ءبئراق بولاشاقتا جذزةگة اسؤئ ابدةن مذمكئن. ءبئز ءارقايسئمئز جةكة العاندا شاعئن عانا ةلدةرمئز. ال ةؤروپا وداعئنئث تاسئلئمةن تذركئ حالئقتارئ بئرئكسة، بولاشاقتا وعان جارتئلاي مذسئلمانعا اينالعان رةسةيدئث ءوزئ ءزارؤ بولئپ قالار ةدئ. قاراپ وتئرساثئز، تذركئ حالئقتارئنئث اراسئندا سانئ جاعئنان ةث كوپ حالئق رةسةيدة تذرادئ، وندا 50 دةن استام تذركئ حالئقتارئ بار. ونئ دا ةسكةرة وتئرؤئمئز كةرةك. بذگئنگئ كذنئ «قازاقتار ورتالئق ازيانئث وسال تذسئ، ةليتاسئ ورئسشئل، ءتذبئ رةسةيگة قوسئپ تئنادئ» دةگةن پئكئرلةر ءجيئ ايتئلئپ جاتادئ. ءبئراق مةنئثشة، ونداي كوزقاراس قاتة. ةليتانئث قالاؤئ ءبئر بولةك، حالئقتئث قالاؤئ ءبئر بولةك نارسة. حالئق قالاماعان جةردة ةشقانداي وداق تا بولا المايدئ.
ءبئر ارمانئم...
مةنئث ارمانئم بولاشاقتا تذركئ كونفةدةراسياسئ دةگةن ذيئم بولسا. ول قازاقستاننئث جانة ورتالئق ازيا حالئقتارئنئث ءارقايسئسئنئث ءوزئن امان ساقتاؤئنئث، ءبئرتذتاستئعئن ساقتاؤئنئث كةپئلئ بولادئ دةر ةدئم. تذركئ مةملةكةتتةرئ ءبئرتذتاس ةل بولماسا دا، ءبئرتذتاس ساياسات جذرگئزة الاتئن وداققا، ساياسي، ةكونوميكالئق، الةؤمةتتئك، مادةني، تاريحي سةرئكتةستئك ورناتاتئن ايماققا اينالؤئ 300 ميلليوندئق نارئققا الئپ كةلةدئ. ول بذگئنگئ كةدةندئك وداقتان دا ذلكةن بولار ةدئ. ونداي نارئققا ية تذركئلةر الةمدةگئ كةز كةلگةن دةرجاأا ساناساتئن كذشكة اينالا الادئ.
اأتورئ: ساكةن كوكةنوأ
دةرةككوز: «الاش ايناسئ» گازةتئ