موثعوليادان تابئلعان جةر استئنداعئ مؤزةي - اتا تاريح ءذشئن اتاؤلئ وقيعا

ونئ تانئر ادام، تذسئنةر ذرپاق بولسا، سان قئرئنان شاشاؤداي شاشئلئپ وتئر. جئل ساناؤعا دةيئنگئ ІІ-І مئثجئلدئقتاردا التئن ذستاپ، مئس پةن تةمئردئ بالقئتقان، ءسويتئپ ماتةريالدئق مادةنيةتئمئزدئث ئرگةسئن قالاعان، ةؤرازيا كئندئگئندة كةلبةتئ كةلئسئپ، رؤحئن بيئك ذستاعان بولعان دا تولعان بابالاردان قالعان، ارقاؤئ ذزئلمةگةن قازئر دة سئنئن بذزباي، سئرئن كةتئرمةي كةلة جاتقان ذلتتئق دذنيةلةرمةن ساباقتاسقان مئنا جادئگةرلةردئ قاراپ وتئرعاندا ذلئ اقئن ماعجان جذمابايةأتئث «تذركئستان» اتتئ ولةثئ ويعا ورالئپ:
«تذركئستان - ةكئ دذنية ةسئگئ عوي،
تذركئستان - ةر تذرئكتئث بةسئگئ عوي.
تاماشا تذركئستانداي جةردة تؤعان،
تذركئنئث ءتاثئر بةرگةن نةسئبئ عوي.
كوپ تذركئ ةنشئ الئسئپ، تاراسقاندا،
قازاققا قارا شاثئراق قالعان جوق پا؟» دةگةن جولداردئ ئشتةي قايتالاپ، ةجةلگئ قازاق جةرئندةگئ مئنا عاجاپ رؤحاني قذندئلئقتار ذلتئمئزدئث ذلئلئعئن، حالقئمئزدئث قادئر-قاسيةتئن تاعئ ءبئر ارتتئراتئن بولدئ-اؤ دةگةن بايلامعا ات باسئن تئرةگةندةي بولدئق. ونئث ذستئنة بيئل تاؤةلسئزدئگئمئزدئث 20 جئلدئعئ. مئنا دذنيةلةر عالئمداردئث سول اتاؤلئ كذنگة تارتؤئ دةسةك، ءجون سةكئلدئ. كذلتةگئن، بئلگة قاعان ةلدئك تذعئرئن بيئكتةتسة، ةندئ سول ذلئلارئمئز جاتقان موثعوليا جةرئنةن تاعئ ءئرئ قورئم اشئلئپ، تذركئ قاعاناتئنئث ذلئ دا ذلئق ةل بولعانئن دايةكتةيتئن، ةشكئم كذدئك كةلتئرئپ، كذمان تؤعئزبايتئن، توناؤعا تذسپةگةن، دةرلئك ءتذپنذسقاسئ ساقتالعان قئرؤار قازئنا تابئلئپ وتئر. وسئ قورئمنئث اشئلؤئنا ذيئتقئ بولعان تذركئ تاريحئنان باستاؤ الاتئن قازاق تاريحئنئث تامئرئن كةثگة تارتؤئنا ءوز ذلةسئن قوسئپ جذرگةن فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ قارجاؤباي سارتقوجا ذلئ مةن موثعوليالئق تاريحشئ عالئم ا.وچير باستاعان ازاماتتار قورئمدئ قوپارؤعا ذيئتقئ بولعانئن ايتا كةتسةك دةيمئز. وسئ قازاق-موثعول بئرلةسكةن ةكسپةديسياسئنئث قذرامئندا قازاقستاندئق جاس ارحةولوگ جانتةگئن قارجاؤباي ذلئ مةن موثعوليالئق ارحةولوگ ل.ةردةنبولد، سونئمةن قاتار، وتئزعا تاياؤ ستؤدةنت قاتئسقان.
ءبئز وسئ اق جارئلقاعان ءئستئ جاماعاتقا جار سالئپ ايتساق دةگةن نيةتپةن قارجاؤباي سارتقوجا ذلئنا جولئققان ةدئك.
- ةلوردامئز ارقا توسئنة كةلئپ قانات جايعاندا ءبئلئم مةن عئلئمنئث ورتاسئ بولسئن دةپ ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ قازئرگئ ئرگةلئ ءبئلئم ورداسئ ل.ن.گؤميلةأ اتئنداعئ ةؤرازيا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئن اشقان ةدئ. وسئ ؤنيأةرسيتةت موثعوليانئث ارحةولوگيا ينستيتؤتئمةن كةلئسئم-شارتقا وتئرئپ، سان-سالالئ زةرتتةؤلةر جذرگئزئپ كةلة جاتقانئ جذرتقا ءمالئم. ءيا، ءبئز بذل قورئمدئ كوپ جئلدان بةرئ باقئلاپ، تةكسةرئپ كةلة جاتقان ةدئك. ةندئ سونئث ناتيجةسئن شئعارؤ ءذشئن وتكةن جئلدان بةرئ دايئندئق جذمئستارئن جذرگئزگةن بولاتئنبئز. جالپئ، مةنئث دالالئق ةكسپةديسيادا جذرگةنئمة وتئز جئلدان اسئپ بارادئ ةكةن. وسئ ؤاقئت ئشئندة ازدئ-كوپتئ شارؤالار ءبئتئردئم دةسةم، ارتئق بولا قويماس. جةر بةتئندة اشئق جاتقان كونة بئتئك رؤنيكالئق جازؤلارئن قايئرا كوشئرئپ، قايتا زةرتتةؤ، الدئندا كةتكةن قاتةلةردئ قالپئنا كةلتئرؤ، تذركئ جازؤئنئث شئعؤ تةگئنة بايلانئستئ ةؤروپا، امةريكا، قئتاي عالئمدارئنئث «فينيكيا نةمةسة ارامةي جازؤلارئنان شئقتئعا» ساياتئن پئكئرلةرئن سارالاي كةلئپ، زةرتتةؤلةرئمئزدة كونة تذركئ جازؤئ اتا-بابالارئمئزدئث ءوز شئعارماشئلئعئنان تؤعان دةپ ارنايئ مونوگرافيا جازدئق.
ذستئمئزدةگئ جئلدئث جازعئ ماؤسئمئنداعئ قازاقستان - موثعوليا بئرئككةن ةكسپةديسيالارئمئزدا الةمدئك جاثالئق اشئلدئ دةپ رةسةي، قئتاي، موثعوليا، جاپونيا، كورةيا مةملةكةتتةرئ ينتةرنةتتةرئندة جازئلئپ جاتئر. بذل قازئنا بذرئنعئ كذلتةگئن ةسكةرتكئشئنئث توثئرةگئنةن بة، الدة باسقا ايماقتان تابئلئپ وتئر ما؟
- كذلتةگئن ةسكةرتكئشئنةن سولتذستئككة قاراي 200 شاقئرئمداي جةردةگئ قئزئلكةنتتةن اشئلدئ. بذل ذلان-باتئر قالاسئنان باتئسقا قاراي 210 شاقئرئم. وسئ ماثايدئ زةرتتةپ، زةردةلةگةنئمئزدة، 7 شاعئن قالانئث 7-8 قورئمئنئث بارئ انئقتالئپ وتئر. بذلار بئلاي قاراعاندا، توپئراقتان ذيئلگةن ءدوث سةكئلدئ كورئنةدئ. بذرئن-سوثدئ ةؤرازيا ايماعئنان مذنداي جةراستئ كةشةنئ اشئلماعان. وسئ مازاردئث ديامةترئ 34*36 م، 42 م ءدالئزئ بار. بذل جةردةن تابئلعان مذرالار ارقئلئ كوك تذركئ قاعاناتئنئث تاريحئن جاثا كوزقاراسپةن جاثعئرتا زةردةلةؤ ماسةلةسئ تؤئنداپ وتئر.
- سئزدةردئث بذل اشقان قورئمعا بذرئن قول تيمةگةن بة؟
- جوق. مذنداي قذندئلئقتئ اشؤ كةزئندة ةكئ ماسةلةنئ انئقتاپ الؤ كةرةك. ونئث ءبئرئنشئسئ، قازاتئن جةرئثنئث ةسئگئ قايدا ةكةنئ بولسا، ةكئنشئسئ، قارجئ جاعدايئ. قارجئ ماسةلةسئ شةشئلگةن ةدئ. ةندئ قورئمنئث ةسئگئن تاؤئپ، سول ارقئلئ قازئناعا قول جةتكئزؤ ءبئزدئث باستئ ماقساتئمئز بولدئ. مةن دة، ا.وچير دة پراكتيك-ارحةولوگ بولعانمةن، ماماندئعئمئز فيلولوگ. ةندئگئ جةردةگئ بار جذمئس ارحةولوگ جانتةگئن مةن ةردةنبولدقا جذكتةلدئ. بذلار تاثنئث اتئسئنان باستاپ، كذن ذياعا قونعانعا دةيئن ءتذرلئ ولشةؤلةر جاساپ، ةسئگئ مئنا تذستا دةگةن بايلامدارئن تالقئعا ذسئندئ. ءبئز قورئمدئ قازا كةلگةندة، ولاردئث تذجئرئمئ ناقتئ ةكةنئنة كوز جةتكئزدئك.
- قورئم قانشا مةتر تةرةثدئكتة ةكةن؟
- دوثنةن العاندا - 12 مةتر، جةر بةتئمةن ةسةپتةگةندة - 8 مةتر. 3 مةتردةي قازعاندا قورئمعا كئرةتئن ةسئكتئث ةكئ قابئرعاسئ كورئندئ. سودان ءارئ قازا تذسكةندة ةسئك-دالئزدةن نةگئزگئ بولمة 8 مةتر تةرةثدئكتة بولئپ شئقتئ. قورئمنئث قابئرعالارئ تابيعي جارتاستان تذرادئ. وسئ تابيعي جارتاستئث، جةرتوپئراقتئث بةتئن سئلئپ تاستاعان. كادئمگئ سارئ باتپاققا سةلةؤ شوپتةردئ تؤراپ، ارالاستئرئپ، ابدةن ءيئن قاندئرئپ بارئپ، قولمةن سئلاعان. بذعان قوسا ةسئك-ءدالئز بويئندا 3 مةتر سايئن ارقا جاسالئپ، وعان ةسئك سالئنئپ، سئرتئن تاسپةن بئتةپ وتئرعان. ونداي ارقالاردئث سانئ بةسةؤ. بةسئنشئ ارقادان كةيئن اعاش ةسئككة تاپ بولدئق. ول التئن قذلئپپةن بةكئتئلئپتئ. كادئمگئ قازاقتئث قولدانئپ كةلگةن قارا قذلپئ. ول ةسئكتئ اشقانئمئزدا، ارعئ جاعئنان تاعئ دا ةسئك كورئندئ. ةكئ ةسئكتئث ورتاسئندا لاقات بار. بيئكتئگئ 20-50 س م ارالئعئنداعئ تذركئلةردئث قئشتان جاسالعان 45 قؤئرشاق ءمذسئنئ كوزگة شالئندئ. سونداي-اق، أيزانتيا ءداؤئرئنئث 60 شاقتئ التئن اقشاسئ، تذركئلةردئث دة التئن اقشالارئ شئقتئ.
- سوندا بذل تذركئ داؤئرئنة جاتا ما؟ كذلتةگئن تاسئ دا، مئنا جاؤهارلار دا ءبئر وثئردةن تابئلئپ وتئر. جةر موثعولدئكئ دةيمئز، ال تابئلعان بايلئق كئمنئث ةنشئسئنة تيةدئ؟
- ءيا، تذركئ داؤئرئنة جاتاتئنئن الدئن الا بئلدئك. موثعول عالئمدارئ دا سولاي دةپ ءتذيئن جاساعان. سذراعئثنئث ةكئنشئ بولئگئنة بةرةر جاؤابئم تومةندةگئدةي. جةر بذگئنگئ كذنئ موثعولدئكئ ةكةنئ راس. ءبئراق، قازئرگئ ذلان-باتئردئث شئعئسئنداعئ كةرؤلةن دارياسئنان باتئسقا قارايعئ ءوثئر ساق، عذن زامانئنان بةرئ كوك تذرئكتئث جةرئ بولعانئ تاريحتان بةلگئلئ. شئثعئس داؤئرئندة دة تذركئ جةرئ دةلئندئ. قيلئ زامانداردئث قئسپاعئ تذركئلةردئ بذل جةرئن تاستاپ كةتؤگة ءماجبذر ةتتئ. مئنا بايلئق سول تذركئلةردةن قالئپ وتئر. ةگةر مذنئ مويئنداماسا، موثعول عالئمدارئ ءبئزدئ قارئس قادام باستئرا ما؟
- كذلتةگئننئث كوشئرمةسئن ةلوردانئث تورئنة اكةپ ورناتتئق. مئنا دذنيةنئث ةندئگئ تاعدئرئ قالاي بولار ةكةن؟
- جةر كئمدئكئ بولسا، ودان شئققان بار دذنية دة سولاردئث مذلكئ بولئپ ةسةپتةلةدئ. بذل حالئقارالئق زاث نورمالارئندا كورسةتئلگةن.
- بذگئنگئ تذركئ ذرپاعئنا نة قالادئ؟
- وسئنداي جاؤهار جادئگةردئث تابئلؤئ ءبئز ءذشئن تةثدةسسئز جةتئستئك. ماعجان اقئن ايتقان قاراشاثئراقتئث يةسئ قازاق ءذشئن زور ماقتانئش. بئزگة تيةتئنئ رؤحاني جاعئ. ياعني، سول بايلئقتئث تذپكئ جاساؤشئسئ ءبئزدئث بابالار، وسئ ارقئلئ ولار الةمدئك وركةنيةتكة ءوز ذلةسئن قوستئ دةگةندئ وزگة جذرتقا تانئتؤ. جالپئ، بذعان قوسا تذركئ دذنيةسئنئث اقئل-پاراساتئ بيئك، وزئنة ءتان ادةت-عذرپئ، سالت-ساناسئ بولدئ دةگةندئ وسئلار ارقئلئ ةندئگئ جةردة جار سالئپ ايتؤئمئزعا ابدةن بولادئ.
- وركةنيةت تؤرالئ الةم عالئمدارئ از ايتپاعان عوي. ءبئراق تذركئ جذرتئندا تذك جوق دةگةن قاساث پئكئر قالئپتاسقالئ قاشان. ةندئ سوعان مئنا قازئنا توسقاؤئل قويئپ، تذركئ وركةنيةتئ تؤرالئ اثگئمة قوزعالاتئن شئعار.
- ارينة، اباي ايتپاقشئ، ءبئز ةندئگئ جةردة وزئمئزدة بارمةن كوزگة ذرئپ تانئتا الساق، ءوزئث ايتقان قاساث پئكئرگة تذزةتؤ ةنگئزئلةرئ كذمانسئز. الةمدئك وركةنيةت تؤرالئ باتئس عالئمدارئ توينبي، أاگنةر، دانيلةأسكيلةر كوپ ةثبةك قالدئرعان. ونئث ئشئندة شئنئندا تذرئك وركةنيةتئ دةگةن ءسوز جوق. ةنگئزبةؤدئث سةبةبئنة كةلةتئن بولساق، بئرئنشئدةن ولار تذركئ الةمئمةن تانئس ةمةس ةدئ. مئنانداي رؤحاني قذندئلئقتاردئ بئلة قويمادئ. تةك ةؤروپادا شئققان ةثبةكتةرمةن، سولاردئث استام ويئمةن عانا «قارؤلاندئ». سول بويئنشا تذجئرئم جاسادئ.
- قورئمدئ قوپارؤ كةزئندة نةبئر قذندئ دذنيةلةردئ، 3 كيلو التئن زاتتاردئ دا تاپقانئثئزدان حاباردارمئز. ةندئ وسئ جاعئن تاراتئپ ايتساثئز.
- ماسةلة التئندا ةمةس. ماسةلة سول كةزدةگئ تذركئلةر، ياعني ءبئزدئث اتا-بابالارئمئزدئث قانداي رؤحاني بايلئق جاساعانئندا. ارتئنا وسئنشاما مول مذرالاردئ قالدئرعانئندا بولئپ تذر. ءبئز وسئ تابئلعان قذندئلئقتار ارقئلئ كوك تذركئ يمپةرياسئنئث بذكئل مةملةكةتتئك قذرئلئمئن تذگةل زةرتتةپ، زةردةلةؤئمئز قاجةت.
- وسئنشاما بايلئقتئ كوتةرئپ تذرا الار ما ةكةنبئز دةپ قازاق جئراؤلارئ ايتقانداي، بذل قذندئلئقتارئمئزدئ الةمگة قالاي تانئتا الامئز؟
- ذلكةن ءناسيحات كةرةك. ءبئر قارجاؤباي ةمةس، مئث قارجاؤباي جذمئلؤ كةرةك. بارئمئزگة ورتاق ماقتانئش. جوعارئدا دا ايتتئم، تاعئ دا ايتسام ارتئق بولمايدئ. تذركئلةر شارؤاشئلئعئن قالاي جذرگئزئپ كةلگةن، قانداي ئسپةن اينالئسقان؟ مال شارؤاشئلئعئ، اسكةري قذرئلئمئ، تاعئ باسقا. ءبئز ول تذرئكتةردئ كلاسسيكالئق كوشپةلئلةر دةپ ءجذرمئز. جوق، ولار كوشپةلئ عانا ةمةس، وتئرئقشئ دا ةل بولعان. وعان جوعارئدا ايتقان جةتئ شاعئن قالا دالةل بولادئ. مةن التئن قذلئپتئ كورگةندة تاث قالدئم. سةبةبئ، وسئعان دةيئن شئعئستئق ذلگئدةگئ قذلئپتئ مةن ادامدار ХV-ХVІ عاسئرلاردا پايدالاندئ دةپ ءجذرؤشئ ةدئم. سويتسةم، ءبئزدئث بابالارئمئز VІІ عاسئردا قولدانئسقا ةنگئزئپتئ.
- قارجاؤباي سارتقوجا ذلئ، وسئ VІІ عاسئر شةگةلةنگةن تذجئرئم با؟
- ءيا. بذعان ةشكئم شاك كةلتئرمةسة كةرةك. ءبئز قورئمدئ اشقاندا كورسةتئلئمدةرگة (پانورامالارعا) تاپ بولدئق. قولئنا تؤ ذستاپ، ساپ تذزةگةن اسكةرلةر كةتئپ بارادئ. ولارعا جذرتشئلئق تئزئلة قاراپ تذر. مةن ةنسيكلوپةديانئ پاراقتاپ كورگةنئمدة، مذنداي كورسةتئلئمدةر تذثعئش رةت ХVІІ عاسئردئث اياعئندا يرلانديالئق كةسكئندةمةشئسئ ر.باركةر ةدينبؤرگ قالاسئندا جاساپتئ. سودان كةيئن ХІХ عاسئردا كةث قانات جايئپتئ. كورسةتئلئم سول كةزدةن باستاؤ الادئ دةلئنگةن. ال مئنا كورئنئسكة قاراعاندا، تذركئلةر الةمئ وسئدان 1300 جئل بذرئن ونداي كورسةتئلئمدةردئ جاساپ قويعان ةكةن. ةؤروپا كةسكئندةمةشئلةرئ قابئرعاعا نةمةسة كارتينا ةتئپ سئزئپ ХVІІІ عاسئردا پانوراما جاساسا، ءبئزدئث بابالار VIІ عاسئردا قئشتان ءمذسئن قذيئپ، كادئمگئ ءتئرئ ادامدار بةينةسئن دة بةرئپ وتئرعان.
- قورئمدئ قازؤ كةزئندة قابئرعاعا سالئنعان جولبارئستئث سؤرةتئ شئقتئ دةپ ةدئثئز. وسئ تؤرالئ وقئرمانداردئ حاباردار ةتة كةتسةثئز.
- قازؤ بارئسئندا ةسئكتئث ةكئ جاعئنان اؤزئنان دا، بذكئل دةنةسئنةن دة وت شاشئپ تذرعان 9 مةترلئك قئزئل جولبارئستئث سؤرةتئ شئقتئ. وسئ ارادا مةن مئنا ءبئر نارسةنئ ايتا كةتسةم دةيمئن. بذل قورئم اتاقتئ كوك تذرئكتئث قاعانئنا ارنالعان. ةث قاسيةتتئ مذرالارئن جةراستئ قورئمئنا ورنالاستئرعان. ءتئرئ كةزئندة قانداي سالتانات قذرئپ وتكةنئن كورسةتئلئمدةردة كورسةتكةن. تذلا بويئ جالئن سةكئلدةنگةن جولبارئس سول كةزدةگئ تذركئ جذرتئنئث ءورشئل بولمئسئن انئق كورسةتئپ تذرعانداي. ونئث ذستئنة جولبارئستئ وسئ كذنگة دةيئن كية سانايتئنئمئز جانة بار. بئردةن ويئمئزعا ارعئ تذركئ مةن بةرگئ تذركئ، ياعني قازاق ساباقتاستئعئ ورالا كةتتئ. سؤرةتتئ سالعان قئتاي ةمةس، تذركئ ادامئ دةگةنگة توقتادئق. ويتكةنئ، سؤرةتشئ قئتايدئث ايبئنئ سانالاتئن ايداهارمةن شةندةستئرئپ، مئنا جةردة ءبئزدئث توتةمدئ ودان قاهارلئ، قؤاتتئ ةتئپ بةينةلةگةن. ةگةر وزگة جذرتتئث ونةرلئ ادامئنئث قولئنان شئقسا، مذنداي اسقاقتاتپايدئ، تومةندةؤ جاسايدئ. اؤئزدان دا، دةنةدةن دة قئزئل جالئندئ اتقاقتاتئپ كةرةمةت ةتئپ بةرمةيدئ. بذل سؤرةتتة تذرك سؤرةتشئنئث شةكسئز رومانتيكاسئ، تذركئلئك جالئن اتويلاپ تذر.
- جامبئل جابايةأتئث دا كيةسئ قئزئل جولبارئس بولعانئن قازاقتئث ايتؤلئ اقئنئ ءابدئلدا تاجئبايةأ تالاي جةردة ايتقان ةدئ. سذيئنبايدان قالعان سول قئزئل جولبارئس قاراماي كةتكةن كةزدة جامبئل مئنا ومئردةن ءوزئنئث كةتةتئن كةزئ كةلگةنئن ايتقان كورئنةدئ. سول ايتقانئ ايناداعئداي كةلدئ دةيدئ بئلةتئندةر.
- كوردئثئز بة، سول جولبارئس ءالئ كذنگة دةيئن قازاقتئث كيةسئنة، يةسئنة اينالئپ كةلةدئ. شئعئس ةلدةرئ جولبارئستئث بةينةسئن قاسيةتتئ جةرلةرگة، ذكئمةتتئك مةكةمةلةرئنئث ةسئكتةرئنئث الدئنا ورناتئپ قويادئ. مذنداي ءذردئس ءبئزدئث ةلئمئزدة دة بار. استاناداعئ كةيبئر مةكةمةلةردئث الدئنان كورئپ قالامئن. ةندةشة، مذنئ ذزئلمةي كةلة جاتقان التئن ارقاؤلئ ساباقتاستئق دةسةك جاراسپايدئ ما؟
قازاق جذرتئ تؤعا باياعئدان-اق ةرةكشة كوزقاراسپةن قارايتئنئ اثعارئلاتئن. سويتسةك، بذل دا سول داؤئردةن جالعاسئپ كةلة جاتقان ءذردئس ةكةن. كةرةگةگة 3 تؤ سالئنعان. ونئث ءبئرئ وث قاناتتئ، ةكئنشئسئ سول قاناتتئ، ءذشئنشئسئ ورتالئقتئ نةمةسة وردا تؤئن كورسةتئپ تذر. ال ونئث الدئنا تاؤ ةتكةن ادامداردئث بةينةسئ ايداي انئق كةسكئندةلگةن.
- التئن اقشالار تابئلدئ دةدئثئز.
- سةكسةنگة تاياؤ التئن اقشا تابئلدئ. ونئث الپئسقا جؤئعئ أيزانتيا اقشاسئ. وندا كونة لاتئن ءارئپئ، كرةست، پيراميدا بار. كوك تذركئ اقشاسئنان رؤنيكالئق جازؤدئ كورؤگة بولادئ. بذعان قوسا التئن اشةكةيلةر، لاعئل تاستان كوز ورناتقان ساقينا، بئلةزئك، ءبئرئنئث تابانئ بار، ةكئنشئسئ تابانسئز ةكئ ءتذرلئ التئن ذزةثگئ، جوعارئدا ايتقان التئن كئلتتئ قذلئپ، جذگةن سؤلئعئ، التئن جئپتةر، تازا التئن كةسة، حاننئث التئننان جاسالعان ءتاجئ، قوشقار ءمذيئز ويؤ-ورنةكتةر، ونئ ايتاسئز، جئپكة التئن قوسئپ ءئس تئككةنئ - ءبارئ دة ساقتالعان. بذرئن ءبئز ساؤئتتئ تةك ادامدار كيةدئ دةپ كةلسةك، ةندئ ولاردئث اتقا دا ساؤئت جاساعانئن كورؤگة بولادئ. بذل مذسئندةردئ جاساؤ تةحنولوگياسئ دا ناقتئ كورسةتئلگةن. الدئمةن تةمئردةن قاثقاسئن قذراپ الئپ، ونئ باتپاقپةن كومكةرئپ، وتقا كذيدئرئپ وتئرعان. سودان سوث ساؤئتتئث ءتذر-ءتذسئن ءتذرلئ بوياؤلارمةن ادةمئ بةينةلةگةن. مذنداي بوياؤلارمةن ادام بةينةلةرئن، ات ذستئندةگئ ادامدئ، ونئث كيئم ذلگئلةرئن، ءتذرلئ وزگة دة قذندئلئقتاردئ بةرئپ وتئرعان. وسئنداي دذنيةلةردئ ولار وزگة ةشكئمنةن الماعان، وزدةرئنئث وي ورةسئمةن جاساعان. سول قذندئلئقتاردئث كوپشئلئگئ بذگئن قولدانئستا ءجذر.
- بذل دذنيةلةر ارقئلئ ولاردئث تئرلئك-تئنئسئن كورؤگة بولادئ دةيسئز عوي.
- ادامنئث قيالئ قانشا جذيرئك بولعانمةن، ءوزئ قولدانباعان دذنيةنئث ادةمئ ءتذر-ءتذسئن جاساعاندا ءبئر ولقئلئق جئبةرمةي قويمايدئ. ال مئنا قذندئلئقتاردا ءمئن جوق. ةندةشة، ءبئزدئث ارعئ بابالارئمئز ءوزئ تذتئنعان، قولدانعان دذنيةلةرئن ءدال بةرگةن دةؤگة نةگئز بار. مئسالئ، تازئ، توبةت بابالارئمئزدئث اثشئلئقپةن اينالئسقانئن دايةكتةيتئن بولسا، وسئنئث ءبارئنئث قذيما بةينةسئ تابئلدئ. شئنئندا، ءبئزدئث اتا-بابالارئمئز قئران بذركئت، جذيرئك ات، قذماي تازئنئ سةرئك ةتئپ، ساياشئلئق جاساعانئن وسئ مئسالدار دايةكتةي تذسةدئ.
وسئ ارادا قابئرعا سؤرةتتةر مةن قذيما بةينةلةرگة توقتالئپ، اسئرةسة، قابئرعا سؤرةتتةردئ العاش سالعان تذركئلةر دةگةن بايلام جاساؤئمئزعا بولادئ. مئسالئ، وسئ قورئمداعئ الؤان ءتذرلئ قابئرعا سؤرةتتةرئ ءبئر زاماندارئ قازاقتئث جةرئ بولعان، قازئر قئتاي مةملةكةتئنة تيةسئلئ وثئرلةردة مولئنان كةزدةسةدئ. سول ةلدة دؤن-حؤان دةگةن جةر بار. سونئث قاسئندا اراتذرئك دةگةن قئتاي مةن كونة تذرئكتئث اراسئنداعئ شةكارانئث تذيئسكةن جةرئ بار. قازئر دة سولاي اتالادئ. دؤن-حؤاننان باتئسقا قاراي تذركئلةر مةكةندةگةن قذمئل، اقسؤ، بةسبالئق، قاشقار، تذرپان - وسئ وثئرلةردة قابئرعا سؤرةتتةر وتة كوپ. ال قئتايدئث ءوز جةرئ سانالاتئن جاعئندا مذنداي قابئرعا سؤرةتتةر بولمايدئ. بذرئن وسئنداي قابئرعا سؤرةتتةردئ قئتاي سالعان دةپ كةلسةك، مذنداي قذندئلئقتئث دا يةسئ تذركئ جذرتئ ةكةنئن قورئمداعئ سئزبالار دايةكتةپ وتئر. ةندئگئ جةردة جوعارئداعئداي ةكئذداي پئكئرگة توسقاؤئل قويئلئپ، قابئرعا سؤرةتتةردئث دة يةسئ ءبئزدئث اتا-بابالارئمئز دةؤگة تولئق نةگئز بار. ءمذسئن سؤرةتتةردةگئ الؤان ءتذرلئ بوياؤلارمةن بةرئلگةن كيئم ذلگئلةرئ دة تذركئنئث ةنشئسئ. وسئلار ارقئلئ ءبئز الةم وركةنيةتئنة ذلةس قوسقان تذركئ جذرتئنئث ذرپاعئمئز دةؤگة تولئق قاقئمئز بار.
- وسئ قذندئلئقتئ ساقتاؤ، كذلتةگئن تاسئ سياقتئ ولاردئث دا كوشئرمةسئن الؤ جاعئن قالاي شةشؤگة بولادئ؟
- بذل ةكئ مةملةكةتتئث كةلئسئمئمةن نةمةسة مينيسترلئكتةردئث ءوزارا شارت جاساسؤئ ارقئلئ ورئندالاتئن جذمئس دةپ بئلةمئن. ءبئز قازئرشة قئرئم التئنبةك دةگةن ازاماتتئث جانكةشتئ ةثبةگئنئث ناتيجةسئندة كونسةرأاسيا جاساپ قويدئق. ال موثعولدار جاعئ ذلكةن جابئق اثعار سالئپ جاتئر. جؤئقتا بئتةدئ. مذنئمةن قوسا، ءبئز كةشةندئ اشئپ، ول تؤرالئ العاشقئ مالئمةتتئ ايتقان ساتتة-اق ولار مئنا جةر مئنانئكئ، انا جةر انانئكئ دةمةي، سول اراداعئ مالشئلارئن وزگة جةرگة كوشئرئپ جئبةردئ.
- اشئق اسپان استئنداعئ مؤزةي جاساؤ جاعئن كوپ بولئپ ويلاستئرساق، قالاي بولار ةكةن؟
- كوكةيدة جاتقان ويدئ قوزعادئث. ونداي اشئق اسپان استئنداعئ مؤزةيگة اينالدئرساق، كونة تذركئ مةن ونئث بذگئنگئ ذرپاعئنئث اراسئنا التئن كوپئر ورناتار ةدئك. ماسةلةن، كذلتةگئن، بئلگة قاعان ةسكةرتكئشتةرئن تذرئكتةر الدئ دا مؤزةي جاساقتادئ. قاراقورئم قالاسئنان كذلتةگئن، بئلگة قاعان ةسكةرتكئشئنة دةيئن 45 شاقئرئم ةدئ. تذرئكتةر سول قالادان جارئق تارتتئ. تاقتايداي اسفالت جول سالدئ. كةلةسئ جئلئ كذلتةگئن ةسكةرتكئشئنئث جانئنا اؤةجاي سالعالئ جاتئر. بذل ةندئ تذركيادان تئكةلةي كذلتةگئنگة كةلؤگة جول اشادئ. وعان قوسا، تؤريستئك بازا دا جاساقتاؤ ذستئندة. كةلةشةكتة بذل ارا تذركئ مةن موثعولداردئث بئرئككةن اشئق اسپان استئنداعئ مؤزةيئ بولادئ. تؤريستةر كةلئپ تاماشالايدئ. وسئ ارقئلئ، تابئس تابؤ ءوز الدئنا ولار بذرئنعئ تذركئنئ تورتكذل دذنيةگة تانئتقالئ جاتئر.
- جاپون مةملةكةتئ دة سول ارادا ذلكةن جذمئستار اتقارئپ جاتئر دةگةندئ ءجيئ ةستيمئز. بذل تؤرالئ نة ايتا الاسئز؟
- جوعارئدا ايتتئم، ةلدئث داثقئن شئعاراتئن، حالئقتئث ابئرويئن كوتةرةتئن مذنداي عاجاپتار اشئلعان كةزدة دامئعان ةلدةر الةمگة جار سالادئ. سوناؤ ءبئر قيئرداعئ جاپوندئقتار شئعئس موثعولياعا ات ارئلتئپ كةلئپ، شئثعئسحان ورداسئ تئگئلگةن ورئنعا مؤزةي جاساقتاپ، تؤريستئك بازا ورناتتئ. ول جاپون-موثعولدئث بئرئككةن مؤزةيئ دةپ اتالادئ. 125 شاقئرئمعا جارئق تارتئپ، 125 شاقئرئمعا اسفالت جول جاسادئ.
- ةندئگئ جةردة ءبئز دة قاراپ وتئرماؤئمئز كةرةك دةيسئز عوي.
- ارينة، ءبئز ولارداي كوپ شئعئندالمايمئز. سةبةبئ، ءبئزدئث سالاتئن جولئمئز 15 شاقئرئم. تارتاتئن جارئعئمئز دا 15 شاقئرئمنان اسپايدئ. وسئ كةشةننئث باسئنا شاعئن عانا لابوراتوريا، كةلئستئرئپ قوناقذي سالساق بولدئ. ةكئ جاق كةلئسة وتئرئپ، قازاق-موثعول بئرئككةن مؤزةيئن جاساساق جةتئپ جاتئر. وزئمئزدةگئ باردئ وزگةگة كورسةتة الماساق، تانئتا الماساق، بذل بابالار الدئنداعئ پارئزئمئزدئ وتةي الماعاندئعئمئز بولئپ ةسةپتةلةدئ. ذرپاق ءوزئنئث وتكةنئن بئلمةسة، كةلةشةگئنة سةنئممةن قاراي المايدئ. ةؤرازيالئق حالئق بولامئز دةيمئز. ةندةشة، سول ةؤرازيانئ مةكةن ةتكةن تذركئ جذرتئنئث مئنانداي كةرةمةتتةرئن از عانا ادام، ساناؤلئ عالئم ءبئلئپ قانا قويماي، بذكئل جذرت الاقاندا ايالاپ جاتسا، قانة. اسئرةسة، بذل ئسكة شةنةؤنئكتةر بةلسةندئ كئرئسسة، بارلئق جذمئستئث ئلگةرئ جئلجيتئنئنا مةنئث يمانئم كامئل. 1،5 ميلليارد حالقئ بار قئتاي مةملةكةتئ ةلدئك ئسكة كادر دايئنداعاندا ولاردان ءوز ذلتئنئث 25 تاريحئن جاتقا سذرايدئ ةكةن. سول 25 تاريحتان ةمتيحان الئپ وتئرعاندا، قئتاي پاتشالارئنئث جذرگئزگةن ساياساتئن، وركةنيةتكة قوسقان ذلةسئن ءبئرئنشئ كةزةككة شئعاراتئن كورئنةدئ. ونسئز ذكئمةتتئك جذمئسقا قويمايدئ. وسئ ارادا مئنا ءبئر مئسالدئ ايتا كةتسةم دةيمئن. رةسةيدئث أ.مولودين، ن.پولوسماك دةگةن عالئمدارئ تاؤلئ التايدئث ؤكوك دةگةن جةرئنةن ساق-تذركئلئك پازئرئك مادةنيةتئ قورعانئن قازئپ، التئن اشةكةيلئ ايةل ادامنئث مذردةسئن شئعاردئ. سونئ كورشئ مةملةكةت ذلكةن جاثالئققا بالاپ، عالئمدارئ كونفةرةنسيالار وتكئزئپ، مةرزئمدئك باسئلئمدارعا جارئسا جازئپ جاتتئ.
- جوعارئدا شةتةل عالئمدارئ ةرةكشة ءمان بةرئپ جاتئر دةگةندئ ايتئپ ةدئثئز. سول تؤرالئ دا بئلسةك دةيمئز.
- الةمدة جذرتتئ سةلت ةتكئزگةن ءبئر جاثالئق اشئلسا، سوعان الدئمةن ءمان بةرةتئن جاپوندئقتار عوي. قئتايدئث تاث ءداؤئرئنئث مامانئ دوكتور، پروفةسسور مارياسؤ ينتةرنةتكة مازار تؤرالئ مالئمةت شئعا سالعاندا-اق جةتتئ. جان-جاقتئ تانئسقاننان كةيئن: «مةن العاشئندا بذل تاث دذنيةسئ عوي دةپ ةدئم. جوق، ولاي ةمةس ةكةن. كوك تذرئكتئث تازا وزئنة عانا ءتان قذندئلئقتار. قئشتئ ورتةؤئ قئتايلئقتارعا دا ذقسامايدئ. ولار قئشتئ كذيدئرئپ جاتقاندا سؤ سةبةدئ. ال كوك تذرئكتةر ونداي ءتاسئلدئ قولدانباپتئ. مةن مئنا جاثالئقتئ تةك كوك تذرئكتةردئث ةنشئسئ دةپ بئلةمئن. بذل ولاردئث الةمدئك وركةنيةتكة قوسقان ذلةسئ!» دةسة، كورةيالئق پروفةسسور ي سون بؤك تا ونئ قولداپ، «الةمدئك جاثالئق، كوك تذرئكتئ كوككة كوتةرةتئن، بذگئنگئ ذرپاعئن مارقايتاتئن دذنية!» دةپ باعالادئ.
قالاي دةسةك تة مذنداي باعالئ دذنية ءورئسئمئزدئ كةثةيتةرئ ءسوزسئز. مةن ءبئر كةزدةرئ ئزگئلئك شور دةيتئن سازگةر تؤرالئ جازعانئم بار ةدئ. سوعان قويعان ةسكةرتكئش تاسقا «ئزگئلئك شور سةگئز ءتذرلئ اسپاپتئ مةثگةرگةندئكتةن وعان ارناپ، عيباداتحانا تذرعئزئلدئ» دةپ جازئلعان ةدئ. بذل سازگةر سةگئزئنشئ عاسئردا ءومئر سذرگةن. سول كةزدةگئ ءبئزدئث اسپاپتارئمئز قايسئ دةسةك، قوبئز، سئرناي، سئبئزعئ، داثعارا، دومبئرا، جةتئگةن، تاعئ باسقا. ال مةن وتكةن جئلئ التايدان 1500 جئل ساقتالعان دومبئرانئ اكةلگةنئم بار. مئنةكي، باعالاي الساق، وزگةگة تانئتا الساق - ءبئزدئث ذلتتئق قذندئلئقتارئمئز كةشةلئ بةرئدةن ةمةس، سوناؤ عاسئرلاردان تامئر تارتادئ.
- وسئنشاما قئرؤار جذمئستار اتقاردئثئزدار، سونئث تذساؤكةسةر ءراسئمئن وتكئزة الدئثئزدار ما؟
- قئرؤار جذمئس دةگةننةن شئعادئ. بئزگة ستؤدةنتتةر كوپ كومةكتةستئ. ءتئپتئ ولار ارزان جذمئس كذشئ بولدئ دةسةك، قاتةلةسپةيمئز. عئلئمعا، ارحةولوگيالئق قازبالارعا ءومئرئن ارناعان سول جاستاردئث ئنتاسئن مةن ةرةكشة باعالايمئن. ارحةولوگيالئق جذمئس ينةمةن قذدئق قازعانداي نارسة. كذرةكتئث ءوزئن سيرةك قولداناسئث. ةكئ ايدئث ئشئندة ءبئز 500 تةكشةمةتر توپئراق، 14 تةكشةمةتر تاس شئعاردئق. مذنئث ءبارئ تةحنيكاسئز اتقارئلدئ. كذندئزدئ قويئپ، شامنئث جارئعئمةن تذندة دة كئرئسئپ كةتئپ جاتتئق. سةبةبئ، اتا-باباثنئث ومئرئنةن حابار بةرةتئن دذنيةنئث شةتئ شئققاندا سونئ اياعئنا شئعارسام دةگةن تالپئنئس ءبئر تولاستامايدئ ةكةن. مةن العاش وسئ ءئس ناقتئلانعان تذستا ةلئمئزگة كةلئپ، ءتيئستئ مةكةمةلةردئ حاباردار ةتتئم. ولار ارنايئ ادامدار جئبةرةمئز دةدئ. قانداي سةبةپ بولعانئن بئلمةيمئن، ول ورئندالمادئ. ءبئراق، ءبئز تامئزدئث 19- كذنئ قورئمنئث رةسمي اشئلؤئن جاسادئق. وعان موثعوليانئث ءبئلئم، عئلئم جانة مادةنيةت ءمينيسترئ وتگونبايار، قازاقستاننئث موثعولياداعئ توتةنشة جانة وكئلةتتئ ةلشئسئ ورمان نذربايةأ قاتئستئ. ةلشئمئز ءتيئستئ مةكةمةلةرگة بذل قورئمنئث وتانئمئز ءذشئن ةرةكشة ةكةنئن بذعان بذكئل ةل بولئپ اتسالئسساق دةگةن تئلةگئن بئرنةشة رةت جازدئ. وسئندا تابئلعان دذنيةلةرگة قاراپ وتئرئپ، تذركئ مةملةكةتئنئث بذكئل قذرئلئمئ قالاي بولدئ دةگةن ماسةلةنئ ءبئرئنشئ كةزةككة شئعارئپ، 300 گة تاياؤ قذندئلئقتاردئ تاريحشئلار، ونةر زةرتتةؤشئلةرئ، ارحةولوگتار، سؤرةتشئلةر، ديزاينةرلةر - ءبارئ دة اتسالئسئپ زةرتتةؤ مئندةتئ تذر الدا. بذل ءبئر ادامنئث ةمةس، مئثداعان ادامنئث قولئنان كةلةتئن ءئس. بذل ةلدئگئمئزدئ، ةرلئگئمئزدئ تانئتاتئن ذلئ شارؤا. ءبئز ءتارتئپ بويئنشا، الداعئ قاراشا ايئندا موثعوليا عالئمدارئمةن بئرئگئپ، عئلئمي ةسةپ جازامئز. كةلةسئ جئلئ ونئ عئلئمي تذرعئدا دايةكتةيمئز. الداعئ ؤاقئتتا ذلكةن مونوگرافيا، سؤرةتتةردئث، مذسئندةردئث تولئق اتلاسئن جاساساق دةگةن نيةتئمئز بار.
- تذركئ الةمئنئث تاريحئنا توثكةرئس جاسايتئن وسئنداي جانكةشتئ ةثبةكتةرئثئز جانة قول جةتكئزگةن تابئستارئثئز، الدا دا جةمئسئن بةرة بةرسئن، مازمذندئ اثگئمةثئزگة راحمةت.
اثگئمةلةسكةن سذلةيمةن مامةت.
دةرةككوز: «ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ