كيةلئ جانؤاردئث قئرئلؤئنئث ناقتئ سةبةبئ ةندئ انئقتالدئ
قازاق فولكلورئندا اقبوكةنمةن بايلانئستئ اثئز-افسانالار دا جةتةرلئك. ستاتيستيكالئق مالئمةتتةرگة سذيةنسةك، بذگئندة وسئ كيةلئ جانؤاردئث 85 پايئزئ قازاقستاندئ مةكةن ةتةدئ ةكةن. وتكةن عاسئردئث 60-70 جئلدارئ كيئكتةر سانئ 1 ميلليوننان استئ. ناقتئراق ايتقاندا 1 ميلليون 200 مئثدئ قذراعان. وكئنئشكة قاراي، ولاردئث سانئ 2003 - جئلئ 21،3 مئث باسقا دةيئن كذرت تومةندةدئ. بذل كيئكتئث ءمذيئزئن ةمدئك ماقساتقا پايدالانؤدئث سالدارئ ةكةنئ تذسئنئكتئ. جاعدايدئث بذلايشا سيپات الؤئ وكئمةتتئث وسئ اث ءتذرئن ساقتاپ قالؤ جانة قورعاؤ ماقساتئندا ءتيئستئ شارا قولدانؤئنا تذرتكئ بولدئ. ابئروي بولعاندا ذكئمةت قولدانعان شارالار ناتيجةسئن بةرئپ، بذگئندة كيئكتةر سانئ ةلدة 102 مئث باستئ قذراپ وتئر.
ستاتيستيكالئق مالئمةتتةر قازئرگئ تاثدا كيئكتةردئث تةك قازاقستاندا عانا مةكةن ةتئپ جاتقاندئعئن كورسةتةدئ. كيئكتةر قئتاي مةن تذرئكمةنستاننان مذلدةم جوعالئپ كةتكةن. ال 5 مئثعا جؤئق كيئك قازاقستاننان وزبةكستان اؤماعئنا كوشؤمةن بولادئ، 10 مئثعا جؤئق كيئك قالماقيانئث قورئعئندا مةكةن ةتئپ جاتئر، 3،5 مئثعا جؤئق باس موثعوليادا قالپئنا كةلتئرئلؤدة. ال قازاق جةرئندة كيئكتةردئث 3 ءتذرئ مةكةندةيدئ. ولار: ورال، باتپاقدالا جانة ءذستئرت كيئكتةرئ. وكئنئشكة قاراي، بذگئندة ءذستئرت كيئكتةرئ، ياعني باتئس قازاقستان وبلئسئنئث جانئبةك اؤدانئندا ةكئ جئلدان بةرئ كيئكتةردئث جاپپاي قئرئلؤ جاعدايلارئ ورئن الئپ كةلةدئ. ةستة بولسا، وتكةن جئلئ قئرئلعان كيئكتةر سانئ 12 مئثنان اسقان بولاتئن. ال بيئلعئ جئلئ ولگةن كئكتةردئث قاراسئ 500 گة جةتتئ. وسئ رةتتة ايتا كةتةتئن ماسةلة ولگةن كيئكتةردئث 90 پايئزئن ولاردئث انالئقتارئ مةن لاقتارئ. وسئعان بايلانئستئ قذزئرلئ ورگاندار مةن مةكةمة وكئلدةرئ كيئكتةر ولگةن ايماقتاردئ زةرتتةپ-زةردةلةي كةلة جانؤارلار پاستورةللةز اؤرؤئنئث سالدارئنان ولگةن دةگةن بايلامعا كةلگةن بولاتئن. الايدا بذل كيةلئ جانؤاردئث ءولئمئنئث ناقتئ سةبةبئ ةمةس بولئپ شئقتئ. وتاندئق جانة حالئقارالئق ذيئمداردئث ساراپشئ-ماماندارئمةن بئرئگئپ، كيئكتةردئث ءولئمئنئث سةبةبئن زةرتتةگةن ماماندار كيئكتةر پاستةرةللةزبةن قوسا شذيگئن ءشوپتئ شةكتةن تئس كوپ جةؤدئ سالدارئنان ءئشئ كةؤئپ، بؤئنئپ ءولدئ دةگةن بايلام جاساپ وتئر. بذگئن وسئ ماسةلةگة بايلانئستئ ارنايئ وتكةن ماجئلئستة أةتةرينار-أيرؤسولوگ مامان ءادئلقاسئم جاقئپبايةأتئث ايتؤئنشا، كيئكتةردئث ءولؤ وقيعالارئ ورئن الئسئمةن بذل باعئتتا كوپ جذمئس جاسالعان. كيئكتةردئث ءولئمئنئث سةبةپتةرئن انئقتاؤمةن كوپتةگةن دياگنوستيكالئق لابوراتوريالار مةن عئلئمي-زةرتتةؤ ينستيتؤتتارئ اينالئستئ. اقئرئندا حالئقارالئق ساراپتاؤ كوميسسيا قذرئلئپ، سوناؤ لوندوننان ارنايئ پروفةسسور شاقئرئلعان. «وسئ كوميسسيا كيئكتةر ءولئمئنئث سةبةبئن جان-جاقتئ بارئنشا تةرةث زةرتتةي كةلة، كيئكتةر شئرئنئ كوپ، وسئمدئكتةردئ شةكتةن تئس كوپ جةؤدئث سالدارئنان ءئشئ كةؤئپ، سودان سوث دةمئ جةتپةي تذنشئعئپ ولگةن دةگةن بايلامعا كةلدئك. ءبئز 14- مامئردا كيئكتةر قئرئلعان ايماقتا جاثبئر جاؤعانئن بئلةمئز. ال 15- مامئر كذنئ كذشتئ تذمان بولدئ. اؤا رايئنئث وسئنداي جاعدايلارئنان سوث جانؤارلاردئث قئرئلؤئ باستالدئ. ال زةرتحانادا تابئلعان پاستةرةللةزبةن كيئكتةر شئن مانئندة اؤئرعان»،-دةيدئ مامان.
ونئث ايتؤئنشا، ادةتتة جانؤارلار ةكئ سةبةپتةن ولةدئ. ءبئرئنشئسئ - جذرةگئ توقتاؤئ سةبةپتئ، ةكئنشئسئ - دةم جةتپةؤدئث سالدارئنان. وسئ جولئ دةم جةتپةؤگة تاپ وسئ شةكتةن تئس ءشوپ جةؤدئث سالدارئنان جانؤاردئث ءئشئ كةبؤ جاعدايئ اسةر ةتكةن. وقيعا ورئن العان جةردئ تةكسةرؤ بارئسئندا سونئمةن قاتار بورسئ جانة ايدارلئ اؤئلدارئ سياقتئ تاعئ ءبئرقاتار ايماقتاردا قاؤئپتئ جةرلةردئث بار ةكةندئگئ ءمالئم بولدئ. ءشوپتئث قاؤئپتئلئگئ ونئث شئرئنئنئث كوپ بولؤئندا جانة شئق باسؤئندا بولئپ وتئر. «جالپئ پاستةرةللةزدئث قوزدئرعئشئ جانؤاردئث ورگانيزمئندة بولادئ. اتالمئش اؤرؤدئث قوزؤئ ءذشئن وعان زورئعؤ (سترةس) فاكتئلةرئ اسةر ةتةدئ. ول جانؤارلاردئث ذزاق جول ءجذرؤئ، ولاردئث وزگة ايماقتئث جانؤارلارئمةن بئرئگؤئ، اشتئق پةن ونئث سالدارئنان زياندئ شوپتةردئ ازئق ةتؤ سياقتئ فاكتورلارعا بايلانئستئ. سونئمةن قاتار پاستةرةللةز ورگانيزمگة وسئمدئك ارقئلئ دا كةلةدئ. ال مذنداي فاكتورلار كيئكتةر قئرئلعان ايماقتا بار. سوندئقتان وسئ قاؤئپتئ ايماقتاردئ زالالسئزداندئرعان ءجون. ول ءذشئن ءبئزدئث جاعدايداعئ ةث قولايلئ شارا - كيئكتةر كةلگةنشة ولار جةيتئن قاؤئپتئ ايماقتاعئ ءشوپتئ ورئپ تاستاؤ كةرةك. ال ورئلعان ءشوپتئ كيئكتةر جةمةيدئ. ولار شابئلعان شوپكة قاراعاندا، ءوسئپ تذرعان شذيگئن ءشوپتئ ئزدةيدئ. قاؤئپتئث الدئن الؤدئث تاعئ ءبئر ءتاسئلئ - ءشوپتئ گةربيسيدتةرمةن زالالسئزداندئرئپ، باسقا ءشوپ ةگؤ. بذل ارينة مةملةكةتكة قئمباتتاؤ ءتذسؤئ مذمكئن. ال جانؤارلاردئ قاؤئپتئ ايماققا جولاتپاؤ، ولاردئ وزگة وثئرلةرگة ايداؤ سياقتئ شارالاردئ جذزةگة اسئرؤ ءئس جذزئندة مذمكئن ةمةس»،-دةدئ مامان.
ونئث سوزئنة قاراعاندا، جانئبةك اؤدانئنداعئ جةرلةردئ ءالئ زةرتتةپ، كارتوگرافيا جذرگئزؤ كةرةك. قانشاما جةردئث زالالسئزداندئرؤ كةرةك ةكةندئگئن انئقتاپ العان سوث، جاعدايدئ ساؤئقتئرؤ جونئندةگئ دايئن جوبامةن ذكئمةتكة شئعؤ كةرةك. «ءبئز كيئكتةردئث ولئمئنة بايلانئستئ جذرگئزئلگةن تةكسةرؤ شارالئرئمةن تانئستئق. سونداعئ بايقاعانئمئز، وندا تالاپقا ساي جذزةگة اسئرئلماعان شارالار بار»، - دةدئ ا،جاقئپبايةأ.