قالياقبار ذسةمقان ذلئ، «شئنجاث گازةتئ» قازاق رةداكسياسئنئث ءتئلشئسئ: ةلدةستئرمةك - ةلشئدةن، تئلدةستئرمةك - تئلشئدةن
- قئتايداعئ قازاق ءتئلدئ بذقارالئق اقپارات قذرالدارئ وسئ ةلدةگئ قازاق جذرتئنئث سذرانئسئن قاناعاتتاندئرا الا ما؟
- قئتاي كونستيتؤسياسئندا: «از ذلتتاردئث دا ءوزئنئث ءتئلئ مةن جازؤئن قولدانؤعا قذقئعئ بار» دةپ جازئلعان. قئتايداعئ ءبئر جارئم ميلليون قازاق وسئ قذقئعئن تولئق پايدالانئپ كةلةدئ. ميلليارد قئتايدئث اراسئنداعئ از عانا قازاقتئث ءوز تئلئندة شئعاتئن گازةتئ، راديو، تةلةارناسئنئث بولعاندئعئ - سونئث جاندئ مئسالئ. قئتاي قازاقتارئنئث «شئنجاث گازةتئ»، «ئلة گازةتئ»، «التاي گازةتئ»، «تارباعاتاي گازةتئ» سياقتئ ونشاقتئ گازةتئ؛ «ورتالئق حالئق راديوسئ»، «شئنجاث حالئق راديوسئ» سئندئ 2 راديوسئ، 3 قازاقتئلدئ تةلةارناسئ؛ «جذثگو ذلتتارئ»، «شذعئلا»، «مذرا»، «كوكجيةك» سياقتئ 30 دان استام جؤرنالئ؛ قازاق تئلئندةگئ ءار جانرداعئ كئتاپتاردئ باساتئن 7 باسپاسئ؛ «سةن قازاق»، «كذلتةگئن»، «بوزبالا»، «ةلارئس» سياقتئ 40 تان استام سايتئ بار. بذعان قازاقتار كوبئرةك قونئستانعان التاي، تارباعاتاي ايماقتارئ مةن ئلة وبلئسئنا قاراستئ اؤدان-قالالاردئث راديو، تةلةارنالارئن، جوعارئ وقؤ ورئندارئنئث، كاسئپتئك مةكةمةلةردئث قازاق ءتئلئن-دة شئعاتئن باسئلئمدارئن قوسساثئز، قئتاي قازاقتارئنئث اقپارات، باسپاءسوز كوزدةرئنةن كةندة ةمةستئگئن بايقايسئز. ءوزئم جذمئس ئستةيتئن «شئنجاث گازةتئ» - وسئ وثئردةگئ قئتاي، ذيعذر، قازاق، موثعول تئلدةرئندة جارئق كورةتئن ةث ذلكةن گازةت. بةيجئثدةگئ «ورتالئق حالئق راديوسئ» كذنئنة 2 جارئم ساعات بويئ قازاقشا باعدارلاما تاراتسا، ذرئمجئدةگئ «شئنجاث حالئق راديوسئ» كذنئنة 18 جارئم ساعات بويئ قازاق تئلئندة حابار بةرةدئ. شئنجاث تةلةارناسئنئث 3-كانالئ كذنئنة 18 ساعات، 8-كانالئ 14 ساعات بويئ جذمئس ئستةسة، بالالار ارناسئ كذنئنة 4 ساعات قازاق بالالارئنا باعدارلاما ذسئنادئ.
- ال ون ميلليونعا جؤئق قازاق تذراتئن قازاقستاندا العاش رةت «قازاقستان» ذلتتئق ارناسئنئث تولئقتاي قازاق تئلئندة حابار تاراتا باستاعانئنا ءبئر اي تولعان جوق...
- قازاقستاندا تةلةارنالاردئ قاراپ وتئرئپ، اراسئندا ورئسشا حابارلار كورسةتئلگةن كةزدة قارنئمئز اشاتئنئ راس. ءبئراق قازاق ةلئندة تذنئق قازاق تئلئندة حابار تاراتاتئن تةلةارنانئث كورةرمةنئمةن جذزدةسكةنئن ةستئپ، ءبئز دة قؤانئپ جاتئرمئز. قازاق مةملةكةتئندة قازاق ءتئلدئ تةلةارنانئث بولؤئ - زاثدئلئق! ةندئگئ ماسةلة - سول تةلةارنا قازاق حالقئنئث مذددةسئ ءذشئن مئندةتتئ تذردة جذمئس ئستةسة، قذبا-قذپ دةگةن ذمئتپةن «جاثا» ارناعا اق جول تئلةيمئز.
ءساتئ كةلگةندة ايتا كةتةيئن: قازاقستان مةن قئتايدئث قارئم-قاتئناسئ جاقسئ بولعاندئقتان، ةكئ ةل اراسئنداعئ اقپاراتتئق بايلانئستئ دا نئعايتا تذسكةن ابزال. ذشقان قذستاي دامؤ ذستئندةگئ قئتايدئث كةيبئر وزئق تاجئريبةلةرئن نةگة يكةمدئ پايدالانباسقا؟! سوثعئ كةزدة قئتاي «كورشئ» دةگةن ارنايئ جؤرنال شئعارئپ، قازاقستانعا قئتايدئ تانئستئرؤعا دةن قويئپ جاتئر. ولاي بولسا، قازاقستاندا دا قئتاي تئلئندة شئعاتئن سايتتئث بولعانئ ورئندئ. سةبةبئ قازئر ءبئزدئث ةلدة قئتاي تئلئندة وقئعان، كيريلليسانئ تانئمايتئن قازاق جاستارئ دا از ةمةس. تاعئ ءبئر ايتارئم: الةم ةلدةرئندة مادةني-اعارتؤشئلئق باعئتتاعئ قئتايدئث كونفؤسيي مةكتةپتةرئ كةث تارالعان. وندا قئتاي ءتئلئن ذيرةتئپ، قئتايدئ تانئستئرادئ. سول سياقتئ دذنيةجذزئندة اباي مةكتةپتةرئن نةگة اشپاسقا؟! بذل ءبئر جاعئنان، قازاقستاندئ تانئستئرسا، ةكئنشئ جاعئنان، قازاق ءتئلئنئث اياسئن كةثةيتؤگة ءوز پايداسئن تيگئزبةي مة؟!
- وزدةرئثئز قازاقستانعا قاتئستئ مالئمةتتةر ئزدةگةندة قانداي اقپارات قذرالدارئنا جذگئنةسئزدةر؟
- قازاقستاننان شئعاتئن «ةگةمةن قازاقستان»، «ايقئن»، «جاس الاش»، قازاق راديوسئنئث سايتتارئن ذنةمئ قاراپ وتئرامئز. اراب ءارپئن پايدالانئپ، اقپارات تاراتاتئن www.inform.kz/arb سايتئ بار. بذل سايتتئ قازاق ةلئنئث قئتاي قازاقتارئنا جاساعان ذلكةن كومةگئ دةپ باعالايمئن. ونداعئ ارئپتةستةرئمئز دة كوپ كذش شئعارئپ جاتئر. دةگةنمةن بذل سايتتئ مازمذنئ جاعئنان ءالئ دة دامئتا ءتذسؤ كةرةك. ماسةلةن، ونئ قازاقستاندا-عئ كةيبئر ئقپالدئ سايتتارمةن سالئستئرا الاسئز با؟! قازاقستاندا وسئنداي ءبئر سايتتئث بولعانئنا دا ءتاؤبا. ءبئراق قئتاي قازاقتارئ وسئ سايتقا عانا قاراپ وتئر دةسةك قاتةلةسةمئز. ءبئزدئث ةلدئث قازئرگئ جاستارئ قازاقستان ءالئپبيئن، ياعني كيريلليسانئ تولئق تانيدئ. قاجةتتئ ماتةريالداردئ كةز كةلگةن ؤاقئتتا قازاقستان سايتتارئنان الؤمةن قاتار، قازاق ةلئنئث جاثالئعئن قالت جئبةرمةي كذندةلئكتئ كورئپ وتئرامئز. مئنة، وسئ تذرعئدان العاندا، ةندئگئ كةزةثدة قازاقستاندئ وزةك ةتئپ، جالپئ قازاق جؤرناليستةرئنئث بايلانئسئن كذشةيتئپ، دذنيةءجذزئ قازاق جؤرناليستةرئنئث باسقوسؤئن وتكئزؤئمئز قاجةت. قازاق جؤرناليستةرئنئث كذندةلئكتئ ءتئل تابئسؤئنا قولايلئ ءبئر سايتتئث بولعانئ كةرةك-اق! ويتكةنئ «ةلدةستئرمةك - ةلشئدةن» بولسا، قازئرگئ داؤئردة «تئلدةستئرمةك - تئلشئدةن».
- قازاق جؤرناليستةرئنئث بايلانئسئن نئعايتؤ كةرةك دةپ ايتتئثئز. وسئ بايلانئستئ قانداي باعئتتا كذشةيتؤگة بولادئ؟
- ادةبي-مادةني سالادا قارئم-قاتئناسئمئز كةثةية تذسكةنئ لازئم. ماسةلةن، قئتايدا كيئز ءذي مادةنيةتئ، كوشئ-قون مادةنيةتئ ايرئقشا. كوش مادةنيةتئن كورسةثئز، تذنئپ تذرعان ةتنوگرافيا! ءبئراق بذل ءذردئس، اتادان قالعان اسئل ءداستذر ХХІ عاسئردئث سوثئنا دةيئن جةتة الا ما، جوق پا؟! ول - ةكئنشئ ماسةلة. ويتكةنئ ءبئزدئث تذرمئس داعدئمئز وزگةرئپ بارادئ. بذرئنعئداي سؤدئث تذنئعئن، ءشوپتئث سونئسئن قؤئپ، كوشئپ جذرةتئن جاعداي قازئر باسقاشا. سوثعئ كةزدةرئ قئتاي ذكئمةتئ بةيماتةريالدئق مذرالاردئ قورعاؤ ساياساتئ اياسئندا قازاق-تئث كوپتةگةن قذندئ مذرالارئن قورعاؤعا قارجئ ءبولئپ، كةيبئر مذرالاردئ قورعاؤعا الدئ. مذنئ ايتئپ وتئرعانئم، ءبئزدئث ارئپتةستةرئمئز، اتاپ ايتقاندا، قازاق تئلشئلةرئ «ءبئر جاعادان - باس، ءبئر جةثنةن - قول» شئعارئپ، وسئنداي ذلتتئق قذندئلئقتاردئ ذلئقتاؤعا، كةيئنگئ ذرپاقتارعا جةتكئزؤگة جذمئس جاساؤئ كةرةك. ويتكةنئ «ساؤساق بئرئكپةي، ينة ئلئكپةيدئ».
سوثعئ كةزدةرئ قئتايدا قازاقتار كوبئرةك شوعئرلانعان وثئرلةردة ةتنوگرافيالئق مذراجايلار اشئلا باستادئ. ماسةلةن، باركول قازاق اأتونوميالئ اؤدانئ مةن اقساي قازاق اأتونوميالئ اؤدانئندا اشئلعان مذراجايدئ كورسةثئز، تالاي اتامذرامةن تانئس بولار ةدئثئز. التاي قالاسئنداعئ مذراجايدا ابايدئث اناسئ ذلجاننئث كذمئستةلگةن ذزةثگئسئ تذر. مذراجاي قئزمةتكةرلةرئنئث ايتؤئنشا، بذل ذزةثگئنئ كةرةيگة ذزاتئلعان سةمةي جاقتئث ءبئر قئزئنا ذلجان ءوز قولئمةن بةرگةن دةسةدئ. التئن جاقتاؤلئ شئلاؤئش تا، نةشة ءجذز جئلدئق تاريحئ بار كئتاپ تا وسئ مذراجايدا ساقتالعان. وسئنئث ءبارئن كورئپ، نةگة قازاق جذرتشئلئعئنا تانئستئرماسقا؟! قازاقستانداعئ ارئپتةستةرئمئز بذعان كوپ نازار اؤدارماي ءجذر. مذمكئن ةستئمةگةن، بئلمةگةن شئعار؟! دةمةك، وسئ تذرعئدان قازاق جؤرناليستةرئمةن اراسئنداعئ قارئم-قاتئناستئ كذشةيتؤ اسا قاجةت شئعار.
- الةمنئث ءار بذرئشئنداعئ قازاقتاردئث ءارتذرلئ حارئپپةن جازؤئ اقپارات الؤدا كةدةرگئ ةمةس پة؟
- قازاق جازؤئن ءبئر ئثعايعا كةلتئرؤ كوكةيتةستئ ماسةلة دةپ ويلايمئن. دذنيةدةگئ قازاقتار ءبئر جازؤدا سويلةؤئ شارت. ءبئر ذلتتئث ءبئر جازؤدئ قولدانعانئ ءجون. بذل ورايدا باستاما كوتةرةتئن - قازاقستان. بئلايشا ايتقاندا، قازاقستان قاي جازؤعا كوشسة، دذنيةءجذزئ قازاقتارئ سوعان اؤئسقانئ ابزال. بذل - اقپارات الماسئپ، بايلانئسئمئزدئث ذزئلمةؤئنة دانةكةر. ةگةر دذنيةدةگئ قازاق حالقئ ءبئر جازؤدئ قولدانسا، ءبئزدئث ءتئل تابئسؤئمئزدا ةشقانداي كةدةرگئ قالماس ةدئ. ماسةلةن، اراپ ءالئپبيئن قولداناتئن قئتاي قازاقتارئ سئزدةردئث حارئپتةرئثئزبةن جازعاندا تاسئرقاعان اتتاي كذي كةشةمئز. ةكئنشئدةن، تةرمينولوگيا سالاسئندا بئرئزدئلئك كةرةك. مئسالئ، كةيبئر سوزدةردئ قازاقستاندئقتار ورئس تئلئنةن، ءبئز قئتاي تئلئنةن الامئز. دةگةنمةن جاقسئ سوزدةردئث قاينار كوزدةرئ بار. ماسةلةن، كومپيؤتةردئث «مئشكاسئن» ءبئز «ءتئنتؤئر» دةپ اتايمئز. كوپيؤتةردة جازؤ جازعاندا الدئندا ءجذرئپ وتئراتئن بةلگئنئ «نذر جةتةك» دةيمئز. ارينة، ءتئل جاعئنان قازاقستاندا ورتا بار. قئتاي قازاقتارئ «قازاقشامئز ةرةكشة» دةپ ايتا المايمئز. ءبئراق قازاق تئلئندة سويلةيتئنئمئز دة - شئندئق. دذنيةءجذزئ قازاقتارئ اقئلداسا وتئرئپ، ورتاق تةرميندةر جاساؤئمئز كةرةك.
- قازاقستانداعئ اقپارات قذرالدارئن ءجيئ قارايدئ ةكةنسئز، قازاق جؤرناليستيكاسئنئث قازئرگئ كاسئبي دةثگةيئ جونئندة نة ايتار ةدئثئز؟
- قذدايعا شذكئر، قازاق جؤرناليستيكاسئندا دامؤ بار. ونئ ةشكئم دة جوققا شئعارا المايدئ. ءبئراق كةي جاقتاردان كةمشئلئكتةر دة كةزدةسةدئ. بذرئن قازاقستاننئث اقپارات الؤ ةرةكشةلئگئن كةرةمةت مويئندايتئن ةدئك. قانداي مئقتئ اقپاراتشئلار بولدئ؟! ورالحان بوكةيدئث ءوزئ ءتئلشئ بولعان جوق پا؟! ونئث «قاسقئر ذلئعان تذندة» وچةركئن ون رةت وقئعان شئعارمئن. قازئر وكئنئشكة قاراي جؤرناليستةردئث كاسئبي دةثگةيئ تومةندةپ بارا جاتقان سياقتئ. ءتئل قولدانئسئ دا «بالئق قذيرئقتاي» باستاعانئ شئندئق. ونئث ذستئنة، كةيبئر قازاق تئلشئلةرئ «تةكة ءمذيئزئن» كورئپ حابار جازاتئندئقتان، كةيبئر دةرةكتةردئ ءذستئرت الاتئندئعئ بايقالادئ. مئسالئ، ذرئمجئدةگئ أيزا ماسةلةسئنة قاتئستئ كةيبئر ماقالالار سوثعئ كةزدةرئ قالاي-قالاي قذبئلعانئن ءوزئثئز دة بئلةتئن شئعارسئز؟!
- ال قازاق بذقارالئق اقپارات قذرالدارئمةن تانئسقان كةزدة وسئنداعئ جةرگئلئكتئ باسئلئمداردان قانداي ايئرماشئلئعئن بايقادئثئز؟
- قازاقستانداعئ جؤرناليستةر: «ءبئز ةركئن جازامئز» دةگةن جةلةؤمةن باس-باسئنا تارتئپ جاتادئ. ال قئتايداعئ قازاق ءتئلدئ اقپارات قذرالدارئنداعئ تئلشئلةردئث يدةيالئق بئرلئگئ كذشتئ. قانداي دا ءبئر ةلةؤلئ وقيعا تؤرالئ حابار تاراتقان كةزدة كوبئنة ويئمئز ءبئر جةردةن شئعادئ. ةگةر ءبئر اقئندار ايتئسئ وتسة، ءبئز سونئث ةرةكشةلئگئن ةكشةلةپ، ونئث قازاق ءذشئن قاجةتتئ تذستارئن باسا ايتامئز. قازاقستاندا كةرئسئنشة بارئنشا كةمشئلئگئن جازؤعا تئرئسادئ. مذنئ ايتئپ وتئرعانئم، از عانا قازاقتئث ميئن ءشئرئتئپ، ءار جاققا تارتقاننان نة ذتامئز؟ وتانئث - وتباسئثدئ ءوزئث جامانداساث، ةل قايتئپ وثادئ؟! ءوز ذلتئثنئث جاقسئلئعئن اسئرئپ، جاماندئعئن جاسئرؤ - ءار ازاماتتئث بورئشئ دةپ سانايمئن. قازاقستانداعئ قازاق جؤرناليستةرئندة دة يدةيالئق بئرلئك بولؤئ كةرةك دةپ وتئرعانئمنئث سةبةبئ دة - وسئ.
سذحباتتاسقان ايجان كوشكةنوأا
(رةسپؤبليكالئق «ايقئن» گازةتئ،22.09.2011 )