قازاقتاردئث اتامةكةنگة اپتئعئن باسقان كئم؟
قازاقستانعا كوشئپ بارعان قئتاي قازاقتارئ ءذشئن ةث باستئ ماسةلة جةر ةكةندئگئن ايتادئ ذرئمجئدةگئ قازاقتار. «مةنئث اكةم 2005- جئلئ استاناعا قونئس تةؤئپ، بيئل ارةث دةگةندة ءشوپ شاباتئن جةرئن تاپتئ. بذرئن وسئ جاقتا 500 قوي ايداپ جذرگةن قازاق ةدئك، قازئر ذيئندة 50 قويئ عانا بار. «ةندئ نةگة مال وسئرمةيسئثدةر؟»، - دةسةم، «جةر قايدا؟!» دةپ سذرايدئ»، - دةيدئ قاليجان ةسئمدئ ازامات. ونئث ايتؤئنشا، الماتئ وبلئسئ ذزئناعاش اؤدانئنداعئ اقسةثگئر اؤئلئنا ذرئمجئدةن كوشكةن 40 شاقتئ وتباسئنئث ةشقايسئسئ 11 جئلدئث ئشئندة الاقانداي جةرگة ية بولا الماعان. ال قئتايداعئ قازاقتاردئث باسئم بولئگئ مال جانة اؤئل شارؤاشئلئعئندا جذمئس ئستةيدئ.
قئتاي ذكئمةتئ بذل سالادا ولارعا ءبئرقاتار جةثئلدئكتةر قاراستئرعان. ماسةلةن، ذكئمةت تاراپئنان ةگئستئك، جايئلئم جةرلةر بةرئلئپ، بيداي ةگئپ، اسئل تذقئمدئ مال وسئرسة، وعان قوسئمشا قايتارئمسئز قاراجات بولئنةدئ. قئتايدئث باتئسئن وتئرئقشئلاندئرؤ ساياساتئ نةگئزئندة ءذي سالؤعا ءار مالشئنئث وتباسئنا 45 مئث يؤاننان (7 مئث دوللار) قذيادئ. ولاي بولسا، قئتاي قازاقتارئ قازاقستاندا دا اتا كاسئبئن شئثداپ، بذدان دا بيئك، جاثا دةثگةيگة كوتةرئلگئسئ كةلةدئ. الايدا ورالمانداردئث كاسئبي بئلئكتئلئگئ مةن ولاردئث ماماندئقتارئن قازاقستان ءوز مذددةسئ ءذشئن ءتيئمدئ پايدالانئپ وتئر ما؟
ازئرگة ورالماندارعا جاسالاتئن باستئ قامقورلئق رةتئندة ولارعا بولئنةتئن كأوتا سانئنئث ءوسؤئ ايتئلادئ. 2009- جئلئ ورالمانداردئ كوشئرؤ بويئنشا كأوتا 15 مئث ادامنان 20 مئثعا ارتتئرئلعانئمةن، سوثعئ جئلدارئ بذل 25 پايئزعا ورئندالماي قالعان. قئتاي قازاقتارئنئث اتا جذرتئندا مال ءوسئرئپ، ةگئن ةگؤ ارمانئ مةملةكةتتئك مئندةتتةرئمةن دة سايكةس كةلةدئ. قازاقستان 2013- جئلئ 13 مئث توننا، ال 2020- جئلئ 83 مئث توننا سيئر ةتئن ةكسپورتقا شئعارؤدئ، اسئل تذقئمدئ مال سانئن 2015- جئلعا قاراي ةكئ ةسةگة ارتتئرؤدئ كوزدةپ وتئر. بذل سوعان لايئقتئ ماماندار مةن جذمئس كذشئن قاجةت ةتةتئنئ تذسئنئكتئ. ولاي بولسا، شةتةلدةردةن، ونئث ئشئندة قئتايدان كةلةتئن قازاقتاردئ مال شارؤاشئلئعئن جاثعئرتؤعا نةگة پايدالانباسقا؟! ياكي ولاردئ ارنايئ كؤرستار ارقئلئ مةملةكةتتة ءزارؤ ماماندئقتار بويئنشا قايتا وقئتئپ، مةملةكةتتئث جوعئن تولتئرؤعا بولادئ. وسئنداي باعدارلامالار ورالمانداردئث اتا-جذرتئنا ءسئثئسئپ كةتؤئن جةثئلدةتئپ، ةكئنشئ جاعئنان مةملةكةتتئث دامؤئنا سةپتئگئن تيگئزةر ةدئ.
«قئتاي قازاقتارئنئث ةثبةكقورلئعئ مةن وسئ سالالاردا قئتايلاردان ذيرةنگةن تاجئريبةلةرئ جةتكئلئكتئ» دةپ ةسةپتةيدئ الماتئ وبلئسئ ورالماندار كةثةسئنئث بذرئنعئ ءتوراعاسئ، كاسئپكةر الماس احمةتبةك ذلئ. مئسالئ، قازاقستاننئث قاپال، تارباعاتاي، نارئنقول سياقتئ اؤداندارئندا قئتايدان بارعان ورالماندار «بوساعان ذيلةردئ تولتئرئپ، سؤسئز قالعان ةگئستئكتةرگة گذل بئتئرؤدة». ءبئراق ول قئتايدان كوشئ-قوننئث ازايؤئن تةك قانا جةر ماسةلةسئمةن بايلانئستئرؤعا بولمايتئنئن ايتادئ. ونئث ويئنشا، قازاقستاندا زاثدئ جولمةن جةر الؤدئث جولدارئ جةتكئلئكتئ. مئسالئ، «شئعئس قازاقستان وبلئسئندا ورالماندارعا بذرئن ذزاق پايدالانئلماي قالعان جةرلةر بةرئلؤدة. جاركةنت جانئنداعئ تاسپاسؤ دةگةن ذيعئر اؤئلئندا بولعانئمدا، ذيعئر ازاماتتارئنان قئتايدان كةلگةن 43 قازاق وتباسئنا ون جئلداي پايدالانباعان جةرلةرئن ولاردان الئپ بةرگةندةرئ تؤرالئ ةستئدئم»، - دةيدئ كاسئپكةر. سوندئقتان ونئث پئكئرئنشة، «قازاقستانعا قازاقتار بارعئسئ كةلمةيدئ» دةگةن تةرئس اقپارات تاراتئپ، قازاقتئث كوشئپ كةتپةؤئنة مذددةلئ توپتار بولؤئ مذمكئن».
دةگةنمةن ذرئمجئدة قازاقستانعا كوشكئسئ كةلةتئندةردئث أيزاسئ كةزةكسئز جاسالسا دا، وعان دةگةن سذرانئس جئل سايئن ازايا تذسؤدة. رةسمي دةرةكتةر بويئنشا، قازاقستانعا قئتايدان 1991-2008- جئلدارئ 65 مئثنان استام قازاق قونئس اؤدارعان. ياعني ةگةر بذرئن جئلئنا 3 مئثنان استام قازاق اتامةكةنئنة كوشسة، بيئل التئ ادام عانا كوشئ-قون أيزاسئن راسئمدةگةن. «التئ ادامنئث عانا كوشئ-قون أيزاسئن الؤئ - جاقسئ سئثاي ةمةس. ايتسة دة تؤئسشئلاپ بارئپ، كوشئپ بارؤدئ ئسكة اسئرئپ جاتقان ادامدار مئثداپ سانالادئ»، - دةيدئ احمةتبةك ذلئ.
كوشئ-قون أيزاسئن بةرؤ جذيةسئنئث بذزئلؤئنئث ءبئر سةبةبئ، ونئث پئكئرئنشة، قازاقستاندا كوشئ-قون ماسةلةلةرئمةن كاسئبي تذردة اينالئساتئن مةملةكةتتئك مةكةمةنئث جوقتئعئمةن بايلانئستئ. سونئمةن بئرگة كوشؤ كةزئندة جذكتئ شةكارادان الئپ وتؤدة تؤئستارئنئث ذلكةن قيئندئقتارعا كةزئككةنئن باياندايدئ ذرئمجئلئك قازاقتار. مئسالئ، شةكارادان جذكتئ الئپ وتكةن كةزدة باعالئ زاتتاردئث جوعالؤئ، شةكارادان قوسئمشا قذجاتتاردئث تالاپ ةتئلؤئ، جذككة 37 پايئز باج سالئعئنئث سالئنؤئ ولاردئث كوشئپ-قونؤئن ةداؤئر قيئنداتقان. ذرئمجئدةگئ پاسپورتتئق-أيزالئق قئزمةت عيماراتئ الدئندا جولئققان قايئرعالي ةسئمدئ جاس جئگئت ءوزئنئث وتباسئمةن قازاقستانعا كوشئپ بارا جاتقانئن ايتادئ. قازئر استانا ماثئندا ونئث اعاسئ ءذي سالئپ العان. «ءوزئم دة الدئن الا جةر الئپ قويدئم. بارعان سوث ءذي تذرعئزامئن. اكة-شةشةمدئ كوشئرمةس بذرئن سول جاقتا كوبئرةك مال وسئرگئم كةلةدئ، ويتكةنئ ايران، ءسذتسئز وتئرا المايمئز»، - دةپ جاعدايئن ءتذسئندئرئپ جاتتئ قايئرعالي. ودان نة ءذشئن قازاقستانعا كوشكئسئ كةلةتئنئن سذراعانئمدا: «ذرپاق ءذشئن كةتئپ بارامئز!» دةپ كةلتة قايئردئ. ول الدا كةزدةسةتئن شةكارالئق، بيؤروكراتتئق كةدةرگئلةردئث ءوزئنئث ذلكةن ماقساتئ ءذشئن توسقاؤئل بولا المايتئندئعئنا سةندئردئ.
ايجان كوشكةنوأا، استانا - ءذرئمجئ - بةيجئث - استانا
دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ