ذلتتئث اسئل قازئناسئ

جاي كذندةرئ بذل قولجازبا قازئنانئث ءبئرئنشئ جانة ءتورتئنشئ بةتتةرئ وق وتپةيتئن ارنايئ شئنئ قوراپقا سالئنئپ كوپشئلئكتئث نازارئنا شئعارئلئپ وتئرادئ. قاعازدئث ساپاسئن ساقتاؤ ءذشئن قوراپشا ءئشئ گةليي جانة سؤ بؤئمةن تولتئرئلعان. تذندة قاعاز بةتتةرئ جةراستئ قويماسئنا ءتذسئرئلئپ، ولاردئ اتوم جارئلئسئنا توتةپ بةرة الاتئنداي شامادا جاسالئنعان بةس توننالئق ةسئكتئث ارجاعئندا ساقتايدئ. كونستيتؤسيانئث تولئق ماتئنئمةن دذيئم ةل تةك جئلئنا ءبئر رةت 17- قئركذيةكتة، ياعني وسئناؤ قذجاتتئ قذراستئرؤشئلاردئث قول قويعان كذنئنة وراي تانئسا الادئ.
ارينة، ءبئز ءوز كونستيتؤسيامئزعا مذنداي جورالعئ جاساپ وتئرعانئمئز جوق. الايدا، بذل قازاقستاندئقتار ةلدئث اتا زاثئنا سئيلاستئقپةن ءارئ زور قذرمةتپةن قارامايدئ دةگةندئ استة بئلدئرمةيدئ. حالئقارالئق «الاش» ادةبي سئيلئعئنئث يةگةرئ ورازاقئن اسقاردئث «اتا زاثئم» اتتئ ولةثئنئث مئنا ءبئر شؤماعئندا ايتئلعانداي:
«الةمگة ةل پةيئلئن تانئستئرعان،
زاثئم - ةث ادامگةرشئل، حالئقشئل زاث.
ءتئلئم تذر وندا ايتئستا ءادئل جةثئپ،
مارتةبة مةملةكةتتئك الئپ تئنعان.
قورعالار ةلئم تذتاس، جةرئم ءبذتئن،
قول سذعئپ ةشكئم سئرتتان ايتپاس ذكئم.
زاثدا ايقئن مئندةتتةرئم، قذقئقتارئم،
اقتايتئن ةل ءذمئتئن، انا ءسذتئن».
سايئپ كةلگةندة 1995- جئلئ قابئلدانعان ةلئمئزدئث ةث باستئ قذجاتئ وتانئمئزدئث تاريحئندا قازاقستاندئ جاثاشا ءبئر دامؤ ساتئسئنا كوتةرةتئن ايرئقشا دا ايتؤلئ وقيعا بولدئ. قوعام مةن جةكة ادام مذددةلةرئن بارئنشا جاقئنداتاتئن، بئرئكتئرةتئن دةموكراتيالئق، زايئرلئ، قذقئقتئق، الةؤمةتتئك ةرئكتئ قوعام قذرؤعا تولئقتاي جول اشئلدئ. ةكونوميكادا نارئقتئق قارئم-قاتئناستاردئ، ساياساتتا ساياسي-يدةولوگيالئق سانالؤاندئلئقتئ ورنئقتئرؤعا مذمكئندئك تؤدئ. مةملةكةتتئث نةگئزگئ ءارئ بئردةن ءبئر قذندئلئعئ رةتئندة ادام، ونئث ءومئرئ، قذقئ جانة بوستاندئعئ زاثدئلئق تذرعئدان تولئق مويئندالدئ.
ماثئزدئسئ سول، كونستيتؤسيا ايقئنداعان ماقساتتاردئث كوپشئلئگئنة بذگئندةرئ قازاقستان قول جةتكئزئپ وتئر. ايتالئق، ةلئمئزدئث زايئرلئ مةملةكةت ذستانئمئنا دةگةن بةرئكتئگئ قازاقستاندا ءدئننئث مةملةكةتتةن بولةكتةنگةنئمةن عانا ةمةس، سونداي-اق قوعامدئق قاتئناستاردئ رةتتةؤدة ذلتتئق ئزگئلئكتةرمةن، داستذرلةرمةن جانة زاثدئلئقتارمةن قاتار ءدئني قذندئلئقتاردئث دا ماثئزدئ ورئن الاتئنئمةن ةرةكشةلةنةدئ. قازئر ةلئمئزدة 130 ةتنوس وكئلدةرئ مةن 40 تان استام كونفةسسيالار بةيبئت قاتار ءومئر سذرؤدة. وسئنداي ئمئرا-بئرشئلئكتئث، تئنئمسئز تئرشئلئكتئث ارقاسئندا قازاقستاندا بةيبئتشئلئك، قالئپتئلئق نئق ورنئعئپ، ةكونوميكادا الةم تاثعالارلئق وث وزگةرئستةر ورئن الؤدا. ناقتئراق ايتساق، تاؤةلسئزدئكتئث العاشقئ جئلدارئ كةزئككةن قيئندئقتاردئ ابئرويمةن ةثسةرة الدئق. ءبئز وثتذستئك-شئعئس ازيا داعدارئسئنان جانة سوثعئ الةمدئك داعدارئستان وتتئك. ءبئراق قارجئلئق داعدارئسقا قاراماستان سوثعئ ءذش جئلدا زةينةتاقئنئ ةكئ ةسةدةي وسئردئك. ذستئمئزدةگئ جئلعئ شئلدةدةن بيؤدجةتتئك سالا قئزمةتكةرلةرئنئث ةثبةكاقئسئ تاعئ دا 30 پايئزعا ءوستئ.
بارئمئزگة بةلگئلئ، قازئر باتئس ةلدةرئنئث كةيبئر مةملةكةتتةرئندة دةفولت جاعدايئ ورئن الئپ، ةثبةكاقئ مةن زةينةتاقئ ازايؤدا، زاؤئتتار توقتاؤدا، كاسئپورئندار جابئلؤدا، مةملةكةتتئك شئعئستار قئسقارؤدا. ال، قازاقستاندا 2010- جئلدان بةرئ ذدةمةلئ يندؤستريالدئق-يننوأاسيالئق دامؤ باعدارلاماسئ جذزةگة اسئرئلئپ كةلةدئ. سول جئلئ 152 نئسان بةرئلئپ، 25 مئث جذمئس ورنئ قذرئلدئ. بيئل العاشقئ جارتئجئلدئقتا 114 ميلليارد تةثگةنئ قذرايتئن 75 ينأةستيسيالئق جوبا ئسكة اسئرئلدئ. جئل سوثئنا دةيئن تاعئ 129 جوبانئ ئسكة قوسؤ كوزدةلئپ وتئر.
جالپئ، ئشكئ جانة سئرتقئ ساياساتئمئزدئ ساؤاتتئ جذرگئزة كةلة قازاق دةگةن ذلتتئ، قازاقستان اتتئ جاثا تاؤةلسئز مةملةكةتتئ دذنيةجذزئنة پاش ةتتئك، ءسويتئپ كذللئ الةمگة تانئتا بئلدئك. سونئث ناتيجةسئندة الپاؤئت مةملةكةتتةر قازاقستاندئ پوست كةثةستئك اؤماقتا ءبئرئنشئ بولئپ نارئقتئق ةكونوميكاسئ بار مةملةكةت دةپ مويئنداؤمةن قاتار ءبئزدئث ةلدئث تاؤةلسئزدئگئنة، شةكاراسئنئث تذتاستئعئنا، بةيبئتشئلئگئنة كةپئلدئك بةرةتئن قذجاتقا قول قويدئ. مذنان سوث قازاقستان قازبا جانة وزگة بايلئقتاردئ ةكسپورتتاؤعا حالئقارالئق دةثگةيدة شةك قوياتئن «دجةكسون-أةنس» قارا تئزئمئنةن سئزئلدئ، ءسويتئپ ءوزئنئث الةمدئك رئنوكقا كةدةرگئسئز شئعؤئنا مذمكئندئك الدئ.
قازاق ةلئ بذگئنگئ كذنئ الةمدئك نارئقتا ءبيداي ساتؤدان ايگئلئ التئلئققا كئرةدئ، ال ذن ةكسپورتتاؤدان ءذش جئل قاتارئنان الدئنا جان سالماي كةلةدئ. ماسةلةن، دذنيةجذزئلئك نارئقتاعئ ذن ةكسپورتئنئث ءبئر جئلدئق كولةمئ 11،5 ميلليون توننا بولاتئن بولسا، وسئنئث 19 پايئزئ ءبئزدئث ةلدئث ذلةسئندة. ال، ئشكئ نارئقتاعئ ءوزئمئزدئث جئلدئق تذتئنؤئمئز 2،681 ميلليون تونناعا پارا-پار. ياعني، بذل جئلئنا ءار قازاقستاندئققا 167 كةلئ ذن ونئمدةرئنةن اينالادئ دةگةن ءسوز. ةلئمئزدئث بيئلعئ ءبيداي ةكسپورتئنئث الةؤةتئ جئلداعئدان كةم بولمايتئنئ انئق. وسئ تذستا مئنانئ ةسكةرگةن ءجون. الةمدئك استئق ءوندئرئسئ بيئلعئ جئلئ 674 ميلليون توننانئ قذرايدئ دةپ ةسةپتةلئنگةنمةن تذتئنؤ قاجةتتئلئگئ 1،83 ميلليارد تونناعا جةتئپ وتئر. ةندةشة، وتاندئق وندئرؤشئلةر ءذشئن جاثا نارئقتاردئ يگةرئپ، استئقتئ ولكةنئث مذمكئنشئلئگئن ءتيئمدئ پايدالانؤعا جول اشئلئپ وتئر دةپ تولئق ايتؤعا بولادئ.
ءسوز جوق، كةز كةلگةن قوعامداعئ سياقتئ ءبئزدئث جاس مةملةكةتئمئزدة دة ءوز شةشئمئن كذتئپ جاتقان وزةكتئ ماسةلةلةر جةتكئلئكتئ. جذمئسسئزدئقپةن كذرةسؤ، ينفلياسيانئ تةجةؤ، ةثبةك ونئمدئلئگئن ارتتئرؤ، شيكئزاتتان گورئ قايتا وثدةؤگة دةن قويا وتئرئپ وتاندئق باسةكةلةستئكتئ كذشةيتؤ، تاريفتةردئ رةتتةپ باعانئث شةكتةن تئس ءوسئپ كةتؤئنة توسقاؤئل قويؤ - سولاردئث ءبئر پاراسئ عانا. سونئمةن قاتار، قوعامداعئ ورئن الئپ وتئرعان جةمقورلئق، پاراقورلئق، جاعئمپازدئق، كوز بوياؤشئلئق، تامئر-تانئستئق ءتارئزدئ كةسةلدةردئ تذبةگةيلئ جويؤ دا بذگئنگئ كذن ءتارتئبئنئث مئندةتتةرئنئث ءبئرئ. وسئ ورايدا، كةمشئلئكتةرئمئزدئ تةرمةلةپ، ءبئر-بئرلةرئمئزگة ءتذرلئ ايئپتار تاعئپ جاتاتئنئمئز، ءئستئث بايئبئنا بارماي تذرئپ قئزبالئققا سالئناتئنئمئز جاسئرئن ةمةس. ءيا، وسئنداي كوثئل-كذيگة بةرئلگةن كئسئلةردئث تؤعان ةلئنئث بولاشاعئنا، بالالارئنئث ةرتةثئنة شئن جذرةكتةرئمةن الاثدايتئندئقتارئن بئلدئرةتئندةرئ تذسئنئكتئ جايت. دةگةنمةن، تؤئنداعان ماسةلةنئ دابئرمةن ةمةس سابئرمةن شةشؤگة جانة ول تةك زاثدئلئق شةثبةرئندة اتقارئلؤئ ءتيئس. ةث مادةنيةتتئ قوعام - زاثمةن ءومئر سذرةتئن قوعام دةسةك، ةممانؤيل كانتتئث «مةملةكةت دةگةنئمئز - قذقئققا باعئنعان ادامدار ذيئمئ» دةگةن ءسوزئ ويعا ورالادئ. ةندةشة، قذقئقتئق تاربيةنئث كذشةيتئلؤئ قاجةت.
نةگة امةريكاندئقتار ءوز ةلئنئث نةگئزگئ زاثئنا اسا ئجداعاتتئلئقپةن ءارئ ماقتانئشپةن قارايدئ؟ سةبةبئ، ءسابي تؤعاننان باستاپ جانذياسئندا، بالا-باقشادا، مةكتةپتة ونئث بويئنا قذقئقتئق مادةنيةتتئ قالئپتاستئرؤ باستئ مئندةت بولئپ سانالادئ. امةريكاندئق فيلمدةردة: «ءسئز ادأوكات شاقئرؤعا قذقئلئسئز، ةش نارسة ايتپاؤعا قذقئلئسئز. ءار ايتقان ءسوزئثئز وزئثئزگة قارسئ قولدانئلؤئ مذمكئن...»، دةگةن سوزدةردئث ايتئلاتئنئ اربئرئمئزگة ةتةنة تانئس. نةگئزگئ زاث ولاردا ا ق ش مةملةكةتئنئث قارقئندئ دامؤئنئث بئردةن-ءبئر كةپئلئ رةتئندة تانئستئرئلادئ. ال، امةريكان ازاماتتئعئن الار تذستا: «ءسئز امةريكا كونستيتؤسياسئنا سةنةسئز بة؟»، دةگةن سذراق قويئلادئ. ياعني، كونستيتؤسيا امةريكادا قذتتئ ءبئر ةكئنشئ بيبليا ءتارئزدئ كذيگة كوشكةن. ولاي بولسا بئزدةر دة ءوزئمئزدئث ءاربئر قيمئلئمئزدئ كونستيتؤسيا تالاپتارئ شةثبةرئندة جذزةگة اسئرا وتئرئپ، زاثدئلئقتارئ مذلتئكسئز ساقتالاتئن قذقئقتئق مةملةكةتتئ ورناتؤعا اتسالئسؤئمئز قاجةت. سوندا عانا بئزدةر اتا زاثئمئزدا انئقتالعان بيئك مةجةلةردئ باعئندئرا الامئز.
ةث اسئل مذراتئمئز ةثسةلئ ةل بولؤ ةدئ. كةيئنگئ تةك ةكئ عاسئر ئشئندة قازاقتئث ءوز بوستاندئعئ جولئندا ةكئ جذزدةن استام ذلت-ازاتتئق كوتةرئلئسكة شئققانئ سونئث دالةلئ. مذنان 20 جئل بذرئن قازاق جةرئندة اتقان تاؤةلسئزدئك تاثئ التاي مةن اتئراؤ جانة بايتاق سارئ ارقا اراسئن الئپ جاتقان دارحان دالانئث ءتوسئن قانئمةن، تةرئمةن سؤارعان اتا-بابامئزدئث قاسيةتتئ كذرةسئنئث زاثدئ جةمئسئ، ناقتئ ناتيجةسئ ةمةس پة؟ سوندئقتان دا تاؤةلسئزدئكتئث ءبئزدئث بارئمئزگة ارتار مئندةتئ مول. ةندئ ةثسةلئ ةل بولؤدئث جولئنا شئنداپ ءتذسؤئمئز كةرةك. اؤلةتئمئزدئث اسؤئ دا، داؤلةتئمئزدئث تاسؤئ دا ءوز قولئمئزدا. وعان اتا زاثئمئز كةپئل.